Δημοτικά τραγούδια Ευρυτανίας

H έκδοση περιλαμβάνει ανέκδοτο μουσικό υλικό δύο εντεταλμένων λαογραφικών αποστολών για επιτόπια έρευνα (1959, 1962) του αειμνήστου Σπύρ. Δ. Περιστέρη, ως μουσικού συντάκτη του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών, στην Ευρυτανία. Οι μουσικές αποστολές του Κέντρου Λαογραφίας μέχρι και την δεκαετία του 1960 με τον ελάχιστο τότε τεχνικό εξοπλισμό (μηχανήματα καταγραφής ήχου και εικόνας) ήταν ηρωϊκές και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή και οι τοπικές κοινωνίες, παρά την λαίλαπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου που ακολούθησε, διατηρούσαν ακόμη κάποια στοιχεία της παραδοσιακής λειτουργίας τους. Εξ άλλου, από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν αρχίζουν οι μουσικές καταγραφές, οι συστηματικές προσπάθειες για την αποτύπωση των τοπικών μουσικών είναι μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού. Οι μεγάλες αλλαγές στον αγροτικό κυρίως χώρο έχουν αντιστρέψει τα δεδομένα για την παράδοση του λαϊκού πολιτισμού από τη μια γενιά στην άλλη. Ως γνωστόν, τα τραγούδια τραγουδιούνταν σε διάφορες σημαντικές στιγμές της ζωής της κοινότητας, όπως οι γάμοι, τα γλέντια, τα πανηγύρια, συντελώντας στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης της κοινότητας σε σχέση με την ιστορία.

Ο Σπύρ. Περιστέρης, ξεκινάει τις ηχογραφήσεις του, το 1959, από το Καρπενήσι, όπου είναι εγκατεστημένοι οι περισσότεροι κάτοικοι των ορεινών οικισμών της Ευρυτανίας μετά τον Εμφύλιο, μεταξύ των οποίων πολλοί μουσικοί και οργανοπαίκτες. Στη συνέχεια επισκέφθηκε τα χωριά: Μικρό Χωριό, Σελλά, Στένωμα, Βούτυρο, Κερασοχώρι, Κρέντη, Δυτική Φραγκίστα, Κρίκελλο, Άγραφα, Λάσπη και Ψιανά. Διευκρινίζει ότι τα χωριά Σιβίστα, Βίνιανη, Αγία Τριάδα, Καταβόθρα αντιπροσωπεύτηκαν από τραγουδιστές που έμεναν στο Καρπενήσι. Επανέρχεται το 1962 στα χωριά Ροσκά, Μυρίκη, Ψιανά, Δομνίστα, Φουρνά, Φιδάκια και Συγκρέλλο. Η συγκομιδή είναι πλούσια. Στους δίσκους πυκνής εγγραφής που συνοδεύουν την έκδοση περιλαμβάνονται 445 άσματα (συγκεκριμένα 257 στα cds και 183 στο dvd σε μορφή mp3). Η συνολική χρονική διάρκεια των ηχογραφημάτων ανέρχεται σε 23 ώρες και 29 λεπτά. Σημειωτέον ότι η ψηφιοποίηση των ηχογραφήσεων έγινε στο πλαίσιο σχετικού Ευρωπαϊκού προγράμματος κατά τα έτη 2007-2008 ενώ τα ψηφιοποιημένα ηχογραφήματα έτυχαν περαιτέρω επεξεργασίας στο μουσικό στούντιο του Κέντρου Λαογραφίας με την ευκαιρία της έκδοσης.

Στον τόμο μετά τον εκτενή πρόλογο της Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη δημοσιεύονται τα δημοσιευμένα αρχικώς στην Επετηρίδα του Λαογραφικού Αρχείου πεπραγμένα των μουσικών αποστολών του Σπ. Περιστέρη στην Ευρυτανία, δύο κείμενα του επιμελητή της έκδοσης Αναστ. Ηλιόπουλου για τους μουσικούς και την μουσική φυσιογνωμία της περιοχής καθώς και για την μουσική μεταγραφή των ασμάτων και σχετική βιβλιογραφία. Ο επιμελητής του τόμου, γνωρίζοντας τον ευρυτανικό χώρο και τα δεδομένα του, διακρίνει τέσσερεις μουσικο-πολιτισμικές ζώνες, που υπαγορεύονται ουσιαστικά από την γεωμορφολογία του χώρου, καθοριστική των ενοτήτων των οικισμών και της επικοινωνίας μεταξύ τους, των σχέσεων των κατοίκων, των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών επαφών. Οι τέσσερεις αυτές ζώνες είναι: α) Καρπενήσι – Ποταμιά και περίχωρα, Άμπλιανη, Δομνίστα, Ψιανά, Προυσός, β) Χωριά πίσω από το Βελούχι (τέως δήμοι Κτημενίων και Φουρνά), γ) Άγραφα-Κερασοχώρι (τ. δήμοι Αγράφων, Βίνιανης και Φραγκίστας), δ) Απεράντιοι (τ. δήμοι Ασπροποτάμου και Απεραντίων). Με βάση αυτή τη χωρική κατανομή συγκροτεί τον ευρύτατο κατάλογο των πολλών μουσικών-οργανοπαικτών. Αποτελεί μια πρώτη, ωστόσο πολύ σημαντική, προσπάθεια καταγραφής ζώντων και τεθνεώτων μουσικών της Ευρυτανίας.

Ακολουθεί το ογκώδες σώμα των μουσικών μεταγραφών και οι στίχοι των τραγουδιών κατά κατηγορίες: Ακριτικά, ιστορικά, κλέφτικα, ληστρικά, παραλογές, των περιστάσεων της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής, επαγγελματικά, παιδικά, λατρευτικά, ερωτικά, της ξενιτιάς, σατιρικά, κ.ά. Η έκδοση περιλαμβάνει καταλόγους των τραγουδιών, θεματολογικό κατάλογο, περιεχόμενα δίσκων πυκνής εγγραφής (cd-dvd), αλφαβητικό κατάλογο τραγουδιών καθώς και 79 φωτογραφίες.

Ο τόμος φιλοξενείται στην εκδοτική σειρά «Πηγές του Λαϊκού Πολιτισμού» που ιδρύθηκε από την τέως διευθύντρια του Κέντρου Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη το 2002, απευθύνεται στο ευρύ κοινό και έχει ως σκοπό την παρουσίαση και επιστημονική έκδοση αδημοσίευτου λαογραφικού υλικού, που φυλάσσεται στα αρχεία και τις συλλογές του, σε συνεργασία κυρίως με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του πολιτισμού. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορηθεί, πάντοτε με δαπάνες των ενδιαφερομένων φορέων, δεκατρείς τίτλοι σε 14 τόμους και 30 δίσκους πυκνής έγγραφής (CD, DVD), ενώ ευρίσκονται σε στάδιο προετοιμασίας τουλάχιστον επτά νέοι πολυσέλιδοι τόμοι.



Ευάγγελος Καραμανές

Διευθυντής Ερευνών, διευθύνων το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών