Μια βραδυά στην έρημο του Αγίου Όρους

Είναι το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα που διακρίνεται μέσα σε όλο το συγγραφικό του έργο λόγω της μεγάλης του κυκλοφορίας. Ήδη κυκλοφορεί η 22η έκδοση - η 1η έγινε το 1978 - και μεταφράσθηκε μέχρι τώρα σε περισσότερες από δέκα ξένες γλώσσες, μερικές από τις οποίες είναι υπό έκδοση ή δεν έχουν ολοκληρωθή.

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε μορφή διαλόγου. Πρόκειται για μια συνομιλία που είχε ο συγγραφέας με έναν ερημίτη Γέροντα μια βραδυά στην έρημο του αγίου Όρους, με κύριο θέμα την προσευχή του Ιησού, το «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με». Είναι ένα βοήθημα για όσους θέλουν να ασκηθούν στην «ευχή» και γίνεται φανερό πόσο απαραίτητη είναι η προσευχή του Ιησού στην ζωή μας.

Με μεθοδικό και απλό τρόπο εξηγείται ότι η προσευχή πριν από την πτώση γινόταν ακόπως, όπως η ασίγητη δοξολογία των αγγέλων, αλλά μετά την πτώση απαιτεί κόπο και αγώνα. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή και εγρήγορση για να παραμείνη ο νους του πιστού στον Θεό.

Απαντώντας στις ερωτήσεις του συγγραφέα εξηγεί ο θεόπτης ερημίτης πως εισέρχεται ο νους του ανθρώπου στην καρδιά και εκεί αυτενεργείται η προσευχή, η οποία ονομάζεται νοερά η καρδιακή προσευχή.

Αναφέρονται τα «στάδια της ευχής» πως, δηλαδή, εξελίσσεται η ιερή αυτή εργασία της προσευχής. Επισημαίνονται οι διαφορές της από την λογική προσευχή καθώς επίσης από την μέθοδο γιόγκα και τις άλλες ανατολικές θρησκείες. Διατυπώνονται «Οι τρόποι της ευχής» και εξηγούνται οι «Ελεύσεις και αποκρύψεις της θείας χάριτος» και «Οι καρποί της ευχής» που είναι η ενοποίηση όλου του ανθρώπου, η θεία παρηγοριά και η μακαριότητα στις δοκιμασίες της ζωής. Στο κεφάλαιο «Πλάνες κατά την ευχή και αντιμετώπιση αυτών» γίνονται γνωστοί οι κίνδυνοι και οι πλάνες που ενδεχομένως θα δημιουργηθούν κατά την πορεία της ευχής. Γίνεται λόγος για τα δάκρυα, τις ψυχοτεχνικές μεθόδους, τον πολύπλευρο πόλεμο εκ μέρους του διαβόλου προκειμένου να εμποδίση τον προσευχόμενο από την εργασία της προσευχής. Τονίζεται η μεγάλη σπουδαιότητα και η αξία της υπακοής σε πνευματικό πατέρα και καθοδηγητή ώστε να αποφεύγεται η πλάνη.

Μελετώντας όλη την συζήτηση γίνεται κατανοητό τι είναι τα πάθη και πόσο απαραίτητος είναι ο αγώνας για να καθαρίση ο άνθρωπος την ψυχή του από τα πάθη και να αποκτήση επίγνωση της αμαρτωλότητάς του. Ολη η διδασκαλία για την νοερά προσευχή δεν είναι μηχανική, αλλά συνδέεται με την μέθοδο θεραπείας του ανθρώπου. Βιώνοντας τα τρία στάδια της πνευματικής ζωής, που είναι η κάθαρση της καρδιάς, ο φωτισμός του νου και η θέωση, ενώνεται ο άνθρωπος με τον Τριαδικό Θεο, διότι η κάθαρση από τα πάθη είναι αυτή που θα φέρη την έλλαμψη και την ένωση με τον Θεο.

Βασική προϋπόθεση για να ελκύσουμε την Χάρη και το έλεος του Θεού είναι να μνημονεύουμε το όνομα Του μέσα σε ατμόσφαιρα μετανοίας, αυτομεμψίας και ταπεινώσεως και να μετέχουμε στα Μυστήρια της Εκκλησίας, ιδιαιτέρως στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας.

Η προσευχή του Ιησού, που είναι κατά τούς Πατέρες η μεγαλύτερη επιστήμη και κρύβει μέσα της όλη την θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δεν είναι έργο μόνο των μοναχών, αλλά είναι απαραίτητη και για τούς Κληρικούς και λαϊκούς που ζουν στον κόσμο.