Άλαν Τιούρινγκ. Το αίνιγμα

Θα μπορούσε μια μηχανή να επικοινωνεί με τους ανθρώπους πάνω σε μια άπειρη σειρά θεμάτων, χειριζόμενη άπταιστα μια ανθρώπινη γλώσσα;
Θα μπορούσε μια μηχανή να νιώσει απογοήτευση και πόνο; Θα μπορούσε μια απογοητευμένη μηχανή να εκτονώσει τα καταπιεσμένα της αισθήματα βγαίνοντας έξω και τρέχοντας δέκα μίλια; Θα μπορούσε μια μηχανή να μάθει να απολαμβάνει τον γλυκό πόνο ενός μαθαθώνιου δρόμου;

Τέτοιου είδους ερωτήσεις πυρπολούσαν τον εγκέφαλο του Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ, του μεγάλου Βρετανού μαθηματικού. Ωστόσο, αν αναγνωσθούν σε ένα διαφορετικό επίπεδο, οι ίδιες ερωτήσεις αποκαλύπτουν επίσης σημεία κλειδιά της ταραγμένης ζωής του Τιούρινγκ. Μέσα από τις θεωρίες του, αυτός ο τόσο αινιγματικός άνθρωπος, έγινε ο «πατέρας» των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Θέση που διαπραγματεύτηκε με την επιστήμη του, ήδη από τα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν «έσπασε» τη γερμανική μηχανή Αίνιγμα, αποκρυπτογραφώντας τα κωδικοποιημένα σήματα επικοινωνίας των ναζί.

Ο Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ διέθετε ένα υπέροχο, σύνθετο μυαλό με πολύ ανεπτυγμένη τη συναισθηματική του πλευρά. Μόνο που στην Αγγλία του 1920, όπου γεννήθηκε, οι ξεχωριστοί άνθρωποι ασφυκτιούσαν μέσα σε έναν ηθικά δεδομένο κοινωνικό περίγυρο. Κι όμως, αυτός ο νους με την αντισυμβατική διαπροσωπική του συμπεριφορά υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της επιστήμης του εικοστού αιώνα.
Ο άθεος, ομοφυλόφιλος, εκκεντρικός και μαραθωνοδρόμος Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ, παρέμεινε ένα αίνιγμα· ένας υπερβολικά έντιμος -και ευπρεπής για την κοινωνία του- άνθρωπος, ο οποίος προκάλεσε μόνος του την πτώση του δίνοντας τέλος στη ζωή του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το όνομά του συνδέθηκε με το Αίνιγμα, το σύστημα κρυπτογράφησης των Γερμανών στον Ατλαντικό για τις καταβυθίσεις των συμμαχικών πλοίων στη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου. Οσο το σύστημα παρέμενε άθραυστο, οι καταβυθίσεις ήταν εκτός ελέγχου: το 1943 βυθίστηκαν μέσα σε τρεις ημέρες είκοσι δύο πλοία. Ο Τιούρινγκ, μια ζωή στην υπηρεσία της βρετανικής κυβέρνησης, ήταν αυτός που έσπασε τον κώδικα. Εσωσε την πατρίδα του και τον κόσμο όλο. Και δεν σταμάτησε ούτε στιγμή να επεξεργάζεται τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή και την πιθανότητα ανάπτυξης υπολογιστικών διανοιών στο μέλλον. Θα περίμενε κανείς τουλάχιστον ευγνωμοσύνη.

Και όμως ο Τιούρινγκ κατέληξε να θεωρείται «ένα είδος ενόχλησης» στη χώρα του. Διότι είχε την επικίνδυνη αυτονομία της διάνοιας. Δεν ακολούθησε κανένα ρεύμα, δεν εντάχθηκε καν στην ελιτίστικη ομάδα των υποτρόφων του Κέιμπριτζ, δεν ήταν ούτε αθλητής ούτε εστέτ. Βγήκε «από το κουκούλι της ανώτερης μεσαίας τάξης» και υπερέβη τα εσκαμμένα. Αθεος, ομοφυλόφιλος, αλλόκοτα εκκεντρικός, μοναχικός μαραθωνοδρόμος, ένας άνθρωπος που είχε ως χόμπι τα παιχνίδια ευφυΐας, δεν δέχθηκε παραχωρήσεις στο σύστημα. Δυστυχώς το τελευταίο υπερίσχυσε. Ο Τιούρινγκ το απόγευμα της 7ης Ιουνίου του 1954 αυτοκτόνησε. Ηταν 42 ετών. Και «δεν ήταν ο τύπος που αυτοκτονεί». Μήπως ήταν λιγότερο ελεύθερος από όσο έδειχνε;

Αυτό βάλθηκε να εξιχνιάσει ο βιογράφος του Αντριου Χότζες, φυσικομαθηματικός και ο ίδιος και ομοφυλόφιλος, παραγνωρισμένος επί μακρόν στους ακαδημαϊκούς κύκλους ωσότου απέκτησε δόξα και χρήμα μαζεμένα από άλλον χώρο, από την αξιοποίηση του βιβλίου του στον κινηματογράφο. Το άξιζε όμως. Ενιωσε ότι το χρωστούσε στον Τιούρινγκ. Αν εκείνον σε άλλες εποχές τον τσάκισαν τα «προφανή καθήκοντα», έναν αιώνα αργότερα ο Χότζες συμπάσχει και υπεραμύνεται με κάθε μέσον: με δραματοποιημένη εξέλιξη των συμβάντων, με επιστημονική ακρίβεια όπου χρειάζεται, με παράλληλη εστίαση σε πολιτικές, στρατιωτικές, κοινωνικές και ακαδημαϊκές διεργασίες. Μπορεί να προσπεράσει κανείς άνετα κάποια επιστημονικά θέματα του βιβλίου χωρίς να διαταραχτεί η ακολουθία των αντιμαχιών και των επαναστάσεων της εποχής. Οι μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης επιστήμης ήταν απλά ονόματα για τον Τιούρινγκ που άσκησε έλεγχο ακόμη και στην αναδυόμενη τότε θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Δεν του αρκούσε ποτέ κάτι έτοιμο, είτε από την κοινωνία είτε από τη διανόηση. Επιστήμη για τον Τιούρινγκ ήταν η αμφισβήτηση των αξιωμάτων.



Τι λαπάς!



Δεν στάθηκε δυνατόν ακόμη και γι' αυτόν τον άνθρωπο να δραπετεύσει από το πανταχού παρόν σύστημα. Προερχόταν από ελάσσονα κλάδο μιας αξιοσέβαστης οικογένειας. Ο πατέρας του, ο Τζούλιους, ανήλθε στην κλίμακα χάρη στις σπουδές του στην ινδική νομοθεσία, τη γλώσσα των Ταμίλ και την ιστορία της Βρετανικής Ινδίας, και τοποθετήθηκε στο Μαντράς, στην Ινδική Υπηρεσία Δημοσίου που ξεπερνούσε τότε σε φήμη ακόμη και το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών.

Τι σήμαινε αυτό για τον Αλαν, που γεννήθηκε στις 23 Ιουνίου 1912 στο Λονδίνο; Ο Τζορτζ Οργουελ, που είχε γεννηθεί εννέα χρόνια νωρίτερα, από πατέρα της ΙΥΔ και αυτός, έλεγε ότι προερχόταν «από την τάξη που θα μπορούσε να περιγραφεί ως η κατώτερη στην κλίμακα της ανώτερης». Ο Αλαν θα ζούσε τη δική του περιπέτεια ως εσωτερικός σε σχολεία, ιδιωτικά γυμνάσια και κολέγια της Βρετανίας. Πάντα με μια αίσθηση ηθικής αποστολής, με μια διστακτικότητα στον προφορικό λόγο, χωρίς ιδιαίτερη κοινωνική αυτοπεποίθηση. Κάποιοι σνομπ τον είπαν ως και «λαπά».



Ενα πιόνι μόνο



Υστερα από αλλεπάλληλους παραγκωνισμούς, ο Τιούρινγκ αναγνωρίστηκε σχετικά νωρίς ως ο αριστούχος του Κέιμπριτζ. Βρέθηκαν άνθρωποι που προσπάθησαν να αξιοποιήσουν το ταλέντο του. Ούτως ή άλλως όσα συνέβαιναν μετά τον πόλεμο στην Επιστημονική Υπηρεσία Πληροφοριών ήταν πολιτικοί προβληματισμοί που δεν είχαν καμία σχέση με τον Αλαν. Αυτός ήταν «το πιόνι στο Μεγάλο Παιχνίδι». Με τι να ασχοληθεί κανείς; Με την ανάπτυξη ατομικών όπλων; Με ένα «μηχανικό μωρό», που ίσως εξασφάλιζε στη Βρετανία το προβάδισμα στον τομέα των μεγάλων υπολογιστικών μηχανών έναντι παρομοίων σχεδίων στην Αμερική; Στο Μάντσεστερ, όπου βρέθηκε ύστερα από διάφορες ραδιουργίες ο Τιούρινγκ ως ερευνητής, όλοι τον αποκαλούσαν «ανεξάρτητο καθηγητή», προς ελαφρά ενόχληση των υπολοίπων. E, δεν ήταν και ψέματα. Αυτό το τεχνικό πανεπιστήμιο του Βορρά αποτελούσε υποβιβασμό για τον Τιούρινγκ συγκρινόμενο με το Κέιμπριτζ από όπου ήρθε. Και το Κέιμπριτζ επαιρόταν πάντα για την ηθική αυτονομία του.

Στο Μάντσεστερ πάντως η προσωπικότητα του Τιούρινγκ είχε αποκρυσταλλωθεί. «Γι΄ αυτόν ίσχυε το "Ολα ή τίποτε", όπως οι παλμοί στον υπολογιστή. Οταν βαριόταν, αποχωρούσε χωρίς λέξη συγγνώμης (...) H κοινωνική του ζωή εκεί ήταν υποτυπώδης· το αντίθετο θα απαιτούσε υπερβολικούς συμβιβασμούς». Εδώ εκτυλίχθηκε και το επεισόδιο της δίκης. H αστυνομία δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να ανακαλύψει το έγκλημα του Αλαν Τιούρινγκ. Αφού είχε ο ίδιος προβεί σε καταγγελία για διάρρηξη στο σπίτι του, απέκρυψε το γεγονός ότι μάλλον ευθυνόταν ο τελευταίος ερωτικός του σύντροφος. Στη συνέχεια παραδέχτηκε ότι απέκρυψε την πληροφορία αυτή επειδή «είχε μια σχέση μαζί του». Μόνος του παραδέχτηκε με τη γνωστή ανεμελιά του ότι ήταν «σεξουαλικός εγκληματίας» και μάλιστα έδειξε παντελή έλλειψη μεταμέλειας. Προφανώς είχε υποτιμήσει τη σοβαρότητα του εγκλήματος.

Στη δίκη οι κατηγορίες ανήλθαν σε δώδεκα τον αριθμό. H ποινή του ήταν φυλάκιση ενός χρόνου ή, ως εναλλακτική επιλογή, οργανοθεραπεία ενός χρόνου. Επέλεξε το δεύτερο για να μη μείνει στη μέση η δουλειά του, άντεξε τη φοβερή δοκιμασία, πέρασε ένας χρόνος ακόμη, και μετά, χωρίς καμία εξήγηση, έφαγε ένα δηλητηριασμένο μήλο και βρέθηκε από τη σπιτονοικοκυρά του ήρεμα ξαπλωμένος στο κρεβάτι του. Αιτία του θανάτου: δηλητηρίαση από κυάνιο. Ο ανακριτής αιφνιδίων θανάτων δήλωσε: «Οδηγούμαι στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για εσκεμμένη ενέργεια. Σε έναν άνθρωπο του είδους του, κανείς δεν γνωρίζει ποια θα είναι η επόμενη κίνηση των νοητικών διεργασιών».

Αυτή η προσωπογραφία μιας διάνοιας ευτύχησε να έχει στην ελληνική μετάφραση τη σαφήνεια δύο πανεπιστημιακών φυσικομαθηματικών και τη στιλπνότητα λόγου ενός μάστορα φιλολογικού επιμελητή. Ο Αλαν Τιούρινγκ, ένας πολυδιάστατος άνθρωπος, θα την απολάμβανε σίγουρα.



MAIPH ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-04-2004