Το τέλος της παγκοσμιοποίησης

Το βιβλίο του Χάρολντ Τζέιμς αποτελεί σημαντική συμβολή στο πεδίο της διεθνούς οικονομικής ιστορίας. Μας παρέχει μερικές πολύ ισχυρές απόψεις για τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης όσον αφορά την οικοδόμηση και την καταστροφή των θεσμών. Προσφέρει επίσης αναλυτική και πολύτιμη πληροφόρηση για τις εμπειρίες αποσύνθεσης της παγκοσμιοποίησης σε πολλές χώρες κατά τη μεσοπολεμική περίοδο, σε σχέση με την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τις εχθρικές αντιδράσεις έναντι του διεθνούς εμπορίου κα της μετανάστευσης.
Ο Χάρολντ Τζέιμς αποδεικνύει γιατί θεωρείται, ορθώς, ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς της πολιτικής οικονομίας της μεσοπολεμικής περιόδου.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Χάρολντ Τζέιμς, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ειδικεύεται στην Πολιτική Οικονομία του 20ού αιώνα. Το βιβλίο του με τίτλο «Το Τέλος της Παγκοσμιοποίησης» κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση στις αρχές του 2001 και υπήρξε, από μια άποψη, προφητικό. Ο συγγραφέας του αποδέχεται πως η παγκοσμιοποίηση είναι παρούσα και πως η εξέλιξή της είναι αναπόφευκτη, μιας και η ιστορία της Δύσης χαρακτηρίζεται από συνεχείς προσπάθειες ενοποίησης, που άλλο σκοπό δεν έχουν παρά την εξασφάλιση οικονομικής βιωσιμότητας, είτε αυτή παρέχεται κυρίως από το κράτος είτε από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Παρατηρείται πως η ενοποίηση που ξεκινάει από το κράτος (εννοείται το έθνος-κράτος, προϊόν της «δημοκρατίας» και της αστικής τάξης) συναντάει, λόγω των κανονιστικών διαδικασιών και της γραφειοκρατίας που δημιουργεί, την αντίδραση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και του κεφαλαίου της, που πάντα ανδρώνεται υπό τη σκέπη του κράτους, προσφέροντας την εξυπηρέτησή του στην πολιτική και στην κοινωνία. Τότε, σαν να πρόκειται για κίνηση εκκρεμούς, που περνάει από τη μία άκρη (extreme) στην άλλη, η ενοποίηση εγκαταλείπεται υπέρ μιας «ανοικτότητας» (openness), οπότε το κράτος υποχωρεί ή, τουλάχιστον, με τη μορφή γενικότερων συμφωνιών (όπως, π.χ., η επιβολή του «χρυσού κανόνα» στη συμφωνία του Μπρέτον-Γουντς), προσπαθεί να αποκαταστήσει την ισορροπία με το ιδιωτικό κεφάλαιο. Αυτή η διαδικασία εμφανίζεται κατά τρόπο μοιραίο στις «δημοκρατίες», όπου η εξασφάλιση ψήφων υποχρεώνει σε τακτοποιήσεις, έτσι που η οικονομία μεταβάλλεται σε συστατικό της πολιτικής και, ανάλογα με τα περιθώρια που υπάρχουν, παράγοντα της κοινωνίας.

Μερικές φορές, και το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το Κραχ του 1929 (The Great Depression), μια σειρά κρίσιμων για τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή παραγόντων περνάει σε φάση όξυνσης και η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, με ανυπολόγιστα και μακροχρόνια αποτελέσματα. Ο καθηγητής Τζέιμς βρίσκει (και εξηγεί) πως αμέσως μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ένα είδος «παγκοσμιότητας» (globalism) έτεινε να επιβληθεί, καθώς οι «δημοκρατίες» έσπευδαν όλο και περισσότερο να αποδίδουν στο κράτος γενικότερες ευθύνες ασφάλειας, απασχόλησης, ανάπτυξης, πρόνοιας, καθώς αυτές τις υπηρεσίες ευαγγελιζόταν ο κομμουνισμός, ο πρώτος εξάλλου που καθιέρωσε τον πενταετή προγραμματισμό, και προπαγάνδιζε, με αδιάσειστα στοιχεία, τις κοινωνικές του πρωτοβουλίες και επιτυχίες. Σε αυτή την πορεία, το κεφάλαιο συναντούσε εμπόδια στη διακίνησή του και είχε ανάγκη προστασίας, το εμπόριο βρισκόταν υπό έλεγχο και ζητούσε διευκολύνσεις, το εγχώριο εργατικό δυναμικό ένιωθε την απειλή των μεταναστών και εμφάνιζε την εχθρότητά του προς αυτή την ανθρώπινη μάζα. Δημιουργώντας πίεση και βάρος στην πολιτική, προσπαθώντας την ίδια στιγμή να παίξει τρόπους ανεξαρτητοποίησής του, το κεφάλαιο έπεσε στη δίνη που δημιούργησε και προκάλεσε μία ύφεση, που εν πολλοίς βοήθησε την εκκόλαψη όλων εκείνων των παραμέτρων που καθιστούσαν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αναπότρεπτο.

Ο Τζέιμς δεν υποστηρίζει πως ένας πόλεμος είναι απαραίτητος υπό τις σημερινές συνθήκες, αφού η παγκοσμιοποίηση ποδηγετείται από την πανίσχυρη ηγεμονία των ΗΠΑ. Ενα κραχ, όμως, μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή, επειδή οι συνθήκες αστάθειας έχουν οξυνθεί. Τα κράτη έχουν χάσει την εξουσία που η «δημοκρατία» τούς χάρισε ως συστατικό στοιχείο, οι υπερεθνικοί οργανισμοί τύπου ΟΗΕ, Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Διεθνούς Τράπεζας κ.λπ. αντιμετωπίζουν σωρεία κρίσεων, που καμία δεν μοιάζει με την άλλη αλλά που για όλες οι συνταγές σωτηρίας δεν έχουν διαφορές, η μετανάστευση εξελίσσεται υπό τους νόμους της δικής της δυναμικής, που κανένας νόμος δεν φαίνεται ικανός να αναχαιτίσει, η πολιτική στερείται οράματος, αλλά και δυνατοτήτων να στηρίξει κάποια «ιδεολογία» ικανή να παραμερίσει τα σκάνδαλα και τη διαφθορά που την πνίγουν. Με άλλα λόγια, αποτελεί ειρωνεία το γεγονός να ακούει κανείς τον Τζορτζ Σόρος να δηλώνει, με την εντιμότητα που διακρίνει έναν άνθρωπο ο οποίος γνώρισε από πολύ κοντά τι σημαίνουν όλα αυτά, πως «ο κόσμος στο μεγαλύτερο μέρος του άλλαξε σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της οικονομικής δραστηριότητας. Ο σύγχρονος καπιταλισμός εδράζεται στην παρατήρηση πως υπάρχουν όλο και λιγότερες κοινές αξίες που δημιουργούν την κοινωνική ενότητα και πως υπάρχει μία γενική αποτυχία της πολιτικής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο». Η εκμετάλλευση αυτής της κατάστασης από την ιδιωτική πρωτοβουλία είναι συνεπώς φυσική, αμετάκλητη και αστείρευτη. Υπό αυτές τις συνθήκες η παγκοσμιοποίηση λαβαίνει τη μορφή ύβρεως με τεράστια δυνατότητα καταστολής, εκμαυλισμού, αλλά και καταπίεσης, ένα είδος -θα λέγαμε- παπικής εξουσίας, έτσι που η «δημοκρατία» χάνει κάθε νόημα μέσα σ' έναν ωκεανό φεουδαρχών, τοποτηρητών και -γιατί όχι- μαφιόζων.

Ο Τζέιμς καταλήγει πως η έλλειψη συμπαγούς και σταθερής πνευματικότητας (προσπαθώ να αποδώσω έτσι τον όρο του intellectual cement) και η έλλειψη κάποιου παραδείγματος σε εθνικό/κρατικό επίπεδο, που θα γκρέμιζε την ύβρι της παγκοσμιοποίησης, δεν επιτρέπουν περιθώρια αμφισβήτησης της συνέχισης της παρούσας κατάστασης, επί της οποίας επικρέμαται απλώς ο φόβος ενός κραχ. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 δεν φαίνεται να αναιρεί αυτό το συμπέρασμα. Αντιθέτως, το ενισχύει. Οι περιπτώσεις «Enron», «WorldCom», Αργεντινής, Ουρουγουάης, Βραζιλίας (χώρες στην «πίσω αυλή» των ΗΠΑ) φέρνουν στην επιφάνεια πανικούς μιας προαναγγελθείσας κατάρρευσης.



Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/10/2002