Μικαέλ

Ο Μικαέλ μπορούσε, λοιπόν, να θαυμάζει. Μπορούσε ακόμη να θαυμάζει. Όχι ίσως να εκπλήσσεται, αλλά να ζητά και να αναγνωρίζει το θάμβος. Μπορούσε ακόμη να συναντά το θαύμα, να το δέχεται χωρία απορία, να το ζει. Να το νοιώθει σαν την όντως ουσία του καθημερινού. Του επιουσίου. Ήταν γι' αυτόν το νόημα της ζωής σε κάθε κρότο της ώρας. Σε κάθε χτύπο της καρδιάς. Ίσως γιατί πίστευε. Ίσως γιατί έβλεπε. Ίσως, μονάχα, γιατί μπορούσε να παραμένει, και με όλα και χωρίς τίποτε, των ανθρωπίνων άνθρωπος. Όχι ένας μεγάλος που παρέμεινε παιδί. Ούτε ένα παιδί που δεν πρόλαβε να χαρεί την παιδικότητά του. Μονάχα αυτό: των ανθρωπίνων άνθρωπος. Δηλαδή, ένα παιδί που μεγάλωσε χωρίς όμως να χρειαστεί να χάσει την αγνότητά του, χωρίς να πληρώσει την ηλικία του με την αθωότητά του. Ένας άνθρωπος που μπορεί να πει όχι και να είναι ναι. Ένας άνθρωπος που μπορεί να εργάζεται ακόμη και την άρνηση μέσα απ' την κατάφαση.
Αλλά αυτό δεν είναι, αναρωτιόμουν από τότε, τις πιο πολλές φορές φευγαλέα, και το σχέδιο το αρχικό και ο ορίζοντας ο τελικός μιας μεγάλης αγάπης;





ΚΡΙΤΙΚΗ



Εκ πρώτης όψεως πρόκειται για ένα αφήγημα που ανιστορεί τη ζωή ενός νέου, ο οποίος ακούει στο όνομα Μικαέλ και εμφανίζει παιδιόθεν αλλόκοτη συμπεριφορά, με προανάκρουσμα μια εξαιρετική κινητικότητα κατά τη διάρκεια της κύησης. Αν και τελικά ο βίος αυτού του εξαιρετικού παιδιού θα μπορούσε να θεωρηθεί απλώς το πρόσχημα για να αναπτύξει ο συγγραφέας την περιπέτεια μιας μεταφυσικής αναζήτησης, με προθέσεις και απολήξεις που κινδυνεύουν να μείνουν λανθάνουσες, καθώς ένα μεγάλο μέρος τους επαφίεται στην ύπαρξη προσφυούς αποδέκτη. Ο Μικαέλ αναδύεται ως πρόσωπο μέσα από τη συνάντησή του με τον αφηγητή, τον κύριο Θεοφάνη ως τον αποκαλεί. Προσωπείο του συγγραφέα που επέλεξε για την παρθενική (κατά το βιογραφικό στο αφτάκι του βιβλίου) είσοδό του στη λογοτεχνία το όνομα Θεοφάνης Ιωάννου, διπλά παραπεμπτικό στη βάφτιση του Ιησού και στη διττή υπόσταση των Θεοφανίων, εορτής αρχαιοελληνικής και χριστιανικής, όπως ακριβώς στον βίο του Μικαέλ συμπλέκονται ειδωλολατρικές με χριστιανικές παραδόσεις.



Το παιχνίδι των αλληγοριών



Ο συγγραφέας φροντίζει με ιδιαίτερη επιμέλεια το ρεαλιστικό πλαισίωμα για να στήσει το παιχνίδι των αλληγοριών και των μεταθέσεων. Στις αρχές της δεκαετίας του '80, ένας άνεργος γάλλος αρχιτέκτονας έρχεται ταξίδι στην Ελλάδα, όπου σε ορεινό χωριό της Κρήτης συναντά μια μεγαλοκοπέλα δασκάλα, ονόματι Μαρία, και την ερωτεύεται. Ηδη κυοφορούσα, θα την πάρει μαζί του πίσω στη Γαλλία. Επακόλουθο της ένωσης ο Μικαέλ, ένα παράδοξο παιδί, «ούτε κανονικό ούτε παθολογικό». Τα κατορθώματά του ανιστορούνται εν εκτάσει, αναλόγως μεγεθυσμένα, ως τα περιστατικά στους βίους αγίων προσώπων, παιδιόθεν ευλογημένων. Διηγήσεις που κάποτε δείχνουν πλαστές ή και υπερβαλλόντως απλοϊκές. Ωστόσο μέσα από αυτές αναδεικνύονται οι ιδιότητες του Μικαέλ, οι οποίες και θα τον χαρακτηρίζουν ως τον τραγικό μετεωρισμό του προς τον θάνατο. Αγαθός, μακρόθυμος, ευσπλαχνικός, ακριβώς οι αρετές που αποδίδονται στον συνονόματό του αρχάγγελο Μιχαήλ.

Κατά τον αφηγητή, ο Μικαέλ μοιάζει στον αρχάγγελο. Τον φίλο του βλέπει ο κύριος Θεοφάνης στην εικόνα του άρχοντα του Παραδείσου, όπως δεσπόζει στη βόρεια πύλη του ιερού. Εναν «κύρη των ψυχών», που κρατεί στο δεξί τον ζυγό και στο αριστερό, που είναι σηκωμένο ψηλά, το «σπαργανωμένο» ανθρωπάκι, ενώ ποδοπατεί τον σκύλο, ταυτοχρόνως φράζοντας τον δρόμο «στις δυνάμεις του σκότους». Ωστόσο στον υπεραισθητό κόσμο, όπου ταξιδεύει ο λογισμός του αφηγητή, υπάρχει και έτερος πόλος έλξεως, εξίσου ρωμαλέος, ερχόμενος από την ελληνική μυθολογία και κατοικοεδρεύων εν μέσω των ουρανίων σωμάτων. Πρόκειται για τον κυνηγό Ωρίωνα και τον λαμπρό ομώνυμο αστερισμό, τοποθετημένο σε σημείο εκ διαμέτρου αντίθετο προς τον Σκορπιό και εκτός του ζωδιακού κύκλου. Οπότε η αφήγηση πλουτίζει με το πλήθος των μύθων που έχουν πλαστεί γύρω από τον «αρραβωνιαστικό της Πούλιας», κατά άλλη εκδοχή, και πολεμικό ήρωα, μονίμως ερωτοχτυπημένο, που πλήρωσε ακριβά τα καμώματά του στη Χίο, από όπου κρατούσε ο εκ μητρός πάππος τού Μικαέλ. Παρεμπιπτόντως ποικίλα χαρακτηριστικά των ηρώων, όπως η χιώτικη καταγωγή του Μικαέλ ή η αριθμοσοφία του χορτοφάγου πατρός του, δίνουν την εντύπωση πως μένουν ανεκμετάλλευτα, ενώ θα μπορούσαν, περαιτέρω αναπτυσσόμενα, να στεριώσουν την αποπειρώμενη σύνδεση ανθρώπινων και υπερκόσμιων. Οπως και αν έχει, παγανιστικοί μύθοι εναλλάσσονται με βιβλικές διηγήσεις, δηλώνοντας συχνά μια σχέση γενεσιουργό.

Οι βίοι του κυρίου Θεοφάνη και του Μικαέλ συναντιούνται τυχαία, όταν ο Μικαέλ είναι ακόμη παιδί στη Γαλλία, και χρόνια αργότερα όταν σχεδόν 20ετής εργάζεται σε βενζινάδικο της Αθήνας. Ενώ ως απόρροια αλύσου συμπτώσεων, λειτουργούνται και οι δύο στην ίδια εκκλησία. Από εκεί και ύστερα οι συναντήσεις τους αποκτούν περιοδικότητα ως οι κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, χωρίς να είναι σαφές ποιος περιστρέφεται πέριξ του άλλου. Κάθε Κυριακή στη λειτουργία, αν και η συναναστροφή τους συνεχίζεται και μετά τη Θεία Κοινωνία με κέρασμα σε παρακείμενο ζαχαροπλαστείο. Σε αυτές τις συναντήσεις πραγματοποιούνται παιδευτικοί διάλογοι, όπου ο νεότερος και λιγότερο εγγράμματος γίνεται ο δάσκαλος που εκμαιεύει απαντήσεις σε μετέωρα ερωτήματα: μπορούμε άραγε να δούμε πράγματα που αδυνατούμε να φανταστούμε; Γιατί η μετάβαση από το γεωκεντρικό σύστημα στο ηλιοκεντρικό δεν άλλαξε το γεγονός ότι «γύρω από τον άνθρωπο γυρίζουν τα πάντα»; Και τελικά, τι είμαστε πέρα από «τιγκαρισμένα σακιά μ' αγάπη και μίσος»; Το πιθανότερο «ό,τι επρόλαβαν τα μάτια μας και είδαν». Φαινομενικά «αφελής» η λογική του Μικαέλ, «προχωρά στους τόπους του παραλόγου» ερμηνεύοντας.

Συμπλήρωμα των διαλόγων οι περιγραφές που κερδίζουν όταν παρουσιάζονται ως εικόνες από τα ίχνη των αισθημάτων· στοιχεία μιας μνήμης που προσδιορίζεται από την πίστη της σε ουράνιες δυνάμεις. Σε αντίθεση με τις αναφορές στα γήινα, όπως, λ.χ., οι περιγραφές της πόλης των Αθηνών, που δείχνουν ως γραφικές πινελιές εκτός τόπου και χρόνου. Ενδιαφέρον το τελευταίο μέρος του αφηγήματος, που εκτυλίσσεται σε ένα λούνα παρκ και αποπειράται έναν αντικατοπτρισμό ανάμεσα στα επίγεια και στο επέκεινα. Σε αυτό, όπως άλλωστε και σε ολόκληρο το βιβλίο, καθοριστικό στέκεται το γλωσσικό αλλά και το τυπογραφικό ένδυμα, για τα οποία φροντίζει ο συγγραφέας. Πολυποίκιλτο ως και εξεζητημένο λεκτικό, με την επιστράτευση σύνθετων επιθέτων και την εκτεταμένη ουσιαστικοποίηση, συνδυάζεται με αντίστοιχη γραμματοσειρά. Ψυχαγωγός του αφηγητή ο Μικαέλ ως άλλος αρχάγγελος και το βιβλίο του Ιωάννου ψυχαγωγικό, κατά την παλαιότερη και ευρύτερη έννοια της λέξεως.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-02-2004