Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης και άλλα δοκίμια

[…] " Ποιος είναι ο ρόλος ενός σημείου που έχει χάσει τη σημασία του; Τι μπορεί να σήμαινε η Παναγία των Παρισίων σ' έναν Έλληνα του 15ου αιώνα που είχε εγκαταλείψει πρόσφατα την κυριευμένη Κωνσταντινούπολη και είχε χάσει την Αγία Σοφία; Απ' αυτούς τους σύο καθεδρικούς ναούς ποιος είναι ο αυθεντικός: ο Γοτθικός ή ο Βυζαντινός; ποια από τιςς δύο αυτές εκκλησίες είναι αφιερωμένη στον πραγματικό Θείο Λόγο; Ποια στεγάζει το αιρετικό, το άτοπο μήνυμα;"



Ο Νικόλας Κάλας υπέγραψε ένα από τα τελευταία άρθρα που δημοσίευσε στο Artforum με τίτλο "Ενάντια στην επιστροφή στην ομαλότητα" τον Δεκέμβριο του 1983 ως ποιητής, διαγνωστής και ασκών την πολεμική (poet, diagnostician, and polemist). Μας παρέδωσε έτσι ένα ακριβέστατο και απέριττο αυτοβιογραφικό σημείωμα.

Ο Νικόλας Κάλας ή Νίκος Καλαμάρης ή Νικήτας Ράντος ή Ν. Σπιέρος -ένα από τα "πιο φωτεινά και τολμηρά πνεύματα της εποχής" κατά τον χαρακτηρισμό του Αντρέ Μπρετόν, δίπλα στους Bataille, Peret, Leonora Carrington, Masson, Proust κ.ά.- παρουσιάστηκε ως αιχμηρός κριτικός σε ελληνικά περιοδικά και ως ένας από τους πρώτους Έλληνες υπερρεαλιστές ποιητές στη δεκαετία του '30. Το 1938 εξέδωσε, στους κόλπους των Γάλλων υπερρεαλιστών, στις Εστίες Πυρός ενώ αργότερα στη Νέα Υόρκη, όπου κατέφυγε με τον Πόλεμο, συμμετείχε ενεργά στο κίνημα του μοντερνισμού, κατορθώνοντας να γίνει ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους και μαχητικούς κριτικούς της σύγχρονης τέχνης, υπέρμαχος μιας νέας και ευρείας δραστηριότητας της τέχνης και της ανανέωσης της ζωτικότητας της κριτικής.

Μέχρι το θάνατό του συνεργάστηκε με τα σημαντικότερα περιοδικά τέχνης όπως το View, Village, Voice, Artforum, Arts Magazine, Art International και συγκέντρωσε σε βιβλία μεγάλο μέρος από τα μαχητικά και αποκαλυπτικά του κείμενα για τη σύγχρονη τέχνη.

Ο παρών τόμος παρουσιάζει την άγνωστη στην Ελλάδα -εκτός από σποραδικές δημοσιεύσεις- αμερικανική πλευρά του Κάλας. Δημοσιευμένος το 1968, συγκεντρώνει 25 από τα σημαντικότερα δοκίμιά του με αντικείμενο τους Αμερικανούς κληρονόμους του Υπερρεαλισμού, τη σχέση της ποίησης με την εικόνα, την Ποπ Αρτ της δεκαετίας του '60, την κριτική της εποχής (E. Wind, E. Gombrich, H. Rosenberg κ.ά.) και καλλιτέχνες όπως τον Ράουσενμπεργκ, τον Τζιμ Ντάιν, τον ντ' Αρκάντζελο, τον Α. Κατζ και τον Αλ Χελντ. Ο τόμος συμπληρώνεται από τους περίφημους αφορισμούς του. "Εν μέσω σιωπής".



Βιογραφικά στοιχεία



Ο Νικόλας Κάλας γεννήθηκε στη Λωζάνη το 1907. Έζησε μόνιμα στην Αθήνα μέχρι το 1934. Μέχρι το 1938 ζούσε μεταξύ Αθήνας και Παρισιού, από όπου διαμέσου Λισσαβώνος έφυγε για τις Ηνωμένες Πολιτείες το 1940. Απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα το 1945 και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Νέα Υόρκη, όπου και πέθανε το 1988.

Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα από το περιοδικό Φοιτητική συντροφιά, ως δοκιμιογράφος, και από τη Νέα εστία ως ποιητής, χρησιμοποιώντας κυρίως τα ψευδώνυμα Σπιέρος, στα δοκίμια και πολιτικά κείμενα, και Νικήτας Ράντος για τα ποιήματα αντί του πατρικού του Νικόλας Καλαμάρης.

Το 1938 εξέδωσε το έξοχο θεωρητικό του βιβλίο για τον Υπερρεαλισμό Foyers d'incendie (Εστίες Πυρός).

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου υπηρέτησε μαζί με άλλους Ευρωπαίους διανοούμενους πρόσφυγες στο Office of War Information.

Το 1943 εξέδωσε το βιβλίο του Confound the Wise (Να μωράνουμε τους σοφούς) και μετά τον πόλεμο ενετάχθη ως συνεργάτης στοπ πρόγραμμα του Πανεπιστημίου του Columbia, Research in Contemporary Cultures το οποίο διηύθυνε η Margared Mead. Αποτέλεσμα της συνεργασίας τους υπήρξε το βιβλίο Primitive Heritage (Η πνευματική κληρονομιά των πρωτόγονων λαών).
Ασκεί την κριτική από τις στήλες των πιο έγκριτων περιοδικών τέχνης, πολλά από τα οποία, όπως το View, Possibilities και Tiger's Eye, έδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του πνευματικού κλίματος της μεταπολεμικής αμερικανικής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας.

Εδημοσίευσε άρθρα στο Arts Magazine (στο οποίο διατηρούσε μόνιμη στήλη πολεμικής, "In and Out of Art", μέχρι τη δεκαετία του '70), το Artforum, Art in America κ.ά. Επί σειρά ετών υπήρξε ο τεχνοκριτικός της εφημερίδας Village Voice.

Διετέλεσε Associate Professor of art στο Fairleigh Dickinson University. Έγραψε μαζί με τη γυναίκα του Elena Calas, το 1967, το βιβλίο The Peggy Cuggenheim Collection of Modern Art. Το 1968 εξεδόθη η συλλογή κριτικών κειμένων και δοκιμίων Art in the age of Risk (Η τέχνη την εποχή της διακύβευσης). Επίσης συμμετέχει στο βιβλίο της Lucy Lippard για την Ποπ Αρτ με το κείμενο "Pop Icons". Το 1971 κυκλοφόρησε το Icons and Images of the Sixties και το 1985 το Transfigurations : Art Critical Essays.

Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1982 η συλλογή κειμένων του Κείμενα Ποιητικής και Αισθητικής (1929-1938).

Επανεκδόθηκε πρώτη φορά η ποιητική συλλογή Οδός Νικήτα Ράντου το 1977 και το 1988 εκδόθηκε η συλλογή Γραφή και Φως με ποιήματα γραμμένα κυρίως μεταξύ 1976 και 1983.
Το 1989 εξεδόθη η αλληλογραφία του με το Γιώργο Θεοτοκά.

(Κύριλλος Σαρρής)