Οι βατσιμάνηδες της Μασσαλίας ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Το παρόν βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα μαύρο και τρυφερό συνάμα, βίαιο όσο το φως της Μεσογείου. Και με λόγο καίριο και ρεαλιστικό, που σοκάρει όσο και η πραγματικότητα. Αποστασιοποιημένοι από τον Ιζζό οι ήρωές του καταγράφονται να διηγούνται, να αναπολούν, να μελαγχολούν και να φιλοσοφούν.

Βατσιμάνηδες ονομάζονται οι ναυτικοί που παραμένουν ως φύλακες στα καράβια που βρίσκονται παροπλισμένα είτε στα ανοιχτά των λιμανιών είτε δεμένα στους κάβους.
To Αλντεμπαράν, φορτηγό πλοίο χωρίς πλοιοκτήτη, έχει ρίξει άγκυρα στ' ανοιχτά της Μασσαλίας. Ο λιβανέζος καπετάνιος Αμπντούλ Αζίζ, ο έλληνας μηχανικός Διαμαντής και ο τούρκος ασυρματιστής Νεντίμ έχουν ξεμείνει στο πλοίο περιμένοντας τον νέο πλοικτήτη.
Μέρα με τη μέρα γνωρίζονται μεταξύ τους με τρόπο που δεν το είχαν κάνει ποτέ τόσα χρόνια πριν που ταξίδευαν μαζί στις ανοιχτές θάλασσες. Αναμνήσεις, αμφιβολίες, φόβοι και αγωνίες αναδύονται και πλέκονται σαν δίχτυ γύρω τους μαζί με απέλπιδες έρωτες και περίεργες αναμνήσεις. Και οι τρεις άντρες «βουτάνε στα βαθιά» σε ένα ταξίδι γνωριμίας με τον εαυτό τους και τους άλλους. Η Μασσαλία στέκει ολόγυρά τους γοητευτική και απόκοσμη: πόλη γεμάτη μνήμες, πόλη εξορίας, δίχως μέλλον κι ωστόσο με τη ζωή να κυλάει καυτή στις φλέβες της.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ζαν-Κλωντ Ιζζό (1945-2000) με τα τρία βιβλία του που εκδόθηκαν από τον εκδοτικό οίκο Πόλις (Το μαύρο τραγούδι της Μασσαλίας, βλέπε τα Βιβλία της 16ης Ιανουαρίου 2000, Το τσούρμο, Βιβλία της 13ης Αυγούστου 2000, Solea, Βιβλία της 2ας Αυγούστου 1998 και της 24ης Δεκεμβρίου 2000) έχει αποκτήσει αρκετούς φίλους στην Ελλάδα, φίλους που έχουν γοητευθεί από την αφηγηματική δεινότητά του, τις παρατηρήσεις του επάνω στις ανθρώπινες σχέσεις, στην αντρική φιλία και στον έρωτα ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, μα κυρίως από τη μελαγχολία, την πίκρα αλλά και την τρυφερότητα που διαποτίζουν τα γραπτά του.

Στο μυθιστόρημα Οι βατσιμάνηδες της Μασσαλίας (πρωτότυπος τίτλος Les marines perdus), που εκδόθηκε στη Γαλλία το 1997, ο Ιζζό δεν γράφει μια σκοτεινή, μια νουάρ ιστορία, παρόμοια με εκείνες στην προαναφερθείσα τριλογία της Μασσαλίας, της γενέτειράς του, αλλά ένα ναυτικό αφήγημα, ποτισμένο με την αρμύρα της θάλασσας, γεμάτο έρωτα, πάθος και νοσταλγία. Εν πολλοίς θυμίζει τη Βάρδια του δικού μας Νίκου Καββαδία, την οποία προφανέστατα έχει διαβάσει στα γαλλικά, αφού αυτή έχει κυκλοφορήσει στη Γαλλία εδώ και πολλά χρόνια με τίτλο En bourlinguant σε μετάφραση του Michel Saunier. Αλλωστε ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως μότο μια φράση του Saunier: «Ο αέναος περιπλανητής [λέξη "περιπλανητής" δεν υπάρχει στο λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη] δεν έχει το δικαίωμα στον γυρισμό».

Βεβαίως και εδώ η Μασσαλία, η πόλη-λιμάνι, η πόλη-πατρίδα, όπου ζουν αρμονικά ή μη γηγενείς Γάλλοι, Ιταλοί, Ισπανοί, Ελληνες (απόγονοι των Φωκαέων που την έχτισαν, μεταναστών και ναυτικών), Αραβες, Αρμένιοι, είναι πανταχού παρούσα. Ενας ολόκληρος κόσμος, ντόπιοι κακοποιοί, πόρνες, νταβατζήδες, μπράβοι, άνεργοι, μεροκαματιάρηδες, άνθρωποι που βιώνουν τη μιζέρια, τον φόβο, τον έρωτα και τον θάνατο, κινείται στους επικίνδυνους δρόμους της, στις υποβαθμισμένες συνοικίες της, στα μπαρ, στα σπίτια, στις παραλίες της.

Τρεις είναι οι βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος: ο λιβανέζος καπετάνιος Αμπντούλ Αζίζ, ο έλληνας υποπλοίαρχος (και όχι μηχανικός, όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου) Διαμαντής και ο τούρκος ασυρματιστής Νεντίμ. Ολοι τους είναι μέλη του πληρώματος του φορτηγού πλοίου «Αλντεμπαράν» ­ ιδιοκτησίας ενός ύποπτου κύπριου εφοπλιστή ­ που βρίσκεται παροπλισμένο στο λιμάνι της Μασσαλίας. Περιμένοντας τον καινούργιο πλοιοκτήτη οι τρεις ναυτικοί, οι τρεις φίλοι, ξεχασμένοι από όλους, αναπολούν το αθώο παρελθόν τους, σκέφτονται το μίζερο παρόν τους και προσπαθούν να φανταστούν το αβέβαιο μέλλον τους. Τους κατατρώει η σκέψη για τις αγαπημένες γυναίκες, τη Σεφέ, την Αμινά και την Αϊζέλ, και τους βασανίζει η νοσταλγία για τα πατρογονικά χώματα. Ωσπου εμφανίζεται η νεαρή Λαλά, ο καταλύτης των εξελίξεων, που ανατρέπει τη ζωή τους και οδηγεί τα πράγματα στην τραγωδία, όπως συμβαίνει σε όλα τα μυθιστορήματα του Ιζζό.

Πραγματικός πρωταγωνιστής είναι ο Διαμαντής από τα Ψαρά (που διαβάζει Ομηρο), ο σεμνός μεσόκοπος, ο εκπρόσωπος ενός παραδοσιακού επαγγέλματος που αργοπεθαίνει, όπως αργοπεθαίνει ως λιμάνι η Μασσαλία, όπως καταρρέει ο κόσμος, ο κόσμος μας και ο κόσμος του Ιζζό, καθώς λιγοστεύουν τα λιμάνια, τα καράβια και οι ναυτικοί.

Πρόκειται για μια ελεγεία για τη Μασσαλία και τους ναυτικούς, γραμμένη με τρόπο που αρμόζει στις ελεγείες: δηλαδή, με μαύρη απαισιοδοξία και τρυφερότητα. Μερικοί θα πουν πως είναι μελό και θα έχουν δίκιο, οι φανατικοί θαυμαστές του συγγραφέα όμως γι' αυτό ακριβώς το μελό τον έχουν αγαπήσει ­ αυτός είναι ο τρόπος που γράφει, που στοχάζεται, που βιώνει τα πράγματα. Ωστόσο, παρά τα ζοφερά χρώματα με τα οποία ζωγραφίζει τους ήρωές του, ο συγγραφέας αφήνει στο τέλος ένα παραθυράκι στην ελπίδα αφού μέσω του έρωτα και της πατρικής αγάπης εκφράζει την πίστη του στη ζωή. Ασφαλώς ο Διαμαντής (ήρωας με υπέρμετρη ευαισθησία που θυμάται, κλαίει, συγκινείται) είναι το alter ego του Μαρσεγέζου Ζαν-Κλωντ Ιζζό, γιου Ιταλού και Ισπανίδας, με λίγο αραβικό αίμα στις φλέβες του. Ο Ελληνας, δηλαδή, αντικαθιστά τον ιταλικής καταγωγής αστυνομικό Φαμπιό Μοντάλ που έπαιζε τον ρόλο του alter ego στην τριλογία της Μασσαλίας.

Ατυχώς το βιβλίο πάσχει ελαφρώς στον τομέα της επιμέλειας. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της μεταφράστριας, που εξηγεί ορισμένες έννοιες με σημειώσεις, κάποιες λέξεις μένουν ανερμήνευτες. Επίσης πολλές λέξεις της ναυτικής ορολογίας (υπάρχουν και σχετικά λεξικά για κάθε ενδιαφερόμενο) αποδίδονται λανθασμένα, πράγμα που ξενίζει τους αναγνώστες, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται πλήθος ναυτικοί, νυν και πρώην. Στα φορτηγά καράβια δεν υπάρχουν πιλοτήρια, εντευκτήρια, σιτιστές, τορναδόροι, τα καράβια δεν πηγαίνουν ποτέ στο ρελαντί, οι ναυτικοί διαθέτουν ναυτικό φυλλάδιο και όχι ναυτική ταυτότητα. Εξάλλου ένας από τους πρώτους αποίκους της Μασσαλίας δεν ήταν ο Φωκαεύς (σ. 357) αλλά ο Πρωτέας (σ. 16) και ο συγγραφέας δεν πέθανε το 1999 αλλά το 2000.

Σε κάθε περίπτωση οι έλληνες αναγνώστες που έχουν αισθανθεί ευγνωμοσύνη για τον οίκο Πόλις που τους γνώρισε τον Ιζζό τώρα θα πρέπει να ευχαριστήσουν το Μεταίχμιο που εξέδωσε το παρόν βιβλίο με αυτόν τον ήρωα, τον αιώνιο Ελληνα, τον ταξιδευτή και φιλοσοφούντα, τον απόγονο του Οδυσσέα και του Σωκράτη.



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-08-2001