Μελέτες για τον αφηγηματικό λόγο

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνονται κείμενα που σηματοδοτούν τους σταθμούς μιας προσωπικής διαδρομής στο χώρο μελέτης της νεοελληνική λογοτεχνίας, κυρίως. Μια διαδρομής που σημαδεύτηκε από την αγάπη της συγγραφέα για τη γλώσσα, από την πεποίθηση πως ο πλακούς της γλώσσας είναι η λογοτεχνία και από τα χρόνια της αγγλικής μαθητείας της στα κηρύγματα της δομικής και της μεταδομικής θεωρίας της αφήγησης, τη δεκαετία του 1980.






Κριτικά δοκίμιά της γραμμένα σ' ένα διάστημα δεκαεπτά ετών συγκεντρώνει στη συναγωγή αυτή η Μαρία Κακαβούλια. Ανάμεσα στα θέματά της, «Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας» του Γεωργίου Βιζυηνού, η «Σύμπτωση» της Μέλπως Αξιώτη, η «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, ο «Ιαγουάρος» του Αλέξανδρου Κοτζιά και η ποίηση της Ελένης Βακαλό. Στο σύντομο, αλλά ιδιαίτερα περιεκτικό της πρόλογο, η Κακαβούλια δεν κρύβει τις θεωρητικές αφετηρίες των προσεγγίσεών της, που βρίσκονται χρονικά στις δεκαετίες του '80 και του '90, όταν η αφηγηματολογία άρχισε να εγκαταλείπει τα αυστηρά έως και σχολαστικά της σύνορα, για να έρθει σε επαφή και διάλογο με την «ψυχανάλυση, την κριτική ανάλυση λόγου, την κοινωνιογλωσσολογία, την πραγματολογία και τη γνωσιακή γλωσσολογία». Μια τέτοια αποδέσμευση, σε συνδυασμό με τη μετατόπιση του άξονα αναφοράς από το στρουκτουραλισμό και τη σημειολογία, που τοποθετούν τη λογοτεχνία σ' ένα εντελώς κλειστό σύστημα παραστάσεων, στην «παραγωγή και συγκρότηση νοημάτων» και στη «διαδικασία της πρόσληψης», που τη μεταφέρουν στο πεδίο της καθημερινής κυκλοφορίας και επικοινωνίας, συνεισφέρει σε κάθε περίπτωση στη διεύρυνση των μέτρων της κριτικής και στη βελτίωση της δύναμής της να κατανοεί και να ερμηνεύει. Το αποτέλεσμα είναι διά γυμνού οφθαλμού ορατό στις αναγνώσεις της Κακαβούλια. Με ένα πλήθος αναλυτικά εργαλεία, τα οποία τη διευκολύνουν να διαβάζει την παλαιότερη και τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία σε πολλαπλά επίπεδα, η μελετήτρια αναδεικνύει ποικίλες ανύποπτες πλευρές των έργων που διερευνά, βοηθώντας μας να τα ξανασκεφτούμε και να τα επαναθεωρήσουμε. Και η λογική της ενόσω εργάζεται κατ' αυτόν τον τρόπο δεν είναι η λογική της σάρωσης των αρχαιότερων εκτιμήσεων, αλλά της ενίσχυσής τους με καινούριες διαστάσεις ή της παράλληλης πορείας προς τα δικά τους δεδομένα. Κι έχει επίσης σημασία να πω πως παρά την ως εξ ορισμού θεωρητική αγωγή της, η Κακαβούλια δεν σπεύδει ποτέ να εφαρμόσει έξωθεν και προαποφασισμένους κανόνες στο λογοτεχνικό κείμενο. Σταθερός οδηγός της, αντιθέτως, παραμένουν τα γηγενή, εσωτερικά του ζητούμενα, όπως διαμορφώνονται την ώρα της κριτικής του ανασύστασης, κόντρα σε οποιονδήποτε μαξιμαλισμό ή αναγωγισμό.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/08/2003