Περί Φύσεως ή Μούσαι

Ο Ηράκλειτος γεννήθηκε στην Έφεσο το 544 π.χ. και έφτασε στην ακμή του κατά την ξθ' - 69η Ολυμπιάδα (504 - 500 π.χ.). «Γέγονε δε θαυμάσιος εκ παίδων», όπως επισημαίνει ο Διογένης Λαέρτιος. Ανήσυχο και ανεξάρτητο Ελληνικό πνεύμα, από εκείνα τα σπάνια και «αυτοφυή», που η ακτινοβολία τους διαπερνά τους αιώνες και κατευθύνει την πνευματική εξέλιξη της ανθρωπότητας. Ο Νίτσε, μιμούμενος το ύφος του Ηρακλείτου, έγραψε το εξής: «Ο Κόσμος έχει αιωνίως ανάγκην της Αληθείας και δια τούτο έχει ανάγκην αιωνίως τον Ηράκλειτον»!
Σύμφωνα με την παράδοση, συνέγραψε ένα σύντομο και περιεκτικότατο έργο με τίτλο «Περί Φύσεως ή Μούσαι», το οποίο αφιέρωσε στον ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος. Από το έργο αυτό διασώζονται περί τα 150 αποσπάσματα, σε έργα άλλων συγγραφέων, καθώς και 5 αποσπάσματα σε λατινική μετάφραση. Τα αποσπάσματα αυτά διαπερνώνται από μία «παλίντροπον αρμονία,» την οποία ανακαλύπτει κανείς όταν εισχωρήσει στο βάθος τους. Έτσι όπως ποιητικά και παραστατικά το γράφει ο Άγγελος Σικελιανός: «Χρόνια, για την Αιωνιότη εχάλκευε τους λογισμούς του και τους κρεμνούσε ως άρματα στης Έφεσος τον Ναό...».
Ακολουθώντας και ο ίδιος αυτό που διατυπώνει στο απόσπ. 93 για τον Δελφικόν Απόλλωνα, «ούτε λέγει ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει», δεν λέει διαρρήδην ούτε αποκρύπτει εσκεμμένως, αλλά σημαίνει· επισημαίνει με σημεία, μεταφορές και παραβολές, κατά τον τρόπο των χρησμών, μέσω του χρυσοτόρευτου φιλοσοφικού του λόγου. Ο λόγος του αποτελείται από σύντομες προτάσεις, αυτοτελείς και με πλήρες νόημα, που μοιάζουν με χρησμούς· με πολύ προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, αμφίσημες πολλές φορές ή πολύσημες, που συχνά συνηχούν και που μπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετική κατεύθυνση την σκέψη του αναγνώστη, άρα και σε διαφορετική ερμηνεία. Απευθύνει τον λόγο του κυρίως προς τον άνθρωπο ο οποίος ζει μέσα στον ύπνο και την οίηση της υποκειμενικότητάς του και θέλει να τον αφυπνίσει... Χρησιμοποίησε εικόνες από την καθημερινή ζωή, αναδεικνύοντάς τες σε σύμβολα, και άσκησε δριμύτατον έλεγχο, με σκοπό να ωθήσει τους συνανθρώπους του στον αγώνα της αυτογνωσίας.
Ο Ηράκλειτος υπήρξε ένας Ηρακλής της Φιλοσοφίας, γι' αυτό και οι Εφέσιοι, τιμώντας τον του αφιέρωσαν ανδριάντα, όπου τον απεικόνισαν να κρατά ως άλλος Ηρακλής Ρόπαλον, στην βάση του οποίου επέγραψαν: ΗΡΑΚΛΕΙΤΩΙΕΦΕΣΙΩΙ, που διαβάζεται διπλά: Ηρακλείτω Εφεσίω, δηλαδή, στον Εφέσιον Ηράκλειτο, αλλά και Ηρακλεί τω Εφεσίω, δηλαδή, στον Εφέσιον Ηρακλή, τον Ηρακλή της Εφέσου! Το Ρόπαλον που κρατά είναι σύμβολο του Λόγου.