Μετέωρος χρόνος - Κούβα

[...] Αξίζει να τονισθεί ότι οι φωτογραφίες του Χάρη Κακαρούχα δεν είναι φωτογραφίες δρόμου. Στη φωτογραφία δρόμου η συναλλαγή είναι γρήγορη και σύντομη και τα αποτελέσματα είναι εκφραστικά και ορισμένες φορές μοιάζουν με καρικατούρες. Στις φωτογραφίες του Κακαρούχα φαίνεται ότι οι προσωπικές του συνδιαλλαγές είναι πιο μελετημένες, πιο βαθιές, όντας ο ίδιος κάποιες φορές σε ευάλωτη θέση, μπαίνοντας μέσα στα σπίτια και τους χώρους των άλλων ανθρώπων. [...]

Ian Jeffrey

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σύμφωνα με τον διαχωρισμό του John Szarkowski, η φωτογραφία είναι πότε ένα ανοιχτό παράθυρο μέσα από το οποίο κοιτάμε τον κόσμο και πότε ένας καθρέφτης μέσα στον οποίο κοιτάμε, και ταυτόχρονα μέσα από τον οποίον ανασύρουμε τον εαυτόν μας. Ο Χάρης Κακαρούχας ανήκει στη δεύτερη κατηγορία και με αυτόν τον τρόπο χειρίζεται το θέμα των φωτογραφιών που εμπεριέχονται στο βιβλίο του Μετέωρος Χρόνος, Κούβα. Αλλωστε ο ίδιος αναφέρει σε μια συνομιλία του με τον Ian Jeffrey ότι «για μένα, φωτογραφίζω σημαίνει αναγνωρίζω στην έξωθεν πραγματικότητα το εντός μου και δεν εννοώ το εγώ μου αλλά το κέντρο μου, τον εαυτό μου». Ο Χάρης Κακαρούχας είναι χαρτογράφος και τα τελευταία 12 χρόνια ασχολείται με την καλλιτεχνική φωτογραφία. Το βιβλίο του Ο Μετέωρος Χρόνος. Κούβα κέρδισε το European Publishers Award, το σημαντικότερο πανευρωπαϊκό βραβείο φωτογραφικού λευκώματος. Αυτή την περίοδο το λεύκωμα κυκλοφορεί συγχρόνως στην Ιταλία, στην Αγγλία, στη Γαλλία, στην Ισπανία, στη Γερμανία και στην Ελλάδα από την Apeiron Photos. Είναι η πρώτη μεγάλη μονογραφία του φωτογράφου και περιλαμβάνει φωτογραφίες από τα επανειλημμένα ταξίδια του, στη διάρκεια μιας διετίας, στην Κούβα.



H σοσιαλιστική ουτοπία



Αλλά γιατί επέλεξε την Κούβα; «Εξακολουθώ να μην είμαι απόλυτος για τους λόγους, αφού θα μπορούσα εξίσου να είχα επισκεφτεί την Μπαΐα, την Αϊτή, ή τον Αγιο Δομίνικο. Αυτό που κυρίως αναζητούσα ήταν ένας τόπος που να ζει στον μύθο· αυτόν της σοσιαλιστικής ουτοπίας και τον μύθο ως έκφραση πνευματικής αλήθειας...» εξομολογείται ο φωτογράφος.

H Κούβα απλά μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί για τον Κακαρούχα το μέσον έκφρασης των υποκειμενικών αναγκών του και με αυτή την έννοια οι εικόνες του συνθέτουν ένα προσωπικό ημερολόγιο καταγραφής των ιδιαίτερων συναντήσεών του με πρόσωπα και πράγματα κατά την περιπλάνησή του στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Με εξαίρεση την παρουσία ελάχιστων εξωτερικών λήψεων το ενδιαφέρον του εντοπίζεται στη φωτογράφηση εσωτερικών χώρων μέσα στους οποίους συνθέτει πορτρέτα από ανθρώπους όλων των ηλικιών που τους παρουσιάζει σε φυσικές στάσεις. Παράλληλα με τα πορτρέτα στρέφει τη ματιά του σε κοινότοπα στοιχεία των χώρων, στρωμένα κρεβάτια, απλωμένα πολύχρωμα υφάσματα, αέρινες γάζες, εικόνες κρεμασμένες σε φθαρμένους τοίχους, πολύχρωμες ταπετσαρίες και προσωπικά χρηστικά αντικείμενα της καθημερινότητας.



Θεατρικά σκηνικά



Πρόσωπα και πράγματα είναι απόλυτα παραδομένα και παρασυρμένα στην τελετουργία της φωτογράφησης. Οι εικόνες μοιάζουν με θεατρικά σκηνικά όπου το θέμα προβάλλει «μαλακά» από το βάθος και συναντά το βλέμμα του θεατή.

Οι φωτογραφίες είναι παρουσιασμένες μέσα σε φυσικό εσωτερικό φως που άλλοτε αναδύει τις φιγούρες μέσα από το σκοτάδι της λήθης και άλλοτε αφήνει κάποιες φωτεινές ακτίνες να αγγίξουν θωπευτικά το θέμα. Σε πολλά πορτρέτα Κουβανών το φως τρεμοπαίζει στα σώματά τους και αποκαλύπτει ανάγλυφα το εύθραυστο της ύπαρξής τους. Ακόμη και τα πράγματα που πλαισιώνουν τον χώρο, τα εργαλεία της δουλειά τους, τα προσωπικά τους αντικείμενα περνούν την ίδια σιωπηλή διαδικασία μετάλλαξης από το σκοτάδι στο φως.

Αυτές οι λεπτές τονικές μεταβάσεις στα πρόσωπα και στα αντικείμενα προσφέρουν μια συμπύκνωση στιγμών, μια εικόνα του χρόνου που το φως ανατέλλει και δύει διαδοχικά.



Ο οριοθετημένος χώρος



Με την πρώτη ματιά μπορεί κανείς να διακρίνει ότι οι φωτογραφίες του Χάρη Κακαρούχα δεν είναι φωτογραφίες δρόμου. Σε αυτού του είδους τη φωτογραφία τα συμβάντα είναι φευγαλέα και ακολουθούν μια αλληλουχία συνδυασμών που εκτείνεται στο διηνεκές. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο φωτογράφος καλείται να δώσει τη δική του διάσταση στον χρόνο τοποθετούμενος μέσα σε ένα πλήθος αποφασιστικών επιλογών. Στις φωτογραφίες του Κακαρούχα ο «οικείος» οριοθετημένος χώρος που επιλέγει υποδηλώνει μεγαλύτερη στασιμότητα και δυνατότητα επανάληψης. Δίνει την ευκαιρία μιας ενδελεχούς μελέτης προσώπων και αντικειμένων και προσφέρει τη δυνατότητα μύησης στα μυστικά τους.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο φωτογράφος περπατώντας στους δρόμους της Κούβας επεδίωκε τη γνωριμία ανθρώπων και αναζητούσε ένα κάλεσμα στα σπίτια και στους χώρους τους για να μπορέσει να εξασφαλίσει τις απαραίτητες για τη δουλειά του συνθήκες «οικειότητας».

Στο γνωστό έργο του γερμανού φωτογράφου August Sander Ο άνθρωπος του 20ού αιώνα, το οποίο συνιστά μια μνημειώδη τυπολογική καταγραφή, κάθε πορτρέτο του είναι ένας ανθρώπινος τύπος, ένα επάγγελμα, μια ιδιότητα στον μικρόκοσμο ενός χωριού στη μεσοπολεμική Γερμανία, εμποτισμένο με όλη τη «ρητορική» του περίγυρού του. Στις φωτογραφίες του Sander συναντά κανείς την εποχή, τα κοστούμια και τα σκηνικά ενός πραγματικού θιάσου με όλους τους ρόλους σε εκτενή ανάπτυξη την ίδια στιγμή επί σκηνής.



Παρουσία και αναπαράσταση



Συγκριτικά οι εικόνες του Χάρη Κακαρούχα δεν αναλύουν, δεν σχολιάζουν, δεν τυποποιούν τους εικονιζομένους. Οι άνθρωποι κοιτούν τον φακό αυτοκυριαρχημένοι και ανεπηρέαστοι, αλλά διστάζουν να συνθέσουν την εικόνα τους εαυτού τους. Τα πρόσωπα δεν αποκαλύπτουν κανένα μυστικό, δεν έχουν τίποτε να εξομολογηθούν. Είναι απτά και άμεσα, δεν ενσαρκώνουν τίποτε άλλο πέρα από την παρουσία τους, μοιάζουν απορροφημένα από το βλέμμα του φωτογράφου, βυθισμένα σε μια πλήρη σωματική ευδαιμονία. Πρόσωπα και αντικείμενα «λειτουργούν περισσότερο σαν παρουσίες παρά σαν αναπαραστάσεις».

Τα βλέμματα σε όλα σχεδόν τα πορτρέτα αγκαλιάζουν τον θεατή οπουδήποτε στέκεται και τον ακολουθούν όπου και αν κινείται. Επιτυγχάνεται, θα λέγαμε, μια «συνάντηση βλεμμάτων» ανάμεσα στους εικονιζόμενους και στον θεατή.



Ο πόθος των ματιών



Τα κορεσμένα χρώματα των φωτογραφιών προσδίδουν βαρύτητα στις έγχρωμες εικόνες του Μετέωρου Χρόνου. Ακολουθούν την πορεία της απομάκρυνσης από τη φυσική άμεσα αναγνωρίσιμη χρωματολογία που αποτελεί μια από τις λιγοστές διόδους επικοινωνίας με την αφαιρετικότητα της ασπρόμαυρης φωτογραφίας. Τα κορεσμένα χρώματα οδηγούν σε αυτό που πολύ καίρια ο Ian Jeffrey στο κείμενο του βιβλίου αποκαλεί «Πόθο των ματιών». Οι μυστηριακοί κόσμοι των ορέξεων και των ηδονών φαίνεται ότι ενισχύονται από την εμμονή σε αυτές τις χρωματικές πυκνότητες.

Οι εικόνες είναι όμορφες αλλά δεν τις αντιμετωπίζουμε απλά ως μια «αισθητική εμπειρία». Εχουν μια πολύ πιο ουσιαστική αξία αφού μας καλούν να αισθανθούμε και να κατανοήσουμε τον τρόπο που αισθάνθηκε και κατανόησε τόσο ο ίδιος ο φωτογράφος όσο και τα αντικείμενα τα οποία δημιούργησαν τις εικόνες.

H εργασία του Χάρη Κακαρούχα μάς επαναλαμβάνει ότι δεν χρειάζεται κανείς να καταφεύγει σε τεχνάσματα έξω από τη φύση της φωτογραφίας για να πρωτοτυπήσει και να εντυπωσιάσει αλλά αρκεί να χειριστεί τα δεδομένα του μέσου για να φτάσει στο ζητούμενο, δηλαδή στην υπέρβαση της περιγραφής χρησιμοποιώντας την αλήθεια του.




NINA ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-02-2004