Μόσχα - Νέα Υόρκη ο αντεστραμμένος κόσμος

«... Συνάντησα τυχαία το κοχύλι σε μια πύλη του Δικτύου που έβλεπα για πρώτη φορά. Και καθώς αντανακλούσε ροδαλές και χρυσές ανταύγειες, σπρωγμένη από μια ακατανίκητη περιέργεια, διάβηκα το στόμιό του. Ακριβώς εδώ είμαι τώρα, παγιδευμένη, πολύ μακριά από τον "έξω" κόσμο. Μαρμαρωμένη στέκομαι σ' ένα παλιό πέτρινο γεφύρι κι έχω πάνω μου τα σκούρα νερά του ποταμού και κάτω τον απέραντο ουρανό, το άπειρο. Στον κόσμο αυτό δεν ισχύουν νόμοι. ΕΔΩ ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ ΤΙΠΟΤΑ. ΕΔΩ ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΑ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΤΑ».






ΚΡΙΤΙΚΗ



Στην Ελλάδα η επιστημονική φαντασία δεν καλλιεργείται συστηματικά, και αυτό επειδή στη χώρα μας δεν υπάρχει παράδοση, ούτε έχουν ασχοληθεί με αυτήν δημιουργοί μεγάλου βεληνεκούς, ώστε να καταξιωθεί στη συνείδηση του κόσμου. Αρνητικό επίσης ρόλο στη μη διάδοση του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους έχει παίξει το γεγονός ότι τα όρια ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία, στη λογοτεχνία του φανταστικού και στη λογοτεχνία τρόμου είναι δυσδιάκριτα, με αποτέλεσμα οι αναγνώστες να συγχέουν αυτά τα δημοφιλή σε άλλες χώρες είδη. Η επιστημονική φαντασία ωστόσο έχει τις απαρχές της στην αρχαία Ελλάδα και βασίζεται στην ανάγκη και στην επιθυμία του ανθρώπου να ξεφύγει από την πραγματικότητα που βιώνει και να ταξιδέψει σε άλλους κόσμους, υπαρκτούς ή όχι. Ο Ικαρομένιππος και η Αληθινή ιστορία του Λουκιανού, έργα του 2ου αιώνα μ.Χ., καθώς επίσης και το σατιρικής μορφής Από τη Γη στον Αρη (1929) - το οποίο θεωρείται το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας -, του Δημοσθένη Βουτυρά, αποτελούν πρότυπα μιας λογοτεχνίας που επιχειρεί να δείξει την ελκτική δύναμη του ταξιδιού πέρα από τα γήινα όρια.

Ενας από τους σύγχρονους Ελληνες που καλλιεργούν συστηματικά την επιστημονική φαντασία (μαζί με τον Μάκη Πανώριο, τον Διαμαντή Φλωράκη, τον Γιώργο Μπαλάνο, τον Στυλιανό Μωυσείδη, τον Γιώργο Μαρζέλο) είναι ο Διονύσης Καλαμβρέζος, ο οποίος χρησιμοποιεί την Ιστορία και την πολιτική για να εκφράσει τους προβληματισμούς του. Γεννημένος στη Ζάκυνθο, με σπουδές στο διεθνές δίκαιο και στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία στο Λονδίνο και στο Παρίσι, με θητεία στην ελληνική πρεσβεία της Μόσχας και στη μόνιμη αντιπροσωπεία της Ελλάδας στον ΟΗΕ, ο Καλαμβρέζος έχει στο ενεργητικό του άλλα δύο μυθιστορήματα που o ίδιος αποκαλεί «πολιτικής φαντασίας»: Ενα περιστατικό στα χρόνια της δυαρχίας, 1987, Η αρρώστια και το λουλούδι του λωτού, 1995. Στο Μόσχα - Νέα Υόρκη, ο αντεστραμμένος κόσμος ο συγγραφέας αξιοποιεί τις γνώσεις και τις εμπειρίες που απέκτησε στις δύο μεγαλουπόλεις για να εκφράσει ακόμη μία φορά τις εμμονές του για το μέλλον του κόσμου μας. Εχοντας ζήσει στη ρωσική πρωτεύουσα, γνώρισε καλά τη μετακομμουνιστική κοινωνία, σε βαθμό που μπορεί να περιγράψει με τα μελανότερα χρώματα (διαθέτει βεβαίως το πλεονέκτημα του αντικειμενικού παρατηρητή) τις συνθήκες στις οποίες είναι υποχρεωμένοι να διαβιούν οι ρώσοι πολίτες. Γνώστης της ρωσικής ιστορίας - συμπεριλαμβανομένου και του «διαλείμματος» 1917-1991 της σοβιετικής εξουσίας -, της ρωσικής λογοτεχνίας, της ρωσικής τέχνης γενικότερα, ο Καλαμβρέζος παρατηρεί με συμπάθεια τον αγώνα του ρωσικού λαού για επιβίωση και κατανοεί τους πόθους του για την ανάκτηση της παλιάς αίγλης και της εθνικής υπερηφάνειας που του είχαν χαρίσει τόσο ο Ιβάν ο Τρομερός όσο και ο Στάλιν.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος είναι η εξής: στο απώτερο μέλλον, καθώς οι ΗΠΑ αποτελούν την κυρίαρχη και μοναδική υπερδύναμη και θεωρούνται «το φως, η παρατεινόμενη αυγή του νέου κόσμου», η δε Νέα Υόρκη είναι το «πολύχρωμο μουσείο της δύναμης και της ελπίδας», στη Σιβηρία και στον Καύκασο διεξάγεται ένας αιματηρός πόλεμος, ενώ η Μόσχα είναι τυλιγμένη σε μια «μουντή ατμόσφαιρα», σε μια κατάσταση ζόφου. Η Ρωσία έχει χάσει ήδη μεγάλο μέρος της συγκεκριμένης περιοχής και τα κινεζικά στρατεύματα απειλούν την καρδιά της χώρας. Με σκοπό την περίθαλψη των προσφύγων και την αποστολή αρκετών χιλιάδων από αυτούς στην Αμερική, ο Βίκτορ Φιλάτοφ και ο Μαξίμ, υπάλληλοι των υπηρεσιών μετανάστευσης αλλά και μυστικοί πράκτορες, εμπλέκονται σε διάφορες περιπέτειες, μαζί με μυστηριώδεις γυναίκες, όπως η Τατιάνα ή η Λάρα, οι οποίες ανήκουν σε μια ομάδα συνωμοτών που σχεδιάζει την κατάκτηση του πλανήτη. Για την υλοποίηση του σχεδίου απαιτείται η άλωση ορισμένων δυτικών υπηρεσιών στρατηγικής σημασίας, η εξαγορά δυτικών ΜΜΕ, η χρήση εξελιγμένων όπλων, αλλά και η εκμετάλλευση των ελπίδων και των φόβων των απλών ανθρώπων. Οπως συμβαίνει πάντοτε σε τέτοιες περιπτώσεις, οι καλοί ήρωες υπερισχύουν των κακών και έτσι αποτρέπεται η έλευση ενός «αντεστραμμένου κόσμου», αφού εκείνοι που εμμένουν στις αξίες του παλαιού, του ειρηνικού και αρμονικού κόσμου αποδεικνύονται ανθεκτικότεροι.

Χρησιμοποιώντας τις συμβάσεις της επιστημονικής φαντασίας, αξιοποιώντας τις τεράστιες δυνατότητες του Διαδικτύου που φαίνεται να είναι ανεξάντλητες, ο Καλαμβρέζος έγραψε ένα μυθιστόρημα που συνδέεται με το μέλλον της Ρωσίας. Το μεγάλο επίτευγμα του συγγραφέα είναι το ότι κατόρθωσε να περιγράψει μια χώρα, έναν λαό, μια κοινωνία, με ενάργεια μα και λεπτομέρειες, οι αποχρώσεις των οποίων δημιουργούν έναν ζοφερό πίνακα. Ωστόσο το πλήθος των ηρώων και των ηρωίδων, το πολυσέλιδο του τόμου, μα κυρίως το είδος που διάλεξε να υπηρετήσει (ασφαλώς, επειδή αυτό τον εκφράζει, επειδή του προσφέρει την ευχέρεια να επεξεργαστεί τις ιδέες του και να προβάλει τις εμμονές του) μειώνουν τη δραστικότητα του εγχειρήματός του, περιορίζουν τον αριθμό των ενδιαφερομένων αναγνωστών και μάλλον κλείνουν τους δικούς του ορίζοντες. Καλή επίσης η αισιοδοξία του τέλους («Ολα θα ξαναρχίσουν σε λίγο... Θα ξεκινήσουμε για ένα φωτεινότερο μέλλον, γεμάτο αυθεντικότητα, αρμονία και ελπίδα»), αλλά ένα λογοτεχνικό έργο για να σε κρατήσει σε διαρκή εγρήγορση πρέπει να απαλλαγεί από τα περιττά που υπονομεύουν την ουσία του και από τις επαναλήψεις που καταπονούν το μυαλό.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 28-04-2002