Χριστιανική τοπογραφία

Βρισκόμαστε στο Α΄ μισό του 6ου αιώνα: η Ύστερη Αρχαιότητα δύει και ο Μεσαίωνας ανατέλλει. Η Εγγύς και η Μέση Ανατολή εκχριστιανίζεται ραγδαία και συχνά δια της βίας, κοσμικής και εκκλησιαστικής. Αλλά η πάλη των δύο κόσμων καλά κρατεί: είτε πλαγίως, με τη μορφή των χριστιανικών αιρέσεων, είτε ευθέως, με την άμεση αντιπαράθεση των τελευταίων εθνικών στοχαστών προς τους ασυγκράτητους ποιμενάρχες της εκκλησίας. Σ' αυτήν την κονίστρα θα εισέλθει και ένας ελληνόφωνος νεστοριανός χριστιανός της Αιγύπτου, ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης. Και το κάνει. Με όσες γνώσεις διαθέτει, συγγράφει την Χριστιανική Τοπογραφία...

Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο που αν και είχε στόχο να αποτελέσει ένα πολεμικό θεολογικό εγχειρίδιο ενάντια σ’ όσους ισχυρίζονται ότι το σύμπαν έχει το σχήμα της σφαίρας, ωστόσο βρίθει γεωγραφικού, εμποροναυτικού και κοσμογραφικού ενδιαφέροντος, πράγμα που το καθιστά πολύτιμο μνημείο της ιστορίας των επιστημών, του εμπορίου και των νοοτροπιών. Μάλιστα, η παράμετρος των ταξιδιωτικών περιγραφών που αφορούν τον κόσμο που ταξίδεψε - με χερσαία ή θαλάσσια μέσα - ο συγγραφέας, αλλά και τον κόσμο που άλλοι του περιέγραψαν και στη συνέχεια μετέφερε ο ίδιος στην Τοπογραφία του, είναι αξιόλογη. Ποικίλες πληροφορίες για διαδρομές που εξακτινώνονται από τις πηγές του Νείλου και τα ενδιάμεσα βασίλεια της Ανατολικής Αφρικής μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και τα βασίλεια της Αραβικής Χερσονήσου, από τη Μ. Ασία και την ευρύτερη περιοχή της σημερινής Συρίας, Λιβάνου, Παλαιστίνης, Ιορδανίας και Ιράκ μέχρι τον περσικό Κόλπο και τη μακρινή Σρι Λάνκα ή Ταπροβάνη κατά τις περιγραφές του, παρατίθενται στην εν λόγω πραγματεία.

Η Χριστιανική Τοπογραφία είναι ένα έργο σταθμός στην ιστορία των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Μεταφρασμένο από το σχεδόν άγνωστο, ακόμα και σε υποψιασμένους αναγνώστες, πρωτότυπο, που είναι γραμμένο στα βυζαντινά ελληνικά και σχολιασμένο με επάρκεια, συνοδευόμενο από παραρτήματα και το αναγκαίο υλικό υποστήριξης, αποτελεί μιαν ολοκληρωμένη περιήγηση στα πνευματικά δρώμενα των πρωτοχριστιανικών χρόνων.

Η Χριστιανική Τοπογραφία μπορεί να διαβαστεί με ενδιαφέρον από τον εραστή της μεσαιωνικής μας γραμματείας είτε για θρησκευτικούς είτε για επιστημονικούς λόγους. Αλλά ενδέχεται να φανεί χρήσιμη και στον ειδικό επιστήμονα της ιστορίας των επιστημών ή της εξέλιξης των ιδεών, αν βέβαια ο ίδιος θελήσει να προχωρήσει παραπέρα μέσω της βιβλιογραφίας. Σε κάθε περίπτωση πάντως το έργο αυτό αφορά και ένα ευρύτερο κοινό: τον αναγνώστη που διψά για γνώση και πνευματικά ταξίδια σε χρόνους και τόπους μακρινούς, εκεί, στο ιστορικό μας παρελθόν, στην ιστορία του πολιτισμού, έτσι όπως καταγράφτηκε μέσα από τα μάτια των αυτοπτών μαρτύρων, των πάντα ανήσυχων οδοιπόρων...