Κοινωνικό κράτος δικαίου

Η παρούσα μονογραφία έχει ως αντικείμενο την ανάλυση της αρχής του κοινωνικού κράτους δικαίου, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 25 § 1 Συντ. μετά την πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση. Το Σύνταγμα του 1975 κατοχύρωνε έμμεσα την εν λόγω αρχή ήδη πριν την αναθεώρηση του 2001, ωστόσο υπήρχε και έντονη αμφισβήτησή της από μερίδα θεωρητικών. Έτσι, μετά τη θεσμική κατοχύρωσή της, η αρχή αποκτά συνταγματικό υπόβαθρο και αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης συνταγματική αρχή.
Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, η θεσμική κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους σημαίνει την επιβεβαίωση της θεσμικής διάστασης της κοινωνικής προστασίας και την αντίσταση στις προσπάθειες διάλυσης του κράτους πρόνοιας και υπονόμευσης των κοινωνικών δικαιωμάτων. Υπό αυτή την έννοια, η συνταγματική κατοχύρωση της αρχής αποκτά και συμβολική σημασία, καθώς δηλώνει την προσήλωση του συνταγματικού νομοθέτη στον κοινωνικό ρόλο και τις υποχρεώσεις κοινωνικής προστασίας που αναλαμβάνει η Πολιτεία έναντι των πολιτών της.
Κεντρικό αντικείμενο της μονογραφίας είναι η αναζήτηση του περιεχομένου της αρχής του κοινωνικού κράτους δικαίου και η εξέταση των λειτουργιών που αυτή αναπτύσσει. Συγκεκριμένα, διακρίνονται ορισμένες συνιστώσες της αρχής, όπως είναι: α) η αξίωση του ατόμου για τη διασφάλιση ενός ελαχίστου επιπέδου διαβίωσης, β) η κοινωνική φροντίδα ή φροντίδα για την ύπαρξη στους τομείς της παροχικής διοίκησης, γ) ο καθορισμός του οικονομικού και κοινωνικού Συντάγματος, δ) η κοινωνική ασφάλιση και ε) η φορολογική πολιτική στο σύγχρονο κοινωνικό κράτος.
Περαιτέρω, εξετάζεται ο νομικός χαρακτήρας της αρχής και οι λειτουργίες που αναπτύσσει, στις οποίες περιλαμβάνεται η ανανοηματοδότηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, η ερμηνευτική λειτουργία που συμβάλλει στην ενίσχυση των κοινωνικών δικαιωμάτων, η λειτουργία της κατά τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων, η δυνατότητα διασφάλισης ενός δικτύου κοινωνικής ασφάλειας και η δυνατότητα θεμελίωσης νέων κοινωνικών δικαιωμάτων, βάσει της αρχής. Ακόμη, αναλύονται οι δυνατότητες δικαστικής προστασίας, σε περίπτωση που ο κοινός νομοθέτης ή η διοίκηση παραλείπουν να νομοθετήσουν και να υλοποιήσουν τα κοινωνικά δικαιώματα. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται δύο πτυχές της εν λόγω προστασίας: α) η αστική ευθύνη του Δημοσίου και β) η προσβολή των παραλείψεων της Διοίκησης. Το πρώτο μέρος του βιβλίου ολοκληρώνεται με την εξέταση των κοινωνικών δικαιωμάτων ως εξειδικεύσεων της αρχής του κοινωνικού κράτους.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται η κατοχύρωση της αρχής του κοινωνικού κράτους στο θεσμικό οικοδόμημα της Ένωσης μέσα από μια διαδρομή που εκκινεί από τις απαρχές της ίδρυσης των Κοινοτήτων και περνά από διάφορες φάσεις μέχρι την υιοθέτηση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και την ψήφιση της Συνθήκης για τη θέσπιση Ευρωπαϊκού Συντάγματος.
Τέλος, στο επίμετρο διερευνάται η σχέση του δικαίου της Ένωσης και του εθνικού Συντάγματος, όσον αφορά τη σημασία της αρχής του κοινωνικού κράτους δικαίου και των κοινωνικών δικαιωμάτων, προκειμένου να διαπιστώσουμε αν τίθεται ζήτημα σύγκρουσης μεταξύ εθνικού Συντάγματος και δικαίου της Ένωσης, και ιδίως αν υφίσταται κίνδυνος μείωσης του επιπέδου προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο.