Μη μ αφήσεις ποτέ

Η Κάθυ, η Ρουθ και ο Τόμυ ήταν μαθητές στο Χέιλσαμ - ένα ειδυλλιακό οικοτροφείο, χαμένο κάπου στην αγγλική ύπαιθρο. Τα παιδιά προστατεύονταν με προσοχή από τον εξωτερικό κόσμο κι ανατράφηκαν με τη γνώση ότι ήταν ιδιαίτερα πλάσματα. Όμως, για ποιον ακριβώς λόγο βρίσκονταν εκεί; Μόνο αρκετά χρόνια αργότερα, η 31χρονη πλέον Κάθυ επιτρέπει στον εαυτό της να υποκύψει στην έλξη της μνήμης. Κι αυτή η κατάβαση στο παρελθόν, στους μαιάνδρους μιας φαινομενικά ευτυχισμένης παιδικής ηλικίας, θα φέρει στην επιφάνεια παράξενα, σκοτεινά μυστικά, θα τη βοηθήσει να αντέξει τα χτυπήματα ενός σκληρού κόσμου και να επανατοποθετήσει τις σχέσεις της με τους ανθρώπους που αγαπά.
Μυθιστόρημα που σαγηνεύει από την αρχή τον αναγνώστη, το Μη μ' αφήσεις ποτέ είναι το καλύτερο μυθιστόρημα του Ισιγκούρο, από τον καιρό του βραβευμένου με Μπούκερ Τα απομεινάρια μιας μέρας. Το αποδεικνύει το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του έγινε μπεστ-σέλερ σε όλο τον κόσμο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πολύ πριν η συμπαθητική Ντόλι επαληθεύσει την επιστημονική φαντασία, το 1997, με την εντυπωσιακή εμφάνισή της στο προσκήνιο της παγκόσμιας Ιστορίας, οι κλώνοι, ως ένα από τα πλέον επαναστατικά επιτεύγματα της επιστημονικής κοινότητας, είχαν ήδη κατοικήσει προ πολλού στο εν λόγω είδος με ένα πλήθος παραλλαγές τους πολλαπλών αναγνώσεων. Από τους πιο διάσημους, «Τα παιδιά από τη Βραζιλία» 1976, του Αϊρα Λεβίν. Αποτελώντας ξεχωριστό κλάδο στο σώμα της επιστημονικής φαντασίας, οι κλώνοι έθεσαν, και συνεχίζουν να θέτουν προς συζήτηση, ειδικά τώρα που αποτελούν μια συντριπτική πραγματικότητα, υπό ευρεία έννοια φυσικά και υπό διαφορετική οπτική γωνία, το φρανκενσταϊνικό, ενοχικό σύμπλεγμα που πρώτη τόλμησε να καταθέσει η Μέρι Σέλεϊ, όταν το 1818 δημιούργησε το αθάνατο Πλάσμα της, το αρχέτυπο των κλώνων, η παρουσία των οποίων στο λογοτεχνικό, και όχι μόνο, τοπίο σχετίστηκε πάντα με φιλοσοφικά, θρησκευτικά, μεταφυσικά, πολιτικά και ηθικά εν γένει προβλήματα.


Η βελτιωμένη μετεξέλιξη του ανθρώπου, η μετάβασή του σε ένα ανώτερο επίπεδο, η επιλεκτική επαναφορά κάποιας προσωπικότητας, η προγραμματισμένη κοινωνία και, κυρίως, η επιβεβαίωση της ανθρώπινης δυναμικότητας είναι μόνο μερικά απ' αυτά. Ανεξαρτήτως λόγων, όμως, που υπαγόρευσαν την πραγματοποίηση του συμβόλου, η κλωνοποίηση του ανθρώπου, με ό,τι θετικό ή αρνητικό μπορεί να συνεπάγεται αυτό, είναι ζήτημα χρόνου. Είτε στο εγγύς είτε στο απώτερο μέλλον, ο «Θαυμαστός, νέος, γενναίος κόσμος» που οραματίστηκε ο Αλντους Χάξλεϊ, το 1932, με τους πολίτες-κόπιες α, β, γ κατηγορίας, προς χάριν της κοινωνικοπολιτικής σταθερότητας του ολοκληρωτικού κράτους, μοιάζει να είναι προ των πυλών.


Μια «σύγχρονη», ανατριχιαστικά αμοραλιστική εικόνα του παρουσιάζει ο Βρετανός, ιαπωνικής καταγωγής σπουδαίος συγγραφέας Καζούο Ισιγκούρο (Ναγκασάκι, 1954). Εχοντας αποκρυπτογραφήσει τα φανταχτερά ιδεολογήματα και τα λεκτικά πυροτεχνήματα που μεταχειρίζονται ως συνήθως παραπλανητικά τα κέντρα εξουσίας για ευνόητα ύποπτους λόγους, περί ιδανικού κράτους, ανθρωπιστικής επιστήμης, οφθαλμού δικαιοσύνης, κι ενός άλλου, αιώνιου «αγγελικού» κόσμου, παρουσιάζει συμβολικά τον «επί της Γης» μέσα από ένα μυθιστορηματικά παραμορφωτικό κάτοπτρο, όπως ακριβώς είναι δημιουργημένος -και όπως ακριβώς διαμορφώνεται προϊόντος του χρόνου- από τους κατοίκους του: τερατώδης, κτηνώδης, ανήθικος. Και όχι μόνο: απομυθοποιώντας τις πομπώδεις ψευδαισθήσεις της «εικονικής» προόδου, υποστηρικτές της οποίας είναι οι ανήθικοι, κοντόφθαλμοι κυβερνώντες και οι εξίσου φανατικοί συνοδοιπόροι-οπαδοί τους, που πιστεύουν, εθελοτυφλώντας συνειδητά, ότι ο τεχνολογικός-επιστημονικός «πολιτισμός» είναι η λύση του προβλήματος, δηλώνει με πικρή νηφαλιότητα, χωρίς φωνασκίες, ότι ο άνθρωπος « "ανέρχεται'' κατερχόμενος», και μάλιστα με ραγδαίους ρυθμούς. Το πραγματικά συγκλονιστικό μυθιστόρημά του το επιβεβαιώνει με τον πλέον ανατριχιαστικό τρόπο.


Στο κέντρο του, ως ένα εκ των στοιχείων ταυτότητας του νέου αμοραλιστικού κόσμου, το Χέιλσαμ, ένα επιστημονικό ίδρυμα-εκπαιδευτήριο, χαμένο κάπου στα ρομαντικά βάθη της καταπράσινης βουκολικής αγγλικής υπαίθρου. Οι «μαθητές», όπως ονομάζονται «κομψά» οι τρόφιμοί του, υπό την εποπτεία «ευγενικών» επιμελητών, προορίζονται για «κάτι» ανώτερο και πολύ σπουδαίο. Γι' αυτό εξάλλου «καλλιεργούνται» με έμφαση οι ζωγραφικές τους επιδόσεις και δίνεται ιδιαίτερη φροντίδα στην ανάπτυξη του σώματός τους, το οποίο πρέπει να προσέχουν ως κόρην οφθαλμού. Είναι πλάσματα, λοιπόν, ξεχωριστά, προνομιούχα, που διαφέρουν απ' όλους τους άλλους συνηθισμένους ανθρώπους «του έξω κόσμου», τον οποίο δεν γνωρίζουν, αλλά ούτε και διανοούνται καν τι τα περιμένει όταν θα βρεθούν κάποτε σ' αυτόν. Ενα αινιγματικό πέπλο μυστηρίου σκεπάζει τα πάντα, δημιουργώντας σταδιακά μια ατμόσφαιρα ανησυχίας και απειλής. Υπαινιγμοί, υπονοούμενα, βλέμματα, κινήσεις και παράξενες συμπεριφορές των υπευθύνων του ιδρύματος αρχίζουν σταδιακά να αποκαλύπτουν ρωγμές, ρήγματα και σκοτεινές γωνίες στο λαμπερό οικοδόμημα της «ανέφελης» ζωής των «μαθητών», οι οποίοι, κάποια στιγμή, έρχονται αντιμέτωποι με την «αλήθεια» τους: Δεν είναι ανθρώπινα όντα, αλλά κλώνοι, ομοιώματα, αντίγραφα, «φορείς ανταλλακτικών», που «γεννήθηκαν»-«κατασκευάστηκαν» μόνο για να χρησιμοποιηθούν ως «δωρητές οργάνων». Η τρομαχτική αποκάλυψη δεν προκαλεί δραματικές εντάσεις και μελοδραματικές εκρήξεις. Οι «καταδικασμένοι» -όπως και οι «φυσιολογικοί» άνθρωποι που εθίζονται σταδιακά στην έννοια του θανάτου- υποδέχονται την «άδικη μοίρα» τους με ένα «μεγαλείο ψυχής», όπως λένε για τους συνειδητοποιημένους «ήρωες» της ζωής, κι ας μην πιστεύουν -πώς θα μπορούσαν, άλλωστε;- στη μεταφυσική τους συνέχεια. Με μια απελπισμένη υπερηφάνεια, καρπός μιας άχρηστης αυτογνωσίας, αποχαιρετούν τις ψευδαισθήσεις των ονείρων -δεν τους επιτρέπεται να τεκνοποιήσουν, να γίνουν ηθοποιοί, τα ταξιδέψουν, αλλά ούτε σε σουπερμάρκετ να εργαστούν- χωρίς να καταδεχτούν ακόμη και ένα «γιατί» να απευθύνουν στο «δημιουργό» τους. Αυτός είναι ο κόσμος, παραδέχονται, και το μόνο που μένει στο συνειδητοποιημένο υπαρξιακά άνθρωπο είναι -συμβολικά- να τον εξαντλήσει. Με ένα σπαραχτικό χαμόγελο. Οπως τα πρόσωπα του έργου.


Ο Καζούο Ισιγκούρο επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση προκειμένου να εκτυλίξει το τραγικό οδοιπορικό τους, από την αθωότητα της παιδικής τους ηλικίας έως τη στιγμή της τραγικής τους «ωριμότητας». Ο χαμηλόφωνος λόγος της κεντρικής ηρωίδας, της Κάθι Χ., μοιάζει ωστόσο με χειρουργικό νυστέρι που φέρνει στο φως αργά, σταθερά και επώδυνα το βάθος της πληγής. Οι συνοδοιπόροι της, η προκλητική Ρουθ, ο πράος Τομ, αλλά και η Μαντάμ του ιδρύματος, που πιστεύει ότι η ζωγραφική των «μαθητών» της αποδεικνύει την «ψυχή» τους, καθώς επίσης και η δεσποινίς Λούσι, που αποκαλύπτει στα αθώα θύματα ότι είναι μόνο «αναλώσιμα αντικείμενα», δεν είναι παρά είδωλα-αντανακλάσεις ενός κόσμου που ο μανδύας της επιστημονικής φαντασίας με τον οποίον εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας τους, δεν μπορεί να κρύψει την ωμή, βάρβαρη και αμοραλιστική πραγματικότητα που ενυπάρχει κάτω απ' αυτόν.


Οπως και με όλα τα προηγούμενα έργα του, -να θυμηθούμε στο σημείο αυτό το σημαντικό του «Τα απομεινάρια μιας μέρας», 1989, που τιμήθηκε με το Βραβείο Μπούκερ, και ως ταινία του Τζέιμς Αϊβορι έγινε παγκόσμια επιτυχία-, έτσι και με πρόσχημα το ανά χείρας, ο Καζούο Ισιγκούρο ρίχνει ένα τολμηρό, προκλητικό βλέμμα στο σύγχρονο, άνυδρο ανθρώπινο τοπίο, όπως αυτό έχει μετεξελιχθεί, και δεν διστάζει να εκθέσει τον κάτοικό του απογυμνωμένο από τις υποκριτικές του ψευδαισθήσεις. Στο εν λόγω μυθιστόρημά του, με πλήρη έλεγχο των εκφραστικών του μέσων, με μια γλώσσα άμεση, αδρή, ευθύβολη, χρησιμοποιώντας εύστοχα τον υπαινιγμό, την ανατροπή, την υποψία, με συνεχείς υπόκωφες δονήσεις, εύγλωττες σιωπές, συμβολικές εικόνες, σχεδιάζει αυτόν τον κατακερματισμένο κόσμο της απώλειας -και μέσα από το συμβολικό μύθο του συλλαμβάνει τη σύγχρονη ανθρώπινη τραγωδία. Ενα αριστουργηματικό μυθιστόρημα, λογοτεχνικό επίτευγμα.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 28/04/2006