Η καρδιά του λαγού

Τι γίνεται όταν η Χαρά απάγεται από την αδελφή της, μια γάτα εισβάλλει στη ζωή του Νικηφόρου, ο Αλβανός κηπουρός διαθέτει ένα θαυματουργό πριόνι, μια ζητιάνα εκμεταλλεύεται την καλοσύνη της Φωτεινής, ο κυνηγός κλέβει τον ρόλο του λαγού, ο Βάιος ακολουθεί την Εύα σε κάθε της βήμα και μια νεαρή ρωσίδα μετανάστρια αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού;

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξεκινώ από το πολλαπλό ερώτημα του οπισθόφυλλου: «Τι γίνεται όταν η Χαρά απάγεται από την αδελφή της, μια γάτα εισβάλλει στη ζωή του Νικηφόρου, ο Αλβανός κηπουρός διαθέτει ένα θαυματουργό πριόνι, μια ζητιάνα εκμεταλλεύεται την καλοσύνη της Φωτεινής, ο κυνηγός κλέβει το ρόλο του λαγού, ο Βάιος ακολουθεί την Εύα σε κάθε της βήμα και μια νεαρή Ρωσίδα μετανάστρια αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού;». Για να δώσω την απλούστατη απάντηση ότι δεν γίνεται τίποτε απολύτως ή, μάλλον τίποτε απολύτως δεν θα γινόταν αν όλ' αυτά -γεγονότα και καταστάσεις- δεν προλάβαινε να τα απαθανατίσει, ακινητοποιώντας τα στην καρδιά ενός σιωπηλά και επίβουλα ρέοντος χρόνου, το βλέμμα και, σχεδόν ταυτόχρονα, η γραφή της αφηγήτριας. Οχι τόσο για να τα καθηλώσει κι έτσι, καθηλωμένα, να τα πλαισιώσει κειμενικά, όσο για τους προσδώσει μιαν άλλη διάσταση, περιβάλλοντάς τα με τον προστατευτικό και διάφανο υμένα ενός λόγου ιδιότυπα συγκινημένου και συγκινητικού, ασκημένου, θα τολμούσα να πω, στη σιωπή.



Ενας ιδιότυπος ρεαλισμός



Οσο παράδοξο κι αν ακούγεται, διαβάζοντας κανείς τα επτά διηγήματα αυτού του βιβλίου, έχει την αίσθηση ότι όλα όσα συμβαίνουν, νοούνται, υπονοούνται, τεκταίνονται ή λέγονται, παρά το γεγονός ότι η αφήγησή τους διέπεται από τις αρχές ενός ιδιάζοντος, έστω, ρεαλισμού, δεν είναι τόσο αυτά που κινούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη όσο η αφήγησή τους η ίδια· ή, για να το πω αλλιώς, το αφηγηματικό-λεκτικό απείκασμά τους. Η στιλπνότητα των εικόνων, η εξαντλητικά λεπτομερής καταγραφή των πραγματικών -ακόμα και των νομιζόμενων- καταστάσεων, η κινηματογραφική κίνηση και ακινησία των σκηνών και των περιγραμμάτων, η διαύγεια των προθέσεων, των σκέψεων και των αισθημάτων των πρωταγωνιστών του κάθε διηγήματος, προσιδιάζουν σε μια ρεαλιστικών αποχρώσεων αφήγηση. Μόνο που αυτή η αφήγηση δείχνει συνειδητά εκτεθειμένη στις κάποτε εκμαυλιστικές ιδιότητες του ονείρου, με αποτέλεσμα συχνά η πραγματικότητα να αποκτά ονειρικές διαστάσεις και, όχι λίγες φορές, να δημιουργεί την εντύπωση ονείρου διαπερασμένου από τις ριπές μιας ασπρόμαυρης πραγματικότητας, ακόμα και να παρεισφρέουν χρωματικές ανταύγειες.

Το κάθε διήγημα αναπτύσσεται γύρω από έναν εντελώς ξεχωριστό θεματικό πυρήνα· η τεχνική ανάπτυξης, ωστόσο, είναι σε όλες τις περιπτώσεις η ίδια. Τα νήματα της αφήγησης κινούνται με απόλυτη ψυχραιμία, με κυρίαρχο το στοιχείο μιας υπόκωφης, επίβουλης και υποσκαπτικής των όσων περιγράφονται σιωπής. Τα πρόσωπα, οι πράξεις και οι χειρονομίες τους, τα λιγοστά τους λόγια, οι «παρατεταμένες εκκρεμότητες», οι σκηνικοί διάκοσμοι, οι επιφανειακές και οι υποβόσκουσες καταστάσεις, όλα προσεγγίζονται μεγεθυντικά, με την πρόθεση να αποδοθούν με πάσα λεπτομέρεια, να φωτιστούν και οι παραμικρότερες συσπάσεις των προσώπων, οι απειροελάχιστες λυγμικές εκτροπές των φαινομενικά ήρεμων φωνών τους, οι στιγμιαίες, φευγαλέες, διακυμάνσεις των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αισθημάτων τους· ώστε και οι πιο ασήμαντες, φαινομενικά δευτερεύουσες, πτυχές της εκάστοτε πραγματικότητας να αναδειχθούν όσο και οι σημαντικότερες.



Αταλάντευτη σταθερότητα



Το βλέμμα της αφηγήτριας, με αταλάντευτη σταθερότητα, κινείται σε όλα τα μήκη και πλάτη της κάθε σκηνής, ερευνά την επιφάνεια και το βάθος όλων όσα θεωρούνται απαραίτητα για το ξετύλιγμα -ή και τύλιγμα- των ιστοριών της. Κινείται, αλλά δεν μετακινείται· σαν επί σταθεράς βάσεως στερεωμένο, δίκην κινηματογραφικού φακού, περιστρέφεται όσο χρειάζεται για τη διακριτική παρακολούθηση των αφηγηματικών δρωμένων· κι έτσι, αμετακίνητο, «φέρνει» κοντά του, σε απόσταση αναπνοής, τα πρόσωπα, τα πράγματα και τους τόπους. Και θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι μπορεί σ' αυτό να οφείλεται το, ώς ένα σημείο παράδοξο, γεγονός ότι, ενώ τα πάντα παρακολουθούνται και καταγράφονται εκ του σύνεγγυς, η αφηγήτρια διατηρεί αναλλοίωτη την άκρα νηφαλιότητά της, ακόμα και όταν οι περιστάσεις θα επέτρεπαν ή, εν πάση περιπτώσει, θα δικαιολογούσαν μια κάποια συναισθηματική εμπλοκή της, μία φόρτιση ίσως συγκινησιακής υφής.

Αξιοσημείωτη είναι, ακόμα, η αίσθηση που διακατέχει τον αναγνώστη των διηγημάτων της Βασιλικής Ηλιοπούλου ότι κάτι το σκοτεινό και ανά πάσα στιγμή ανατρεπτικό υφέρπει κάτω από τις φαινομενικά γαλήνιες, αδιατάρακτες, κατά βάθος όμως επισφαλείς, επιφάνειες των αφηγηματικών εκτάσεων· ότι ένα απροσδιόριστα επίφοβο ρίγος, μια ανεπίγνωστη δύναμη διαπερνά τα πρόσωπα των ιστοριών της, που ερήμην τους δρα και καθορίζει χειρονομίες, στάσεις ζωής και συμπεριφορές. Και ότι ο θάνατος, πραγματικός ή φαντασιωμένος, συντελεσμένος ή επικείμενος, αποτελεί τη μονιμότερη και τη σταθερότερη παρουσία σε όλα όσα συμβαίνουν, λέγονται ή αποσιωπούνται. Ωστε να μοιάζουν τα διηγήματα της Καρδιάς του λαγού με γοητευτικές και κατά βάθος ευφρόσυνες μπαλάντες του θανάτου.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/08/2006