Κλειδωμένα σώματα, κλειστοί χρόνοι, συνεχείς κόσμοι

Μακρινό και κοντινό συγχρόνως, το Βυζάντιο μας έλκει, ως γλυκός καταγωγικός τόπος, και μας απωθεί, ταυτοχρόνως, ως σκοτεινό παρελθόν, μη έχοντες πάρει ακόμη απόσταση μετ' αισθήματος απ' αυτό. Τραβιόμαστε στο μέλλον ακόμη με την πλάτη, αφού η καρδιά μας συντονίζεται και πάλλει στον ρυθμό του, έστω και αν, και γι' αυτό ακριβώς, δεν το καταλαβαίνουμε. Σαν απλήρωτο γραμμάτιο, έρχεται κι επανέρχεται, μέχρι να το περιχωρήσουμε μέσα μας, συνθέτοντας το αίσθημα, που εν πολλοίς αυτό μας κληροδότησε, με την ενδοκοσμοχρονικότητα του παρόντος μας.

Πώς αυτός ο ορισμένου τύπου αισθήματος κόσμος, όπως του Βυζαντίου, προσελάμβανε την βία; Μια βία που συνδέεται με την υποταγή στο Εν και με έναν πολιτισμό, αυτόν της ιεραρχημένης ομάδος, όπου ο χρόνος υπήρξε ως κλειστός χώρος και ο άγιος με την εικόνα του ήταν το ορατό εκείνο σημείο που εγγυάτο το συνεχές των κόσμων. Πώς συνάπτεται το πρόβλημα των εικόνων με το ανθρωπολογικό και ιστορικό πρόβλημα, που εν πολλοίς δυσχεραίνει ακόμη και σήμερα την νεοελληνική κοινωνία και που τότε είχε ως συνέπεια να ναυαγήσει ένα πολλά υποσχόμενο, αλλά αντιφατικό, κίνημα, αυτό της εικονομαχίας;