Πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί της αρχαιότητας

Ένα κλασικό έργο-σύστημα ανάγνωσης της ελληνορωμαϊκής εποχής. Η ιστορία των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών της αρχαιότητας δεν είναι μόνον ένα -γνωστότατο στον επιστημονικό κόσμο και με πολλαπλές επανεκδόσεις- σύγγραμμα που απευθύνεται στους μελετώντες τις ανθρωπιστικές επιστήμες· είναι ένα πόνημα όπου ο Michel Humbert, μακράν του να παρουσιάζει μια αφηγηματική περιγραφή ενός ιστορικού τοπίου, επιχειρεί να καταστήσει τον αναγνώστη του κοινωνό και μέτοχο της ιδέας, του οράματος, το οποίο έχει για την ελληνο-ρωμαϊκή αρχαιότητα.
Η εξελικτική προοπτική όπου ο συγγραφέας τοποθετεί τη σύγκριση των θεσμών του κράτους της Αθήνας και εκείνου της Ρώμης αποτυπώνεται σε μια δυναμική θεώρηση των θεσμικών γεγονότων και των πολιτικο-οικονομικών καταστάσεων που αντιστοιχούν σ' αυτά, ενώ η αναζήτηση του αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ τους συναντά τη διεισδυτική μελέτη των μηχανισμών μέσω των οποίων οικοδομείται και εκφράζεται η αμφιμονοσήμαντη σχέση αρχόντων και αρχομένων στους διαφόρους τομείς της δημόσιας ζωής: λήψη της πολιτικής απόφασης, απονομή της δικαιοσύνης, δημόσια τάξη και κρατική καταστολή, φορολογικό σύστημα και, ευρύτερα, δημοσιονομική οργάνωση· παράλληλα, αναδεικνύεται η αλληλεξάρτηση τούτων των στοιχείων με την, οριζόντιας τομής, κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά και τις διάφορες, κάθετες, διακρίσεις οι οποίες χωρίζουν τους Αθηναίους από τους υπόλοιπους Έλληνες και τους βαρβάρους, τους Ρωμαίους από τους μη, τους άνδρες από τις γυναίκες.
Το εξαιρετικά πυκνό συγγραφικό ύφος του Μ. Humbert και η νευρώδης σύνταξη του κειμένου υποστηρίζουν μια σκέψη διαυγή. Το έργο παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη εσωτερική συνοχή που οφείλεται στην άψογη αρμογή των στοιχείων της θεματικής του, όσο και στην επίτευξη μιας σχεδόν ιδανικής ισορροπίας μεταξύ ανάλυσης και σύνθεσης.
Πολύπλευρη, λοιπόν, και πολυεπίπεδη, όχι όμως πολύπλοκη ή δυσνόητη, η πραγματεία αυτή παρουσιάζει σφαιρικότητα τέτοια, που υποχρεώνει την ενδεχόμενη κριτική και τις επιφυλάξεις του αναγνώστη, σε επιμέρους απόψεις, ερμηνείες και τοποθετήσεις του συγγραφέα, να υποκύψουν στην προοδευτικά αναπτυσσόμενη συναίσθηση ότι το βιβλίο αυτό του προσφέρει ένα σύστημα ανάγνωσης της ελληνο-ρωμαϊκής Αρχαιότητας, αλλά και ένα κλειδί για την κατανόηση της μετάβασης απ' αυτήν την τελευταία στη Νέα Ρώμη, στην αυτοκρατορία του Βυζαντίου. Και μόνον αυτά τα δύο χαρακτηριστικά του θα αρκούσαν για να το κατατάξουν μεταξύ των σημαντικότερων συμβολών στη σύγχρονη ιστοριογραφία.