Η Εξελλήνισις των αλλόγλωσων

Σκοπός της μελέτης μας είναι η ανάδειξη του Μακεδονικού Ζητήματος μέσα από μια άλλη εστίαση: τη δράση που επενδύθηκε από τα έθνηκράτη στο πεδίο της εκπαίδευσης. Πραγματικά η εκπαίδευση, ενταγμένη στο πλαίσιο του εθνικισμού, εμπλουτίστηκε με στρατηγικές που αποσκοπούσαν στην αφομοίωση των αλλόγλωσσων πληθυσμών στο εσωτερικό των νεότευκτων εθνώνκρατών των Βαλκανίων, άρα στην κατασκευή της εθνικής τους ταυτότητας. Οι στρατηγικές αυτές επεκτάθηκαν και σε αλυτρωτικές διεκδικήσεις που σχετίζονταν με την διεύρυνση των εδαφικών ορίων των νεότευκτων εθνώνκρατών. Kάτα ομάδα στόχος των διεκδικήσεων αυτών ήταν κάθε φορά εκείνη η οποία εξυπηρετούσε την αλυτρωτική πολιτική τους. Έτσι, άλλοτε οι διεκδικήσεις τους αφορούσαν σε εθνοτικές ομάδες που είχαν διχοτομηθεί ή τριχοτομηθεί, ένθεν κακείθεν των συνόρων τους, τα οποία είχαν χαραχτεί με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, το 1913. Άλλοτε πάλι η αλυτρωτική προπαγάνδα επεκτεινόταν σε γλωσσικές μειονότητες, συμπαγείς πυρήνες των οποίων διαβιούσαν στις γειτονικές βαλκανικές χώρες. Τα βαλκανικά στα οποία διαβιούσαν γλωσσικές μειονότητες ή εθνοτικές ομάδες που αποτελούσαν το «μήλο της έριδας», ανέπτυσσαν στρατηγικές αφομοίωσής τους, οι οποίες εκκινούσαν από την εκπαίδευσή τους και έφταναν ως την βίαιη ενσωμάτωσή τους.

ΔΟΜΗ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 9
1 19
Το πλαίσιο: Οι απαρχές του Μακεδονικού Ζητήματος
(1870-1913) 19
1.1. Η κατασκευή των ταυτοτήτων στα Βαλκάνια (19ος αιώνας) 19
1.2. Το συγκείμενο ως τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1870-1913) 28
1.3. Οι διπλωματικές εξελίξεις του Μακεδονικού Ζητήματος
(1913-1940) 32
1.4. Σλαβόφωνοι γηγενείς και ελληνόφωνοι πρόσφυγες
στη Μακεδονία 46
2
Εθνικός διχασμός και μεσοπόλεμος:
Φιλελεύθεροι και αντιβενιζελικοί αντιμέτωποι με το δίλημμα
εθνική ομογενοποίηση ή προστασία των μειονοτήτων 55
2.1. Το ιστορικό πλαίσιο του Εθνικού Διχασμού και
του Μεσοπολέμου (1915-1940) 55
2.2. Η «εξελλήνισις» της α΄ περιόδου των Φιλελευθέρων,
μέσα από το Αρχείο του Δημήτρη Γληνού και του
Παύλου Καλλιγά (1915-1924) 68
2.2.1. Απολογισμός 1917-1920 & οι προτάσεις ένταξης
των ξενοφώνων στην ελληνική κοινωνία. Θέματα Παιδείας,
δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης που περιλαμβάνεται
στο Αρχείο Γληνού 70
2.2.2. Υπομνήματα 75
2.2.3. Σημειώματα 79
2.2.4. Νομοσχέδια 81
2.2.5. Το συνέδριο της Κοζάνης του 1924 82
2.2.6.Το ζήτημα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 84
2.2.7. Ποιοτική ανάλυση του Αρχείου Καλλιγά (1915-1920) 85
2.2.8. Τα ρουμανικά μειονοτικά σχολεία στη Μακεδονία
την περίοδο του Εθνικού Διχασμού και του Μεσοπολέμου 9
2.3. Μεταξύ σφύρας και άκμονος: οι συντηρητικές κυβερνήσεις
και η εξελλήνισις (1925-1928) 97
6 ΣΟΦΙΑ ΗΛΙΑΔΟΥ-ΤΑΧΟΥ
2.3.1. Ο Θ. Πάγκαλος, η Κοινωνία των Εθνών και το Abecedar
(26 Ιουνίου 1925 -19 Ιουλίου 1926) 97
2.3.2.O Γ. Κονδύλης και η «Επιτροπή για τα σχολεία
των ξενοφώνων» 105
2.3.3. Η Οικουμενική Κυβέρνηση και οι νομοθετικές ρυθμίσεις
για τους ξενόφωνους 106
2.3.3.1. Ο ρόλος των Εταιριών, των Συλλόγων και
των ιδιωτικών σωματείων 107
2.3.3.2. Ο ρόλος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρίας
(1925-1928) 110
2.3.3.3. Ο ρόλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν
2.3.3.2. Ο ρόλος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρίας
(1925-1928) 110
2.3.3.3. Ο ρόλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν
των Ελληνικών Γραμμάτων (1925-1928) 114
2.4. Εκλογικές σκοπιμότητες ή οικοδόμηση ενός εθνικού οράματος;
Η εξελλήνισις της β΄ περιόδου των Φιλελευθέρων (1928-1932) 125
2.4.1. Ο ρόλος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρίας 128
2.4.2. Ο ρόλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν
των Ελληνικών Γραμμάτων 139
2.4.2.1. Επιστολή του Π. Δημητριάδη προς τον Πρόεδρο
του Συλλόγου προς Διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων
Κ. Ρακτιβάν, 25 Νοεμβρίου 1928 139
2.4.2.2. Έκθεση του Δημητριάδη προς τον Ε. Βενιζέλο,
15 Δεκεμβρίου 1928 141
2.4.2.3. Επιστολή του Π. Δημητριάδη προς τον Ι. Αθανασάκη
3 Ιανουαρίου 1929 141
2.4.2.4. Σημείωμα του Γερουσιαστή Φλωρίνης Γ. Τζώρτζη
προς τον Ε. Βενιζέλο, 18 Ιουλίου 1929 142
2.4.2.5. Έκθεση του Νομάρχη Φλώρινας Παύλου Καλλιγά
προς τον Υπουργό Εσωτερικών Π. Αργυρόπουλο,
31 Αυγούστου 1929 142
2.4.2.6. Σημείωμα του Ε. Βενιζέλου σχετικά με τη μείωση2.3.3.2. Ο ρόλος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρίας
(1925-1928) 110
2.3.3.3. Ο ρόλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν
των Ελληνικών Γραμμάτων (1925-1928) 114
2.4. Εκλογικές σκοπιμότητες ή οικοδόμηση ενός εθνικού οράματος;
Η εξελλήνισις της β΄ περιόδου των Φιλελευθέρων (1928-1932) 125
2.4.1. Ο ρόλος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρίας 128
2.4.2. Ο ρόλος του Συλλόγου προς Διάδοσιν
των Ελληνικών Γραμμάτων 139
2.4.2.1. Επιστολή του Π. Δημητριάδη προς τον Πρόεδρο
του Συλλόγου προς Διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων
Κ. Ρακτιβάν, 25 Νοεμβρίου 1928 139
2.4.2.2. Έκθεση του Δημητριάδη προς τον Ε. Βενιζέλο,
15 Δεκεμβρίου 1928 141
2.4.2.3. Επιστολή του Π. Δημητριάδη προς τον Ι. Αθανασάκη
3 Ιανουαρίου 1929 141
2.4.2.4. Σημείωμα του Γερουσιαστή Φλωρίνης Γ. Τζώρτζη
προς τον Ε. Βενιζέλο, 18 Ιουλίου 1929 142
2.4.2.5. Έκθεση του Νομάρχη Φλώρινας Παύλου Καλλιγά
προς τον Υπουργό Εσωτερικών Π. Αργυρόπουλο,
31 Αυγούστου 1929 142
2.4.2.6. Σημείωμα του Ε. Βενιζέλου σχετικά με τη μείωση
2.4.2.7. Έκθεσις υπ. αρ. 3394 του Νομάρχου Φλωρίνης
Π. Καλλιγά, 26 Φεβρουαρίου 1930 142
2.4.2.8. Έκθεση του Νομάρχη Φλωρίνης, Β. Μπάλκου,
προς το Υπουργείο Εσωτερικών, το Πολιτικό Γραφείο
του Πρωθυπουργού και τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας
σχετικά με τη δράση του Βουλγαρικού Κομιτάτου,
30 Ιανουαρίου1931
2.4.2.9. Επιστολή του Νομάρχη Φλωρίνης, Β. Μπάλκου,
προς το Υπουργείο Εσωτερικών σχετικά με τη μετανάστευση
σλαβοφώνων της περιφέρειας Φλωρίνης και Πέλλης
στην Αμερική, 13 Φεβρουάριος 1931 149
2.4.2.10. Υπόμνημα προς τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με το ζήτημα
των εκ Δυτικής Μακεδονίας σλαβοφώνων μεταναστών
στον Καναδά, 3 Μαρτίου 1931 150
2.4.2.11. Εισηγητικό σημείωμα του Υπουργείου Εσωτερικών,
της Κεντρικής Υπηρεσίας Αλλοδαπών 151
2.4.2.12. Επιστολή του Γενικού Γραμματέα του Συλλόγου
προς Διάδοση των Ελληνικών Γραμμάτων προς τον Ε. Βενιζέλο
σχετικά με τον εξελληνισμό του βουλγαρόφωνου πληθυσμού
της Μακεδονίας, 25 Ιούνιος 1932 151
2.4.2.13. Επιστολή Γεωργίου Μόδη προς τον Βενιζέλο,
1932-1933 154
2.4.2.14. Αναφορά του Αρχηγείου της Χωροφυλακής προς
το Υπουργείο Εσωτερικών, Διεύθυνση Χωροφυλακής
σχετικά με ενέργειες του Βουλγαρικού Κομιτάτου κατά
τις εκλογές, 19 Οκτώβριος 1932 157
2.4.2.15. Έκθεση του Συνδέσμου Παλαιών Πολεμιστών Φλωρίνης
και των πέριξ προς τον Ε. Βενιζέλο 157
2.4.2.16. Ο βουλευτής Φλώρινας Φίλιππος Δραγούμης και
οι ξενόφωνοι μέσα από το Αρχείο Δραγούμη
της Γενναδείου Βιβλιοθήκης 157
2.5. Ο Μεταξάς και ο πόλεμος κατά των μειονοτήτων 158
2.6. Ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών των Νεών Χωρών 161
2.6.1. Εκπαιδευτικοί και Επιθεωρητές: απόψεις
«δια την εξελλήνισιν» 161
2.6.1.1. Το Τριτάξιο
2.6.1.2. Το εξατάξιο Διδασκαλείο Φλώρινας 184
2.6.1.3. Το μονοτάξιο Διδασκαλείο Καστοριάς (1923-1933) 191
2.6.1.4. Το Διδασκαλείο Νηπιαγωγών Καστοριάς 202
2.6.1.5. Το πολυτάξιο Διδασκαλείο Καστοριάς 203
2.6.1.6. Το Οικοτροφείο Αρρένων Φλώρινας 206
Το Μακεδονικό Ζήτημα και η εκπαίδευση την περίοδο
1940-1967 225
3.1. Το συγκείμενο και οι διπλωματικές διαστάσεις
του Μακεδονικού Ζητήματος 225
3.2. Η κομμουνιστική εκπαίδευση του ΕΑΜ/ΚΚΕ:
τα σχολεία των σλαβοφώνων 239
3.2.1. Τα κύρια χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής εκπαίδευσης
στην ελληνική Μακεδονία (1941-1944) 242
3.3. Η εκπαίδευση στα βλαχικά μειονοτικά σχολεία 245
3.4. Η αντικομμουνιστική εκπαίδευση την εποχή του Ψυχρού Πολέμου
(1950-1967) 250
3.4.1. Η συγκρότηση του αντικομμουνιστικού νομοθετικού πλαισίου 258
3.5. Τα ρουμανικά σχολεία την περίοδο της ανασυγκρότησης
του κράτους 261
ΣΥΖΗΤΗΣΗ 263
Αναφορές 283
Ευρετήριο Ονομάτων 325
Ευρετήριο Όρων 329