Η ζωή ενός πλαστογράφου - Πανσέληνος - Ομπάσουτε

«Όταν συνειδητοποίησα αυτήν την πραγματικότητα αισθάνθηκα για πρώτη φορά ότι αυτό που είχα δει στον Χόσεν δεν ήταν το ξετύλιγμα μιας ζωής που ήταν προορισμένη από τη γέννησή της να είναι μια πορεία σκοτεινή και θολή, αλλά η τραγωδία ενός μέτριου ανθρώπου, που είχε συνθλιβεί, σφυροκοπημένος από την επαφή με το βάρος της ιδιοφυϊας του ίδιου του του φίλου. Η σκοτεινή μοιρολατρική αίσθηση που ένιωθα μέχρι εκείνη τη στιγμή για τη ζωή αυτού του πλαστογράφου σβήστηκε, και ο άνθρωπος που ήταν ο Χόσεν αναδύθηκε μπροστά μου βαφτισμένος περισσότερο στα χρώματα μιας ανθρώπινης τραγωδίας.»

Τρία αφηγήματα. Τρεις τρόποι να κοιτάξει κανείς την ανθρωπότητα. Τρεις μελωδίες γλυκόπικρες. Με φόντο τη μοναξιά των ανθρώπων και τη βαρύτητα της μοίρας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ακόμα παραμένει για τους Δυτικούς, σε μεγάλο βαθμό (παρά τις αλλοιώσεις που προκαλούν οι αλλαγές των ηθών μέσα στο χρόνο), η ιαπωνική «περίπτωση» στην Τέχνη, και όχι μόνο βέβαια, ένα αξιοπερίεργο. Ενα φαινόμενο που βαθμιαία, στο τελευταίο μισό του περασμένου αιώνα, η σκέψη άλλων πολιτισμών έχει κατορθώσει κάπως να προσεγγίσει. Πάντα στο βαθμό που η ιαπωνική κουλτούρα έκανε στροφή προς τη Δύση και αποκάλυπτε τα μυστικά της.

Οπωσδήποτε, με το ρυθμό που έχει πάρει η παγκόσμια, πολιτισμική σύγκλιση, πολύ σύντομα θα αποσφραγισθούν κάποια κεκρυμμένα μιας γοητευτικά αινιγματικής κουλτούρας. Αλλά ορισμένα έργα, σαν την παρούσα συλλογή διηγημάτων του γνωστού μας από ένα ανάλογο βιβλίο, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά πριν από περίπου δέκα χρόνια, το Κυνηγετικό όπλο, Γιασούσι Ινόουε (1907-1991) θα παραμείνουν όμορφοι γρίφοι στο μεταίχμιο μιας ανεπανάληπτα μεταβατικής εποχής. Εννοώ ότι ως γέννημα μιας περιόδου όπου το παλαιό και μυστηριώδες ήταν για λίγο ακόμα διαθέσιμο πριν αποσυρθεί, πήραν το άρωμα τους από την όσμωση.

Για να γίνω πιο σαφής: ο Ινόουε ανήκει σε μια χορεία καλλιτεχνών οι οποίοι μέσα από διάφορους εκφραστικούς χώρους προσπάθησαν να αποτυπώσουν αποχρώσεις μιας ριζικής αλλαγής γύρω τους. Με τα περισσότερά του έργα γραμμένα αμέσως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο διεισδυτικός αυτός δημιουργός συνέλαβε καίριες «εξελικτικές» όψεις ζωής της πατρίδας του, εντός ενός σχιζοφρενικού σκηνικού.

Ομως, πριν γίνει παρεξήγηση, ο Ινόουε δεν είναι κάποιος συγγραφέας που υποδεικνύει ως βασικό κέντρο των αφηγήσεών του ένα είδος χρονικού εξωτερικών μετασχηματισμών και νοοτροπιών. (Ο Μισίμα, ας πούμε, σε μια άλλη ατμόσφαιρα, και με διαφορετική, μυθοπλαστική δύναμη, μεταφέρει πιο ανοιχτά το «κοινωνικό» του, θρηνητικό μήνυμα για την έκπτωση της παραδοσιακής Ιαπωνίας.)

Το στοιχείο της «φωτογράφισης» μιας εποχής υπάρχει αναμφίβολα στο έργο του, μόνο που δεν σε μπλοκάρει, δεν σε εμποδίζει να αναζητήσεις πίσω του την ατομική περιπτωσιολογία, τη μοναδικότητα με την οποία εισπράττεται από κάθε υποκείμενο η υπαρξιακή μοίρα. Αφού έχεις την εντύπωση, κάποτε, ότι δεν σε αφορά το πλαίσιο και σου μένει να αντιμετωπίσεις, μόνον, απογυμνωμένη την εσωτερική περιπέτεια.

Ο ιμπρεσιονισμός εξάλλου που διακρίνει τη γραφή του, κάνει τους τονισμούς στο βάθος μουσικούς, τα περιγράμματα μελαγχολικά θολά και το τοπίο μισοβυθισμένο. Το βλέμμα αγγίζει με το δεόντα σεβασμό και κατανόηση -αν όχι οίκτο- την έκπτωση, την ήττα αλλά και τον θαυμαστό σπασμό του υποκειμένου, καθώς αντιδρά απέναντι σε ένα ακατάληπτα όμορφο φυσικό τοπίο, αμείλικτο στην εξουσία του.

Τον Ινόουε, που πρέπει να είχε μελετήσει πολύ τη δυτική λογοτεχνία, απασχολούν περιπτώσεις χαρακτήρων (κυρίως στα δύο πρώτα διηγήματα της συλλογής Η ζωή ενός πλαστογράφου και Πανσέληνος) νομίζεις αποσπασμένες από μοντέρνες σελίδες ψυχολογικού μυθιστορήματος. Μπορεί σε κάποιο σημείο να διαφοροποείται από ξένους ομολόγους του με κάποιες νότες λυρισμού, αλλά το σύνολο διαπερνά μια αίσθηση φθοράς, ηθικών ισορροπιών και παιχνιδιών, που βρίσκεις στην «κοντινή» μας λογοτεχνική παραγωγή. Μαζί, όμως, συναντάς εκεί κι αυτό το αινιγματικά ρευστό που προανέφερα.

Για παράδειγμα: στον ....Πλαστογράφο η σχέση του θαυμαστή με το είδωλό του, που καταλήγει μοιραία με έναν ιδιαίτερο τρόπο για τον πρώτο, είναι ένα θέμα επεξεργασμένο με ικανότητα σύλληψης των πιο λεπτών ψυχολογικών κραδασμών και μετακινήσεων της συνείδησης. Παράλληλα, η ματιά εξακτινώνεται σε άλλα σημεία μιας συνολικότερης εικόνας των ιδεών μας σχετικά με την έννοια του πρωτότυπου και του ψευδεπίγραφου.

Ο Ινόουε θα 'λεγε κανείς ότι αμφισβητεί, παράδοξα, την πρώτη έννοια ή μάλλον θεωρεί ότι το ορίτζιναλ μπορεί να είναι και κατάκτηση ενός πλαστογράφου της απόλυτης ομορφιάς. Κάτι ανάλογο είχε υπαινιχθεί, νομίζω, και ο μεγάλος Ορσον Γουέλς, στην ταινία του «F for fake» («Η αλήθεια και το ψέμα»), όπου μεταξύ άλλων μεγαλοφυών «απατεώνων» -του εαυτού του μη εξαιρουμένου- είχε κατατάξει και τον πλαστογράφο πινάκων Ντε Χόρι, ο οποίος είχε καταλήξει να (αντι)γράφει... καλύτερα από τους δημιουργούς!

Η Πανσέληνος, θα μπορούσε να είναι γραμμένη από έναν σύγχρονο πεζογράφο, ταλαντούχο Αμερικανό ή Ευρωπαίο ( π.χ. από τον Ελις, τον Ντε Λίλο, τον Ροθ ή τον Ουελμπέκ) που ασχολείται, εκτός των άλλων, με θέματα έκπτωσης αξιών στο χώρο των μπίζνες και όχι τόσο πρόωρα, το 1958, από έναν προφητικό, όσο και μυστηριώδη Ιάπωνα. Ο Ινόουε σχεδόν περιγραφικά, με μια σκληρή σαφήνεια θα 'λεγα, που στο φινάλε, όμως, η χημεία της χρωματίζει το τοπίο με θλιμμένη λιτότητα, αναδεικνύει σε αδιαμφισβήτητο δράμα μια συνηθισμένη ιστορία διαγκωνισμών και πνιχτών επαγγελματικών στραγγαλισμών.

Τέλος, στο Ομπάσουτε έχουμε να κάνουμε με μία ρεαλιστική τραγωδία, που διανθίζεται και αποσυμπιέζεται ταυτόχρονα από την εισαγωγή του λυρικού στοιχείου. Γυρίζουμε πίσω στην παραδοσιακή Ιαπωνία και σε μια φρικτή συνήθεια, σε ένα έθιμο/θεσμό ανάλογο του αρχαίου σπαρτιατικού Καιάδα. Πρόκειται για το απίστευτο μέτρο εναντίον της τρίτης ηλικίας, δηλαδή για την εγκατάλειψη από τους γιους τους των γηραιών γυναικών στην κορυφή των βουνών.

Εδώ το θέμα υπερχειλίζει από το έντονα δραματικό του στοιχείο και γι' αυτό ο Ινόουε προσπαθεί, όπως ήδη είπα, να ...αναρροφήσει πολλά από τα περιττά του βάρη. Η αφήγηση είναι προσεκτική γιατί το έδαφος είναι ολισθηρό, πολύ κοντά στο μελόδραμα. Το ποιητικό/λυρικό ύφος εισάγεται με φυσικότητα, σαν κάτι σύμφυτο με τα πράγματα και τις αντιδράσεις των συντελεστών του δράματος. Η μητέρα του ήρωα, εκείνου, δηλαδή, που θα τη φορτωθεί στους ώμους για να την ανεβάσει στο βουνό, αναφέρεται στην εγκατάλειψή της με μια καταπληκτική ειρηνικότητα. Μιλάει για το φεγγάρι που θα τη συνοδεύσει στη μοιραία εξορία της, όπως θα έκανε κάποιος με το μυαλό στις ...διακοπές του.

Πλαγιοκοπώντας, λοιπόν, το θέμα του ο Ινόουε, με τη σοφία του δημιουργού που ξέρει ότι μπορούμε να αποφύγουμε το υψηλόφωνο και υπερφορτισμένο κατεβάζοντας την εξωτερική θερμοκρασία έως τη (φαινομενική) ξηρότητα, κάνει κάτι ανάλογο: αποφεύγει το συγκινησιακό πληθωρισμό με μια ρεαλιστική, τολμώ να πω, απάθεια, αφήνοντας το υπέρβαρο θέμα του να εκπέμπει από μακριά και όχι στο κέντρο της αφήγησης. Ενώ την ίδια στιγμή αυτό είναι που πρωταγωνιστεί.

Μόνον επαίνους για τα ελληνικά του κ. Παναγιώτη Ευαγγελίδη, που μετέφρασε απευθείας από τη γλώσσα του αποτελεσματικού στη θλιμμένη του εικαστικότητα Ινόουε.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/02/2006