Ηθική Εκπαίδευση, Μάθηση και Ανάπτυξη

Στο παρόν σύγγραμμα παρουσιάζεται μια πρόταση ηθικής εκπαίδευσης, η οποία συνδυάζει στοιχεία δύο μεγάλων παραδόσεων στην ηθική εκπαίδευση, της Γνωστικής Ηθικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης Χαρακτήρα. Θεμελιώνεται θεωρητικά στο Μοντέλο των τεσσάρων συνιστωσών, αλλά ενσωματώνει και άλλες προσεγγίσεις που προέρχονται από τον χώρο της ηθικής φιλοσοφίας, της ηθικής ψυχολογίας και της δημοκρατικής θεωρίας.

Σκοπός του βιβλίου είναι ο αναγνώστης να αναπτύξει την ηθική αυτονομία και την ηθική του ταυτότητα, αλλά και να προαχθεί το κοινωνικο-ηθικό κλίμα της σχολικής κοινότητας μέσα από τη μετατροπή της σε μια οιονεί άμεση και διαβουλευτική δημοκρατία. Τη θεωρητική θεμελίωση της πρότασης συνοδεύει πλούσιο διδακτικό υλικό που επιτρέπει την άμεση εφαρμογή της στη διδακτική πράξη. Ειδικότερα, μέσα από ένα ευρύ πλέγμα δραστηριοτήτων (ανάλυση ηθικών διλημμάτων, παρατήρηση, αυτοπαρατήρηση, προσομοιώσεις, συνεντεύξεις, βιωματικά παιχνίδια, δραματοποίηση, μελέτες περίπτωσης, επίλυση προβλημάτων κ.ά.) αναπτύσσει την ηθική ευαισθησία, την ηθική κρίση και αρετές του χαρακτήρα των μαθητών και των μαθητριών, εξετάζει υπό το φως τους την ατομική και συλλογική ζωή εντός και εκτός σχολείου, συνιστά άσκηση αυτοσυνειδησίας που φέρνει τους μαθητές και τις μαθήτριες εγγύτερα στον εαυτό τους και αποκαλύπτει επιλογές ζωής στον ορίζοντα της ηθικότητας, που αποτελεί πεδίο συνάντησης του εαυτού και του άλλου, με στόχο έναν αξιόλογο ηθικό βίο.


Εισαγωγή στις βασικές προσεγγίσεις των διαδικασιών ηθικής εκπαίδευσης, μάθησης και ανάπτυξης των παιδιών και των νέων του Μάριου Πουρκού, Καθηγητή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης

Εισαγωγή
Στόχοι του συγγράμματος
Η δομή του συγγράμματος
Συνοπτική παρουσίαση της πρότασης που αναπτύσσεται στο παρόν σύγγραμμα

ΜΕΡΟΣ Α΄
Κεφάλαιο 1. Αναγκαιότητα και σκοποθεσία για μια σύγχρονη ηθική εκπαίδευση
1.1 Εισαγωγή
1.2 Η απουσία συστηματικής ηθικής εκπαίδευσης στο σχολείο
--1.2.1 Πρώτη παρατήρηση: Ελλιπής καλλιέργεια της ηθικής κρίσης
--1.2.2 Δεύτερη παρατήρηση: Ηθική κρίση και το ζήτημα της ηθικής αυτονομίας
--1.2.3 Τρίτη Παρατήρηση: Η ασυνέχεια της σχολικής εμπειρίας και το ζήτημα της ηθικής ταυτότητας
1.3 Ηθική αυτονομία και ηθική ταυτότητα: Βασικές συνιστώσες της ηθικής ανάπτυξης, βασικοί σκοποί μιας σύγχρονης ηθικής εκπαίδευσης
--1.3.1 Η έννοια της ηθικής αυτονομίας
--1.3.2 Ηθική ταυτότητα
--1.3.3 Η ανάπτυξη της ηθικής αυτονομίας και της ηθικής ταυτότητας ως σκοπός για μια σύγχρονη ηθική εκπαίδευση

Κεφάλαιο 2. Θεωρίες ηθικής ανάπτυξης
2.1 Εισαγωγή
2.2 Η ψυχαναλυτική θεωρία
2.3 Η ηθική αγωγή του E. Durkheim
2.4 Η ηθική ανάπτυξη κατά τον J. Piaget
2.5 Η ηθική ανάπτυξη σύμφωνα με τον L. Kohlberg
--2.5.1 Η θεωρία των σταδίων ηθικής ανάπτυξης
--2.5.2 Ηθικοί τύποι
--2.5.3 Ηθική ατμόσφαιρα
--2.5.4 Κριτική της θεωρίας του L. Kohlberg
2.6 Η θεωρία του κοινωνικού πεδίου
2.7 Το μοντέλο των τεσσάρων συνιστωσών (ΜΤΣ)
2.8 Νεότερες έρευνες για την ηθική κρίση
2.9 Ο ρόλος των συναισθημάτων στην ηθική ανάπτυξη
2.10 H συγκρότηση της ηθικής ταυτότητας
--2.10.1 Η ηθική ταυτότητα στον A. Blasi
--2.10.2 Η ηθική ταυτότητα από κοινωνικο-γνωστική σκοπιά
--2.10.3 Άλλες θεωρήσεις για την ηθική ταυτότητα
2.11 Αξιοποίηση των θεωριών ηθικής ανάπτυξης στην ηθική εκπαίδευση και στην καλλιέργεια ηθικών δεξιοτήτων

Κεφάλαιο 3. Προσεγγίσεις στην ηθική εκπαίδευση
3.1 Εισαγωγή
--3.1.1 Συνοπτικό ιστορικό πλαίσιο
3.2 Η γνωστική ηθική εκπαίδευση
--3.2.1 Ηθικά πρότυπα, συζήτηση ηθικών διλημμάτων, δίκαιη κοινότητα
--3.2.2 Κριτική της γνωστικής ηθικής εκπαίδευσης
3.3 Η εκπαίδευση χαρακτήρα
--3.3.1 Ο χαρακτήρας στην εκπαίδευση χαρακτήρα
--3.3.2 Παραδοσιακή και σύγχρονη εκπαίδευση χαρακτήρα
--3.3.3 Αρχές της εκπαίδευσης χαρακτήρα
--3.3.4 Βασικά προγράμματα εκπαίδευσης χαρακτήρα
--3.3.5 Κριτική της εκπαίδευσης χαρακτήρα
3.4 Κοινωνική και συναισθηματική μάθηση (ΚΣΜ)
3.5 Ηθικές κοινότητες
--3.5.1 Η σημασία του κοινωνικο-ηθικού κλίματος: Σημείο τομής διαφορετικών προσεγγίσεων της ηθικής εκπαίδευσης
--3.5.2 Προσφορά στην κοινότητα
3.6 Ολιστικές προσεγγίσεις
--3.6.1 Ηθική ανατομία
--3.6.2 Εκπαιδεύοντας τον χαρακτήρα
--3.6.3 Child Development Project (CDP)
--3.6.4 Ολιστική ηθική εκπαίδευση
3.7 Παρατηρήσεις για τις προσεγγίσεις ηθικής εκπαίδευσης και δυνατότητες αξιοποίησής τους

ΜΕΡΟΣ B΄
Κεφάλαιο 4. Δόμηση μιας πρότασης για την ηθική εκπαίδευση
4.1 Εισαγωγή
4.2 Ο βασικές παραδοχές της πρότασης
--4.2.1 Φορέας της ηθικότητας συνολικά ο εαυτός
--4.2.2 Διδασκαλία στην τάξη και παρεμβάσεις στο ευρύτερο κοινωνικο-ηθικό πλαίσιο του σχολείου
--4.2.3 Συνδυασμός της γνωστικής ηθικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης χαρακτήρα
4.3 Περιγραφή της δομής της πρότασης

Κεφάλαιο 5. Ηθική ευαισθησία
5.1 Εισαγωγή
5.2 Η έννοια της ηθικής ευαισθησίας
5.3 Ενσυναίσθηση και ηθική ευαισθησία
--5.3.1 Ορισμοί και είδη ενσυναίσθησης
--5.3.2 Από την ενσυναίσθηση στην ηθική ευαισθησία
--5.3.3 Ηθική ευαισθησία και ηθική συμπεριφορά: ενσυναίσθηση, συμπόνια, μέριμνα
--5.3.4 Αρνητικές προεκτάσεις της ενσυναίσθησης
5.4 Ηθική ευαισθησία και αξιολόγηση ατομικών και συλλογικών συναισθημάτων
5.5 Άλλες δεξιότητες ηθικής ευαισθησίας στην παρούσα πρόταση

Κεφάλαιο 6. Ηθική κρίση
6.1 Εισαγωγή
6.2 Η έννοια της ηθικής κρίσης
6.3 Ανάπτυξη της ηθικής κρίσης και ηθικό δίλημμα
6.4 Διλήμματα μακρο-ηθικής και διλήμματα μικρο-ηθικής
6.5 Ηθικό δίλημμα και ηθικές θεωρίες
--6.5.1 Στάδια ηθικής ανάπτυξης και ηθικές θεωρίες
--6.5.2 Παρατηρήσεις για την ευρύτερη παιδευτική σημασία της επεξεργασίας ηθικών διλημμάτων με την αξιοποίηση ηθικών θεωριών
6.6 Πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη διατύπωση διλημμάτων
6.7 Ατομική και ομαδική επεξεργασία των διλημμάτων
6.8 Παρατηρήσεις για τη σχέση ηθικής κρίσης και ηθικής συμπεριφοράς

Κεφάλαιο 7. Γνωρίσματα χαρακτήρα
7.1 Εισαγωγή
7.2 Ζητήματα που απασχολούν την εκπαίδευση χαρακτήρα
--7.2.1 Το ζήτημα των συνηθειών
--7.2.2 Το ζήτημα των γνωρισμάτων του χαρακτήρα
--7.2.3 Το ζήτημα των ηθικών αρετών και της διδασκαλίας τους
7.3 Γνωρίσματα χαρακτήρα στην παρούσα πρόταση
--7.3.1 Ηθική ταυτότητα και καλλιέργεια γνωρισμάτων του χαρακτήρα
--7.3.2 Διδασκαλία των γνωρισμάτων του χαρακτήρα: Η προσέγγιση των τριών διαστάσεων
--7.3.3 Σύνδεση των γνωρισμάτων του χαρακτήρα με τις δεξιότητες της ηθικής ευαισθησίας και της ηθικής κρίσης

Κεφάλαιο 8. Η Κοινότητα Δημοκρατίας
8.1 Εισαγωγή
8.2 Το κοινωνικο-ηθικό κλίμα και η σημασία του για την ηθική ανάπτυξη των μαθητών
8.3 Η αμεσοδημοκρατική λειτουργία της σχολικής κοινότητας ως συνιστώσα του κοινωνικο-ηθικού της κλίματος
8.4 Η διαβούλευση ως γέφυρα που συνδέει το κοινωνικο-ηθικό κλίμα με τη δημοκρατική λειτουργία της σχολικής κοινότητας
8.5 Δομή και λειτουργία της Κοινότητας Δημοκρατίας
8.6 Η συμβολή της Κοινότητας Δημοκρατίας στο κοινωνικο-ηθικό κλίμα της σχολικής κοινότητας
--8.6.1 Περιστατικά
--8.6.2 Αποφάσεις
8.7 Παραδείγματα κανόνων διαλόγου
--8.7.1 Εισαγωγή
--8.7.2 Οι κανόνες επιχειρηματολογικού διαλόγου των van Eemeren και Grootendorst
--8.7.3 Οι κανόνες ηθικού διαλόγου του R. Alexy

ΜΕΡΟΣ Γ΄
Κεφάλαιο 9. Υλικό διδασκαλίας
9.1 Ηθική ευαισθησία: Υλικό διδασκαλίας
--9.1.1 Η έννοια της ηθικής ευαισθησίας
--9.1.2 Περιεχόμενο της ενότητας
--9.1.3 Πληροφορίες για τη διδασκαλία της ενότητας
--9.1.4 Δραστηριότητες
9.2 Ηθική κρίση: Υλικό διδασκαλίας
--9.2.1 Η έννοια της ηθικής κρίσης
--9.2.2 Περιεχόμενο της ενότητας
--9.2.3 Πληροφορίες για τη διδασκαλία της ενότητας
--9.2.4 Ηθικά διλήμματα
9.3 Γνωρίσματα χαρακτήρα: Υλικό διδασκαλίας
--9.3.1 Η έννοια των γνωρισμάτων του χαρακτήρα
--9.3.2 Περιεχόμενο της ενότητας
--9.3.3 Πληροφορίες για τη διδασκαλία της ενότητας
--9.3.4 Δραστηριότητες

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παράρτημα: Αξιολόγηση της πρότασης
--Π.1 Εισαγωγή
--Π.2 Το δείγμα
--Π.3 Μεθοδολογία και αξιολογικά εργαλεία
--Π.4 Ευρήματα

Αντί συμπερασμάτων: Σκέψεις για τον ρόλο και τη σημασία της ηθικής εκπαίδευσης

Βιβλιογραφία