Τότε που ήμασταν ορφανοί

Αγγλία, δεκαετία του '30. Ο Κρίστοφερ Μπανκς θεωρείται ο διασημότερος ντέντεκτιβ της Βρετανίας και οι υποθέσεις που αναλαμβάνει προκαλούν πάντα ο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Υπάρχει, όμως, μια ανεξιχνίαστη υπόθεση που ταλανίζει τον διάσημο ντέντεκτιβ: η μυστηριώδης εξαφάνιση των γονιών του, στη Σαγκάη, όταν ο Μπανκς ήταν μικρό παιδί. Τώρα, ενώ μαζεύονται τα σύννεφα ενός επικείμενου μεγάλου πολέμου, ο Μπανκς αποφασίζει να επιστρέψει στις ρίζες του, στη Σαγκάη, για να λύσει το μυστήριο. Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα για τη μνήμη, την παιδική ηλικία, την ανάγκη επιστροφής στις ρίζες· και, ταυτόχρονα, ένα έργο με έντονη πλοκή που κρατάει ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα.

«Ένα από εκείνα τα σπάνια μυθιστορήματα που διευρύνουν τους ορίζοντες της λογοτεχνίας»

John Carey, Sunday Times

Όταν ο μικρός Κρίστοφερ μαθαίνει ότι ο πατέρας του έχει εξαφανιστεί, δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με την αρχή ενός νήματος στο οποίο θα τυλιχθεί όλη η μελλοντική ζωή του και την οποία θα κληθεί να αναζητήσει πολλά χρόνια αργότερα. Είναι ένα από τα πολλά παιδιά που μεγαλώνουν στην ασφαλή και εύπορη ­βρισκόμαστε στις αρχές του αιώνα­ αγκαλιά της διεθνούς κοινότητας της Σανγκάης, οι γονείς των οποίων εργάζονται για τις εταιρείες που εμπορεύονται παράνομα όπιο από τις Ινδίες και το διοχετεύουν στην Κίνα. Την εξαφάνιση του πατέρα του θα ακολουθήσει η εξίσου ξαφνική και ακόμη πιο επώδυνη εξαφάνιση της πολυαγαπημένης του μητέρας και η επίσης βεβιασμένη αναχώρησή του για την Αγγλία. Από τη μία στιγμή στην άλλη ο Κρίστοφερ βρίσκεται στο Λονδίνο έχοντας αφήσει πίσω του τον αγαπημένο παιδικό του φίλο, τον ιαπωνικής καταγωγής Ακίρα, πολλά αναπάντητα ερωτήματα καθώς και την αίσθηση μιας υψηλής αποστολής την οποία θα έπρεπε κάποτε να εκπληρώσει: τη διάσωση των χαμένων γονιών του.


Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Κρίστοφερ ακολούθησε μεγαλώνοντας το επάγγελμα του ιδιωτικού ντετέκτιβ, στο οποίο και δεν άργησε να διαπρέψει. Σύντομα η φήμη του ξεπέρασε τα όρια του Λονδίνου και εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα: ο Κρίστοφερ Μπανκς εξελισσόταν σε καινούργιο Σέρλοκ Χολμς. Στο απόγειο της καριέρας του, και ενώ τα τύμπανα ενός νέου πολέμου έχουν αρχίσει να ηχούν πάνω από την Ευρώπη, ο Κρίστοφερ μεταβαίνει έπειτα από όλα αυτά τα χρόνια στη Σανγκάη για να έρθει αντιμέτωπος με το μεγαλύτερο μυστήριο: το ίδιο το παρελθόν του.


Ώς αυτό το σημείο της αφήγησης, τη μέση περίπου, το μυθιστόρημα δεν διαθέτει μεγάλες εξάρσεις, αν και ήδη φέρει τη σφραγίδα του δημιουργού του, εμφανή τόσο μέσα από τις μεστές περιγραφές καταστάσεων και προσώπων όσο και από τον τρόπο που ταυτόχρονα απλώνει μα και κυκλώνει το θέμα του: όλα μαρτυρούν την έλευση ενός μεγάλου κακού, μεγαλύτερου και από την αναπόφευκτη αιματοχυσία του πολέμου. Η επιστροφή του Κρίστοφερ στη Σανγκάη και η έναρξη της φαινομενικά μάταιης έρευνάς του ­στην οποία όμως εκείνος μοιάζει να αποδίδει μια ευρύτερη συμβολική σημασία­ θα θέσουν σε κίνηση και την κεντρική μηχανή της αφήγησης. Η παρακμή και η σήψη στους κόλπους της διεθνούς κοινότητας της πόλης, η βοή από τον πόλεμο μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας που πλησιάζει καθώς και εκείνη, πιο υπόκωφη, των συγκρούσεων ανάμεσα στον επίσημο στρατό και στους κομμουνιστές δημιουργούν μια ατμόσφαιρα κινδύνου και παραίτησης η οποία βρίσκεται σε πλήρη αντίστιξη με τον προσωπικό και ευγενή αγώνα του Κρίστοφερ.


Η έρευνά του θα φθάσει στο αποκορύφωμά της όταν ο Κρίστοφερ ­λίγο προτού εγκαταλείψει απογοητευμένος την πόλη για μια καινούργια ζωή­ ανακαλύπτει το σπίτι που πιστεύει ότι φυλάσσονταν οι γονείς του. Οι 70-80 σελίδες που ακολουθούν είναι οι καλύτερες του μυθιστορήματος και ταυτόχρονα ένα ατόφιο απόσταγμα υψηλής μυθιστορίας: χαμένος σε μια εργατούπολη-λαβύρινθο, στη γραμμή του μετώπου όπου διεξάγονται οι μάχες μεταξύ Ιαπώνων και Κινέζων, έξω από την ασφάλεια της διεθνούς κοινότητας, πασχίζει να βρει το επίμαχο σπίτι ενώ γύρω του σφυρίζουν οι σφαίρες. Οι περιγραφές της πορείας του μέσα σε αυτή τη στενάχωρη κόλαση, σε κατάσταση ελαφρού παραληρήματος, αποτελούν ένα πραγματικό κομψοτέχνημα. Ειδικότερα η σκηνή όπου στο πρόσωπο ενός τραυματισμένου Ιάπωνα ο Κρίστοφερ νομίζει ότι αναγνωρίζει τον παιδικό του φίλο Ακίρα ­ρόλο τον οποίο προκειμένου να σωθεί αποδέχεται ο άγνωστος στρατιώτης­ είναι από τις καλύτερες του βιβλίου. Εξίσου εμβληματική, χαρακτηριστική της σπουδαίας συνθετικής ικανότητας του Ισιγκούρο, είναι και η σκηνή με τον θείο του Φιλίπ, μια συνάντηση σκληρών αποκαλύψεων και συναισθηματικής φόρτισης.


Ο ιαπωνικής καταγωγής Καζούο Ισιγκούρο, 47 χρόνων σήμερα, είναι ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της Βρετανίας. Αν με τα Απομεινάρια μιας μέρας (στα ελληνικά επίσης από τις εκδόσεις Καστανιώτη) έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό για την ικανότητά του να πλάθει πρωτότυπους και ενδιαφέροντες χαρακτήρες, παίζοντας με τις λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις, με το Τότε που ήμασταν ορφανοί φανερώνει εξαιρετική ικανότητα στις μεγάλες συνθέσεις, με μια λιτότητα μέσων που ξαφνιάζει. Η μετάφραση δεν μοιάζει να συνάντησε μεγάλες δυσκολίες ­ο Ισιγκούρο γράφει σε απλή και εύληπτη γλώσσα­ και πάντως είναι απολύτως ικανοποιητική.

Κώστας Κατσουλάρης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 13-05-2001