Εγκλήματα πλατωνικής δημοκρατίας το έτος 2020

«Η δημιουργική πλοκή είναι υπέροχη... δείχνει πως τα αστυνομικά μυθιστορήματα μπορούν να συναρπάζουν αλλά και να διεγείρουν το πνεύμα.»

The Economist

ΚΡΙΤΙΚΗ



Από τη «στιγμή» που ο άνθρωπος «συνειδητοποίησε» τον εαυτό του και το χάος μέσα στο οποίο βρέθηκε, χάος και ο ίδιος, άρχισε τις απεγνωσμένες προσπάθειες να το τιθασεύσει, επιχειρώντας να οικοδομήσει ένα πολιτισμικό σύστημα φιλοσοφικών προδιαγραφών, η πρακτική εφαρμογή του οποίου θα έδινε τη δυνατότητα στα μέλη της ομάδας να συμβιώσουν αρμονικά και όχι ως εκδηλώσεις του χάους. Ο Πλάτων (429-347 π.Χ.), ο μέγιστος των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, για πρώτη φορά στην ιστορία του κόσμου, επιχειρεί να σχεδιάσει το εν λόγω ιδανικό σύστημα στο μνημειώδες έργο του «Πολιτεία» (που δημοσιεύτηκε πιθανώς το 374 π.Χ.). Η ιδεώδης Πολιτεία-Κράτος του είναι οργανωμένη αυστηρά με βάση τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία. Υπεύθυνοι για τη σωστή λειτουργία της είναι οι εκλεγμένοι και κατάλληλα εκπαιδευμένοι Δημοτικοί Αρχοντες. Στο «συμπαγές» αυτό σύστημα τον πρώτο λόγο έχει η Λογική -σ' αυτήν εξάλλου βασίζονται και οι Νόμοι-, γεγονός που «εξορίζει» από αυτό το Συναίσθημα και ως εκ τούτου, και τους καλλιτέχνες, ποιητές, μουσικούς εικαστικούς, γλύπτες, το έργο των οποίων κρίνεται ψυχοφθόρο και διαβρωτικό για τον πολίτη, εφόσον μπορεί να του το καλλιεργήσει (το συναίσθημα).

Ο νέος Αγγλος συγγραφέας Πολ Τζόνστον (Εδιμβούργο, 1957) που γράφει κυρίως αστυνομικά μυθιστορήματα, έχοντας σπουδάσει στην Οξφόρδη Αρχαία και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία, γνωρίζει πολύ καλά το ανωτέρω έργο του Πλάτωνος, πάνω στο οποίο στηρίζεται για να οργανώσει το ανά χείρας αστυνομικό του μυθιστόρημα αντιουτοπικής επιστημονικής φαντασίας. Στο βάθος του, όμως, και κάτω από το συναρπαστικό μανδύα θρίλερ που το επικαλύπτει επιφανειακά, το πολύ ενδιαφέρον αυτό έργο του είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι μια σκληρή, ειρωνικά απαισιόδοξη ματιά σε ένα πιθανό μέλλον, όπως αυτό μπορεί να διαμορφωθεί αν επεκταθεί, έστω και «φανταστικά», το σημερινό παρόν. Ο συγγραφέας με δεξιοτεχνική ευστροφία αποδεικνύει πως ένα «τέλειο» κοινωνικοπολιτικό σύστημα με πομπώδεις, αλλά ανεδαφικές στο βάθος τους, προδιαγραφές οικοδόμησης της ιδανικής πολιτείας αποτυγχάνει παταγωδώς, καθώς εκφυλίζεται και απογυμνώνεται από τις ψευδαισθήσεις και τα μυθεύματα στη βίαιη πρακτική εφαρμογή του (όπως όλα τα ανάλογα, ανεξαρτήτως αποχρώσεων, μεγαλεπήβολα αντιανθρώπινα εγχειρήματα).

Ο μύθος του είναι ενδεικτικός. Στο κέντρο του δεσπόζει το Εδιμβούργο, η ιδεώδης Πόλη-Κράτος του μέλλοντος. Το έτος 2020 κυβερνάται από το κόμμα του Διαφωτισμού, που είναι βασισμένο στις πλατωνικές ιδέες και θεωρίες περί ιδανικού πολιτεύματος. (Ο αναγνώστης που γνωρίζει την «Πολιτεία» του ;Eλληνα φιλοσόφου θα «συνομιλήσει» πιο απαιτητικά με το μυθιστόρημα, αλλά και στην αντίθετη περίπτωση όχι μόνο θα το απολαύσει αλλά και θα ερεθίσει τη σκέψη του.) Στο εν λόγω «Κράτος Δικαίου», λοιπόν, η θανατική ποινή έχει καταργηθεί, όπως και κάθε μορφή βίας, όλοι έχουν μια κάποια «εργασία» και τα αγαθά, ό,τι διατίθεται δηλαδή στην αγορά από το Κράτος, προσφέρονται με το δελτίο. Η Πόλη είναι «καθαρή», αλλά μόνο στις περιοχές που θα επισκεφθούν οι τουρίστες. Οι φωτογραφίες απαγορεύονται, διότι ενισχύουν το «αίσθημα της ατομικότητας», απαγορεύεται και η μουσική, ιδίως τα μπλουζ, ως μη «επαναστατικά». Απαγορεύονται, επίσης, τα ιδιωτικά αυτοκίνητα, τα τηλέφωνα, οι προσωπικοί υπολογιστές και, φυσικά, η τηλεόραση· τα βιβλιοπωλεία έχουν αντικατασταθεί από αίθουσες τυχερών παιχνιδιών, ενώ όλοι οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να έχουν μία εβδομαδιαία συνεύρεση με «σύντροφο» που ορίζει η Διεύθυνση Ψυχαγωγίας. Υψιστο όργανο της «ιδανικής» αυτής Πολιτείας είναι το Κεντρικό Συμβούλιο, ενώ το σώμα της αποτελούν οι Απλοί Πολίτες, την καρδιά και το μυαλό της, οι Επίτροποι, τα μάτια και τα αυτιά της, οι Επικουρικοί και, τέλος, την τήρηση των Νόμων επιτηρούν οι Φρουροί (οι Φύλακες, κατά Πλάτωνα).

;Oλα επομένως μοιάζουν να λειτουργούν επιφανειακά τέλεια. «Τι γίνεται, όμως, αν η καρδιά κουραστεί να χτυπάει, το μυαλό δεν είναι πια αξιόπιστο, τα μάτια δεν έχουν πια τέλεια όραση και τα αυτιά ακούν μόνο όσα θέλουν;» Τότε, πολύ απλά, αρχίζει η αναπόφευκτη διάβρωση. Ακραίο καρκίνωμά της, που εκφράζει το γενικότερο πνεύμα σήψης, είναι η άγρια δολοφονία μιας Φρουρού, η πρώτη ύστερα από πέντε χρόνια πλασματικής ευημερίας και γαλήνης. Ο ντετέκτιβ Κουιντίλιο Ντάλριμπλ, γνήσιος απόγονος του Σέρλοκ Χολμς, του Ηρακλή Πουαρό και τόσων άλλων που κυκλοφορούν στην αγγλική αστυνομική λογοτεχνία, αλλά πιο γήινος, πιο ανθρώπινος, πιο καθημερινός, κυνηγημένος από τα προσωπικά του φαντάσματα, θύτης και θύμα του καθεστώτος που είναι υποχρεωμένος να βιώνει, καλείται να ανακαλύψει το δολοφόνο. Θα τον βρει, φυσικά, -ο συγγραφέας σέβεται απολύτως τους κανόνες του παιχνιδιού-, αλλά αφού οδηγηθεί μέσα από τους δύσοσμους και ρυπαρούς δρόμους της Πόλης σε δύο από τα πολλά προαναφερθέντα καρκινώματά της: την εμπορία ανθρώπινων οργάνων και νεαρών αγοριών και κοριτσιών (που προορίζονται για ερωτικοί σύντροφοι). Το αποκρουστικό γεγονός, που καταργεί τις ψευδαισθήσεις των απατηλών εντυπώσεων, θα τον υποχρεώσει στη στυφή πίκρα των διαπιστώσεων: «Στην "τέλεια" πόλη ο μόνος τρόπος για να εκφράσει κανείς την ελευθερία του είναι να γίνει δολοφόνος». Κάπου στο βάθος αυτής της γκρίζας ιστορίας, ως ειρωνικό σχόλιο, η Ελλάδα «ευημερεί» βουτηγμένη στη χλιδή και τη διαφθορά, έχοντας ανακαλύψει και εκμεταλλευτεί πετρέλαιο στο Αιγαίο.

Ερεθιστικά συναρπαστικό, προκλητικό και δυσοίωνο, με μια γρήγορη, σπασμωδική γραφή, πνιγμένο σε μια αγχωτική οργουελική ατμόσφαιρα, το μυθιστόρημα του Π.Τ. αποκαλύπτει, όπως ήδη προειπώθηκε, πώς ένα «Πολιτικό Σώμα», όπως είναι και ο πραγματικός τίτλος του, διαβρώνεται εκ των έσω, μολύνοντας στη συνέχεια σταδιακά και τα υπόλοιπα μέλη του, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει τελικά ολόκληρος ο οργανισμός.

Η μετάφραση της Νατάσας Σκόρδου αποδίδει ικανοποιητικά το νευρώδες ύφος του πρωτότυπου. ;Eνα-δυο ασήμαντα «λαθάκια», όπως «ένα σμούρι περιστέρια» (σελ. 114), η σωστή λέξη είναι σμάρι, και «έφαγα τον τόπο» (σελ. 198), έναντι του σωστού «έφαγα τον κόσμο», δεν ακυρώνουν καθόλου τη γενική θετική εντύπωση.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/10/2002