Κρητικό Γλωσσάριο

Η κρητική διάλεκτος είναι από τις σημαντικότερες νεοελληνικές διαλέκτους. Έχει πλουσιότατο λεξιλόγιο, εκφραστική πληρότητα και μακρά λογοτεχνική παράδοση. Όταν η Κρήτη βρισκόταν στα χέρια των Βενετών, η διάλεκτός της είχε αναχθεί σε γραπτή μορφή της νεοελληνικής. Τότε γράφτηκαν και κυρίως από τον 16ο αιώνα μέχρι το 1669, έτος κατάληψης της Κρήτης από τους Τούρκους, στην κρητική διάλεκτο τα πανελλήνιας ακτινοβολίας κείμενα, που προσέφεραν πολλά στον εμπλουτισμό της νέας ελληνικής.

Ο Νικόλαος Κοντοσόπουλος, τ. διευθυντής του «Κέντρου συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της νέας ελληνικής γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών», γράφει:

«Μερικοί γλωσσολόγοι και ιστορικοί της λογοτεχνίας μας δέχονται πως, αν η κρητική λογοτεχνική παραγωγή δε σταματούσε με την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους το 1669, δε θα υπήρχε το πρόβλημα της νεοελληνικής διγλωσσίας (καθαρεύουσα-δημοτική), γιατί θα είχε επικρατήσει η προφορική γλώσσα και στη γραπτή μας έκφραση με βάση την κρητική διάλεκτο, δηλαδή με κρητική απόχρωση στη μορφολογία και στο λεξιλόγιο, αν όχι και στη σύνταξη. Γνώμη μάλλον υπερβολική, αλλά που στο βάθος της φανερώνει τη μεγάλη σημασία που έχει η κρητική διάλεκτος». (1).

Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, καθηγητής γλωσσολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής διάσημος και με διεθνή αναγνώριση, γράφει:

«Είναι, πιστεύω, καιρός, έστω και καθυστερημένα, στο πλαίσιο διαμόρφωσης των πολλαπλών ταυτοτήτων Ευρωπαίου πολίτη, με πρώτη και καλύτερη την τοπική, να ενισχυθεί η αυτοεικόνα των διαλεκτόφωνων στα πρώτα κρίσιμα σχολικά έτη. Όπως είναι απαραίτητη η διδασκαλία της τοπικής ιστορίας, έτσι είναι αναγκαία, ακόμα περισσότερο, η διδασκαλία της ιστορικής διαδρομής και των κυριότερων γνωρισμάτων της κρητικής διαλέκτου, σε γενικές γραμμές στο δημοτικό σχολείο και αναλυτικότερα στο γυμνάσιο. Στόχος, βέβαια, παραμένει πάντα η διδασκαλία της κοινής νεοελληνικής. Η επιλεκτική διδασκαλία διαλεκτικών κειμένων, δημοτικών τραγουδιών και μαντινάδων θα βοηθήσει τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν το δυναμικό χαρακτήρα της νεοελληνικής και το γεγονός ότι οι ιδιωματικές λέξεις, με αυστηρώς γλωσσολογικά κριτήρια, δεν είναι καθόλου υποδεέστερος από τις λέξεις της κοινής νεοελληνικής. Το αντίθετο, μάλιστα. Επιβεβαιώνουν πολλές απ’ αυτές την αδιάκοπη προφορική παράδοση χιλιάδων χρόνων».