Οι Άγιοι Τόποι

H Παλαιστίνη συνδέεται με ένα πλήθος γεγονότων παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Εκεί αναπτύχθηκαν οι τρεις μεγάλες θρησκείες, ο ιουδαϊσμός, ο χριστιανισμός και ο μωαμεθανισμός, στη γη της Παλαιστίνης περπάτησαν οι προφήτες της Παλαιάς διαθήκης, οι όσιοι ασκητές της νέας του Χριστού θρησκείας και οι ένδοξοι χαλίφες της Ανατολής. Όλα αυτά την αναδεικνύουν σε τόπο με ιδιαίτερο πολιτισμικό ενδιαφέρον και δικαιολογούν το ενδιαφέρον που πάντα έδειχναν γι’ αυτήν οι ταξιδιώτες από όλα τα μέρη του κόσμου και κυρίως οι χριστιανοί, γιατί εκεί γεννήθηκε, έδρασε και επιτέλεσε το κοσμοσωτήριο έργο Του ο Ιησούς Χριστός. Δικαιολογημένα, επομένως, η εν λόγω περιοχή ονομάζεται Αγία Γη ή Άγιοι Τόποι.

Τα μνημεία της Παλαιστίνης, κυρίως τα χριστιανικά, περιγράφονται σε ένα είδος χαρτώων χειρογράφων, τα λεγόμενα Προσκυνητάρια, που χρησίμευαν ως οδηγοί στους πολυάριθμους προσκυνητές. Πρόκειται για χειρόγραφα μικρού μεγέθους, γραμμένα στην καθημερινή γλώσσα των Ελλήνων της μεταβυζαντινής περιόδου και καλλιγραφημένα για να διαβάζονται ευκολότερα από τους κατόχους τους.

Από τα χειρόγραφα αυτά υπερέχουν ποιοτικά τα εικονογραφημένα, που χρονολογούνται στο 17ο και 18ο αι. Περιλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμό μικρογραφιών, που απεικονίζουν πόλεις, μονές, ναούς, σπήλαια, βουνά, λίμνες, ποτάμια και άλλους ιερούς χώρους. Οι μικρογραφίες, έργα επώνυμων και ανώνυμων καλλιγράφων είναι απλές, όπως απλό είναι και το κείμενο που τις συνοδεύει. Τα καλλιγραφικά γράμματα, στην αρχή των επι­μέρους ενοτήτων προσδίδουν και αυτά ιδιαίτερη κομψότητα και χάρη στα Προσκυνητάρια.

Γενικά, τα εικονογραφημένα Προσκυνητάρια αποτελούν λαμπρά δείγματα λαϊκής τέχνης και συνεχίζουν την παράδοση που συναντούμε σε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες ναών και αρχοντικών, σε φορητές εικόνες, σε υφάσματα και μαρμάρινα ή πέτρινα ανάγλυφα. Οι μικρογραφίες τους δεν αναφέρονται μόνο στην τοπογραφία της Παλαιστίνης, αλλά θυμίζουν και μερικά σπουδαία γεγονότα από την Αγία Γραφή και την εκκλησιαστική ιστορία και παράδοση. Έτσι, μαζί με το κείμενο, από το οποίο οι ερευνητές μπορούν να αντλήσουν πλήθος πληροφοριών, αποτελούν βασική πηγή για τη γνωριμία του παλαιστινιακού χώρου.