Ιωάννου Ζαχαρία Ακτουαρίου, Περί ενεργειών και παθών του ψυχικού πνεύματος και της καταυτό διαίτης.

Το κείμενο αυτό του Ιωάννη Ζαχαρία Ακτουάριου είναι ένα από τα πιο δύσκολα, αλλά και πιο ενδιαφέροντα κείμενα που θα μπορούσε να μελετήσει κάποιος που ασχολείται με την αρχαία και βυζαντινή γραμματεία. Καταπιάνεται με γενικά ζητήματα που άπτονται της αρχαίας ιατρικής αλλά και της αρχαίας φιλοσοφικής θεωρίας. Συμπλέκει τις ιατρικές θεωρίες τις σχετικές με τις κράσεις, τις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, τις ιδιότητες των εκάστοτε τροφών, τις ιδιαίτερες ιατρικές γνώσεις του σχετικά με την ανθρώπινη παθολογία, με φιλοσοφικές νεοπλατωνικές απόψεις και, το κυριότερο, με την θεωρία την σχετική με το σύμφυτο πνεύμα που ενυπάρχει μέσα μας, η οποία είχε μία πολύ μεγάλη παράδοση τόσο στα πλαίσια της αρχαίας ιατρικής επιστήμης όσο και της φιλοσοφίας.

Αναφέρεται στη διάκριση του πνεύματος σε επιμέρους πνεύματα που δημιουργούνται σε διαφορετικά όργανα του σώματος και εκεί εδράζονται (το φυσικό πνεύμα, το οποίο παράγεται μέσα στο ήπαρ, το ζωτικό πνεύμα, το οποίο σχηματίζεται μέσα στην καρδιά και, τέλος, το ψυχικό πνεύμα, το οποίο δημιουργείται στον εγκέφαλο).
Κάνει λόγο για τις ενέργειες που επιτελεί κάθε ένα από αυτά τα τρία βασικά πνεύματα (το φυσικό, την αύξηση και αναπαραγωγή,το ζωτικό, τις λειτουργίες του θυμικού, και το ψυχικό, τις νοητικές λειτουργίες) και ορίζει το πώς, ακολουθώντας τις συμβουλές του,μπορεί κάποιος να τροποποιήσει τις επιδόσεις εκάστου. Προσθέτει επίσης τα σχετικά με τις ιδιαίτερες δίαιτες και την φαρμακευτική θεραπεία που πρέπει να ακολουθείται προκειμένου να διατηρηθεί η υγεία εκάστου αβλαβής και πιο ακμαίο το συγκεκριμένο πνεύμα που θέλει να ενδυναμώσει μέσα του. Τέλος η ?διαιτητική? του αξίζει εμβριθούς μελέτης από τον καθένα μας χωριστά, καθώς ορίζει το τι θα άρμοζε στον εκάστοτε τύπο ανθρώπου προκειμένου να φέρει καλύτερα εις πέρας τα ιδιαίτερα καθήκοντά του.