Ποιος πήρε το τυρί μου

Κριτική

Το βιβλίο «Ποιός πήρε το τυρί μου;» αποτελεί έναν εκπληκτικό τρόπο για να αντιμετωπίσετε τις αλλαγές στην εργασία σας και στη ζωή σας. Γρήγορο, απλό, και αποτελεσματικό, ειναι γραμμένο από τον Spencer Johnson, το συγγραφέα που τα πολυδιαβασμένα του βιβλία έχουν βοηθήσει εκατομμύρια ανθρώπους να ανακαλύψουν τις απλές αλήθειες της ζωής.


Αυτό δεν είναι ένα βιβλίο για το οποίο συνήθως γράφονται κριτικές. Κανονικά ανήκει στην κατηγορία του στιγμιαίου καφέ, της βραχυχρόνιας ψυχανάλυσης και του πολιτικά ορθού, κατατάσσεται δηλαδή στις αντιφάσεις. Σε μια Αμερική όμως που ζει μια βαθιά σύγχυση ανάμεσα στον μύθο και στο εικονικό, ανάμεσα στο πραγματικό και στο δυνητικό, δηλαδή ανάμεσα στο Internet και στη ζωή, αυτό το βιβλιαράκι έχει στρογγυλοκαθήσει στην κορυφή της λίστας των μπεστ σέλερ για περισσότερες από 60 εβδομάδες και, αν μη τι άλλο, αξίζει να εξεταστεί ως φαινόμενο.


Στις 96 σελίδες αυτού του βιβλίου με το σκληρό εξώφυλλο ­ως μια μακρινή μεταφορά θέσφατου γραμμένου σε δέλτους, σαν κι αυτές που μετέφερε ο Μωυσής­ μια παρέα παλιών συμμαθητών ξαναβρίσκεται ύστερα από χρόνια και ένας από αυτούς διηγείται στους υπόλοιπους την παραβολή του Τυριού. Κατόπιν όλοι μαζί αναλύουν τις διδαχές που προκύπτουν από την παραβολή, καθώς και πώς αυτές εφαρμόζονται στη ζωή του καθενός. Της παραβολής προηγούνται τρεις σελίδες διθυράμβων για το βιβλίο, όπου μάνατζερ και τηλεπαρουσιαστές περιγράφουν πώς αυτό το βιβλιαράκι άλλαξε τη ζωή τους ή τουλάχιστον τη ζωή της εταιρείας τους.


Τι ακριβώς λέει όμως αυτή η παραβολή; Είναι μια επιμήκυνση του πασίγνωστου αποφθέγματος του Ηράκλειτου «τα πάντα ρει», δηλαδή ότι η αλλαγή, η μεταβολή, είναι συνεχής και πανταχού παρούσα. Δύο ποντίκια, ο Ρουθούνης και ο Τρεχάλης, και δύο ανθρωπάκια αντίστοιχων διαστάσεων, ο Χμ και ο Χα (κακόηχες μεταφράσεις των Χεμ και Χο), ζουν μέσα σ' έναν λαβύρινθο και τρέφονται με τυρί που βρίσκουν εδώ κι εκεί. Κάποτε βρίσκουν ένα μεγάλο απόθεμα τυριού στον Τυροσταθμό(sic) Τ και πιστεύουν ότι έλυσαν διά βίου το πρόβλημα της επιβίωσης. Σε λίγο καιρό όμως το τυρί εξαντλείται και αρχίζει η περιπέτεια της αναζήτησης καινούργιου τυριού. Ανθρωποι και ποντίκια αντιμετωπίζουν το πρόβλημα διαφορετικά και τα ζωώδη ένστικτα των ποντικών αποδεικνύονται υπέρτερα της αναλυτικής ­και ως εκ τούτου ενίοτε ανασταλτικής­ ανθρώπινης σκέψης. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για τον Χμ, ο οποίος κραυγάζει «Είναι αδικία!» και αρνείται να κινητοποιηθεί· για τον άλλο, τον Χα, υπάρχει το καθιερωμένο αίσιον τέλος. Ο Χα επίσης γράφει γνωμικά στον τοίχο, όπου η γραφή του αποτυπώνει το καταστάλαγμα της εμπειρίας του ­ και το αποτέλεσμα είναι τόσο αντιφατικό όσο αν έγραφε ευνομούμενα αναρχικά συνθήματα.


Στενά, τεχνοκρατικά ιδωμένη, η αλλαγή είναι ένα δύσκολο φαινόμενο που δεν προσφέρεται για απλουστευτικές προσεγγίσεις. Η «αντίσταση στην αλλαγή» είναι μια καλά τεκμηριωμένη ανθρώπινη συμπεριφορά που δεν ξορκίζεται με ρήσεις όπως «όσο πιο γρήγορα αφήσεις το παλιό τυρί τόσο πιο γρήγορα θα βρεις το καινούργιο», διότι το ψυχολογικό της υπόβαθρο είναι βαθύ και περίπλοκο. Ακόμη και ο Αίσωπος ξέρει πολύ καλά ότι αυτό δεν ισχύει, όμως ο συγγραφέας δείχνει «να μην ξέρει ούτε τον Αίσωπο!».


Τώρα, σε μια ευρύτερη θεώρηση, κανείς δεν αρνείται την ανάγκη επιβίωσης του ανθρώπου εν μέσω της αδιάκοπης αλλαγής ούτε την καλλιέργεια του βασικού ενστίκτου της αυτοσυντήρησης εν μέσω του σημερινού περίπλοκου και συνάμα σοφιστικού τρόπου ζωής. Ιδιαίτερα τώρα, με τη διαβόητη και αδυσώπητη παγκοσμιοποίηση να επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη, τα πράγματα σίγουρα είναι πιο δύσκολα από παλαιότερα. Το διαρκές κυνηγητό του τυριού όμως ματαιώνει βασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τον αναστοχασμό και την αμφισβήτηση, και χορηγεί το ιδανικό τού homo oeconomicus, όπου, κατά τον Αγιορείτη Βασίλειο, «η ελευθερία είναι περιττή». Ακόμη μας οδηγεί ακόμη βαθύτερα σε μια ιδεολογική οπισθοδρόμηση, στην καστοριάδειο βαρβαρότητα του νέου σκοταδισμού, όπου οι κοινωνικοί αγώνες ­οι οποίοι κατά τεκμήριο γίνονται από ανθρώπους που αδιαφορούν για το στενά νοούμενο τυρί­ είναι, αν όχι ταμπού, πάντως σίγουρα ντεμοντέ και επικίνδυνοι για την επιβίωση.


Βέβαια στον μικρόκοσμο των επιχειρήσεων, στον σκοτεινό λαβύρινθο του εσωτερικού ανταγωνισμού, η απλοϊκή αυτή παραβολή θα βρει απήχηση, διότι απλουστεύοντας τα πράγματα έως θανάτου εισάγει ένα «χρηστικό» λεξιλόγιο («Ποιος πήρε το τυρί μας;»· «Πού είναι το καινούργιο τυρί;»). Είναι όμως χρήσιμο να θυμόμαστε κάτι εύστοχο που έχει ειπωθεί παλαιότερα: «Ακόμη κι αν βγεις πρώτος στις ποντικοδρομίες, εξακολουθείς πάντοτε να παραμένεις ποντίκι!».

Γιώργος Ναθαναήλ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 28-01-2001