Σκασμός!

Ο άνθρωπος που ευθύνεται έμμεσα για τον θάνατο εξαπλάσιων θυμάτων από εκείνα των Δίδυμων Πύργων δεν δικάστηκε ποτέ. Είναι ο Γουόρεν Αντερσον, πρώην πρόεδρος της Union Carbide, πιθανός υπεύθυνος της μεγαλύτερης βιομηχανικής καταστροφής της ιστορίας, τη νύχτα της 2ας Δεκεμβρίου 1984. Χιλιάδες ζωές χάθηκαν τότε στην Ινδία, στις φτωχογειτονιές της Μποπάλ δίπλα στο αμερικανικό εργοστάσιο εντομοκτόνων, από διαρροή αερίου. H διοίκηση της εταιρείας δεν είχε ενημερώσει για την ενδεχόμενη απειλή κανέναν εκτός εργοστασίου «για να μη δημιουργήσει πανικό στον παρακείμενο πληθυσμό». Αντιθέτως, είχαν ισχυρισθεί ότι η εγκατάστασή τους ήταν «αθώα σαν εργοστάσιο σοκολάτας». Και για να μην κινήσουν υποψίες, απαξίωσαν να βάλουν στις φτωχογειτονιές ανεμοδείκτη που θα έδειχνε την οδό σωτηρίας: «Αντί να τρέχουν να ξεφύγουν από το μοιραίο νέφος, που ο άνεμος έσπρωχνε καταπάνω τους, οι κάτοικοι της Μποπάλ θα είχαν τρέξει αντίθετα από τον άνεμο» γράφει στον πρόλογο του τόμου ο Ντομινίκ Λαπιέρ, συγγραφέας του Five Past Midnight in Bhopal («Μεσάνυχτα και πέντε στην Μποπάλ»). Εναντίον τού τότε προέδρου εκκρεμεί ακόμη ένα ένταλμα της Ιντερπολ εκ μέρους των ινδικών αρχών.
Τελικά, μπορούν οι εταιρείες να σκοτώνουν ατιμωρητί; Ερωτά ο Λαπιέρ. Και απαντά ο Μάικλ Τζόρνταν στις επόμενες 191 σελίδες του βιβλίου, μέσα από ντοκουμέντα, φωτογραφίες, τεκμήρια συγκαλύψεων σε 40 περιπτώσεις τα τελευταία 60 χρόνια. Ο Τζόρνταν, σχολιαστής επί ιατρικών θεμάτων στην τηλεόραση, παρών σε συνέδρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και εκπρόσωπος ιατρικών οργανισμών, επέλεξε τις πιο τρανταχτές περιπτώσεις αδικοπραγιών στον τομέα της υγείας και πρόσθεσε ανάλογες περιπτώσεις από νέους κλάδους σύγχρονης τεχνολογίας. Πόσο ασφαλής μπορεί να αισθάνεται, για παράδειγμα, η νέα γενιά που έχει εθιστεί στα κινητά τηλέφωνα; Πόσο απειλεί το Σύνδρομο Οικονομικής Θέσης τούς ταξιδιώτες των πτήσεων; Κάποια πράγματα έχουν γραφεί σποραδικά στον Τύπο, αλλά εδώ έχουμε ένα άθροισμα κρουσμάτων θρασύτητας και ατιμωρησίας.
Οσα βγήκαν στη φόρα
Οι επτά ενότητες στα περιεχόμενα του τόμου δίνουν την έκταση της ενδημικής εξάπλωσης του φαινομένου. Πρώτο κεφάλαιο: «Το μυστικό της επιτυχίας: Οι μεγάλες επιχειρήσεις αφήνουν το κοινό στην άγνοια». Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η έκθεση ανύποπτων ανθρώπων σε αέρια στην Μποπάλ, η εκδήλωση καρκίνου του πνεύμονα σε εργάτες των βιομηχανιών αμιάντου στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, η υπονόμευση των επιστημονικών στοιχείων που αφορούν τους κινδύνους του καπνίσματος για την υγεία, και άλλες παρόμοιες μεθοδεύσεις. Δεύτερο κεφάλαιο: «Ο,τι πει ο γιατρός. H ιατρική δεοντολογία στο μικροσκόπιο». Εδώ τίθεται πια το ερώτημα «Μήπως μας κοροϊδεύουν;». Τρίτο κεφάλαιο: «Ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Ακρως απόρρητες συγκαλύψεις». Οση ανησυχία και αν αναγνωρίσουμε για την εθνική ασφάλεια, δεν δικαιολογούνται ούτε οι «μπλόφες» από πλευράς, φερ' ειπείν της CIA, ούτε η αδιαφορία για τον καθαρισμό περιοχών που έχουν μολυνθεί από ραδιενέργεια. «Νιώθω πίκρα, να ξέρουν για τον κίνδυνο και να μην το λένε. Αν το ήξερα θα είχα παραιτηθεί» δήλωσε σε δημοσιογράφο της εφημερίδας «USA Today» ο 87χρονος Τζον Σμιθ, πρώην υπάλληλος της Harshaw Chemical Company, εταιρείας που επεξεργαζόταν το ουράνιο.
Ολα γίνονται γνωστά εκ των υστέρων. Και πώς να «ξηλωθεί» αυτόματα μια τόσο βαθιά ριζωμένη μυστικότητα; Κεφάλαιο τέταρτο: «H εξουσία διαφθείρει. Το πολιτικό κέρδος προηγείται του δημοσίου συμφέροντος». Ορίστε άλλες πέντε περιπτώσεις ενεργειών πίσω από την πλάτη όλων μας. Το κεφάλαιο ανοίγει ευφυώς με μία και μόνο φωτογραφία του Τζορτζ Μπους, με το γνωστό σκοτεινό ύφος, και λεζάντα «Το επίπεδο της κυβερνητικής μυστικότητας λέγεται ότι αυξήθηκε μετά τον διορισμό του προέδρου Τζορτζ Μπους». Πέμπτο κεφάλαιο: «Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Οι διαφορετικές αλήθειες κυβερνήσεων και οικολόγων», με νέες ιστορίες που πιστοποιούν ότι δεν υπάρχει σωτηρία πουθενά. Εκτο κεφάλαιο: «Τηρώντας τα προσχήματα. Οταν η επαγγελματική υπόληψη προηγείται της δημόσιας ασφάλειας». Kαι τελευταίο και φαρμακερό: «Το ανθρώπινο κόστος. Οταν τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται στο όνομα της επιστήμης».
Μια πετσέτα στα μάτια
Ούτε ο Σκασμός! στον τίτλο ούτε το επίθετο «βρώμικα» στον υπότιτλο μας προϊδεάζουν επαρκώς για την παγερή νηφαλιότητα που επικρατεί στο εσωτερικό του τόμου. Το Hush hush στο αγγλικό πρωτότυπο είναι απείρως πιο ανατριχιαστικό από το ακίνδυνο «σκασμός». Σημαίνει «Ακρως απόρρητον» και προέρχεται από επίσημα χείλη. Δεν είναι αντίδραση εν θερμώ, είναι ψύχραιμη απόφαση. Σαν να τους ακούμε να ανακοινώνουν. Παρακαλώ, μην αναστατώνεστε. H πρόοδος μπορεί να έχει και κάποιες απρόβλεπτες συνέπειες. Ο,τι κάνουμε, είναι για το γενικό καλό. Στην περίπτωση του δυστυχήματος στην Μποπάλ, ο δρ Λ. Ντ. Λόγυα, επικεφαλής του ιατρικού επιτελείου στο εργοστάσιο, είπε στους γιατρούς που ζητούσαν βοήθεια από κάθε γωνιά της πόλης: «Το μόνο που χρειάζεται είναι να πείτε στους ασθενείς να βάλουν μια βρεγμένη πετσέτα στα μάτια τους. Το αέριο δεν είναι δηλητηριώδες». E, όχι και να σώσουμε τα θύματα εις βάρος των συμφερόντων της εταιρείας!
H σημασία της μυστικότητας αναγνωρίστηκε από αρχαιοτάτων χρόνων. «Μέσω αυτής περιορισμένος αριθμός ανθρώπων μπορεί να γεννά τον φόβο του αγνώστου στο μυαλό της πλειοψηφίας, ασκώντας ευκολότερα τον έλεγχο» συνοψίζει ο Τζόρνταν. Τόσο εύκολα! Ενα βήμα παρακάτω βρίσκεται η κατάχρηση της μυστικότητας. Ανακαλύπτει κανείς μέσα σε αυτή τη συναγωγή ανομημάτων φωτογραφίες, ημερομηνίες και ονόματα, τι συνέβη σε καθεμία από τις 40 αυτές συναπτές περιπτώσεις. Δεν είναι όλες όσες θα μπορούσαν να περιληφθούν. Ούτε είναι πλήρεις οι περιγραφές. Είναι όμως επαρκείς για να πάρουμε μια γεύση από τα παρασκήνια: Πώς προέκυψε η τραγωδία, ποιος ευθυνόταν, πώς μπορούσε να έχει αποτραπεί. Και κυρίως πώς θα αποφευχθεί κάτι τέτοιο στο μέλλον. Αν νοιαστεί κανείς ποτέ...