Εθνικισμός ο σύγχρονος Ιανός

H μεγάλη έκρηξη στην Ανατολική Ευρώπη στο τέλος του εικοστού αιώνα, έθεσε επιτακτικά για άλλη μια φορά το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των λαών. Ζήτημα που άμεσα συναρτάται με το πρόβλημα του εθνικισμού, του κρατισμού, του πατριωτισμού και του διεθνισμού και με το οποίο κατ' επανάληψιν ασχολήθηκαν μεγάλοι θεωρητικοί, διανοούμενοι και επαναστάτες, χωρίς όμως να πετύχουν την αποκρυπτογράφηση του.
Έτσι το ζήτημα του εθνικισμού κατέληξε να αντιπροσωπεύει την μεγαλύτερη ιστορική αποτυχία της αριστεράς.
Το βιβλίο που κρατάει στα χέρια του ο αναγνώστης φιλοδοξεί να συμβάλει με όρους ουσιαστικούς στα ερωτήματα που η πραγματικότητα θέτει, προσεγγίζοντας από πολλές, διαφορετικές και ενίοτε συγκρουόμενες σκοπιές και γωνίες το μεγάλο αυτό ζήτημα. Κοινός τόπος όμως όλων των συγγραφέων είναι η παραδοχή της πολυπλοκότητας και της πολυσημίας του εθνικού φαινομένου, ως φαινομένου πατριωτικού, φιλελευθέρου, δημοκρατικού, σοσιαλιστικού, εθνικοαπελευθερωτικού, ρατσιστικού, φασιστικού, εθνικοσοσιαλιστικού, με λίγα λόγια ως ενός δυναμικού συνόλου υπαρκτών εκδοχών που εξαιρετικά δύσκολα μπορούμε να το καταγράψουμε και ακόμη δυσκολότερα να το αποτιμήσουμε στη βαθύτερη λογική και λειτουργία του.
Ναίρν, Καμένκα, Αξελός, Καλόμαλος και Λεβύ. Διαφορετικές αφετηρίες, διαφορετικές λογικές και εκδοχές. Όπως όμως και αν ερευνούν το φαινόμενο του εθνικισμού, συγκλίνουν όλοι λίγο ως πολύ στην άποψη ότι το δικαίωμα της διαφορετικότητας, της δημόσιας διαφωνίας για το νόημα της ύπαρξης και της αυτοδιάθεσης, δεν είναι πρόβλημα απλά "εθνικό". Είναι πρόβλημα ατομικό, γενικό, πανανθρώπινο. Πρόβλημα που κατεξοχήν αφορά τους πολίτες εκείνους που πιστεύουν ότι η εθνική και κοινωνική απελευθέρωση δεν είναι ανεξάρτητες από τον πολιτικό - πολιτιστικό αυτοκαθαρισμό.