Η κοινωνία της ορθοπεταλιάς

[...]Τα σύγχρονα φανερώματα της καταγωγικής αυτής αντινομίας της καπιταλιστικής κοινωνίας να εγείρει στη συνείδηση των μελών της προσδοκίες και ιδεώδη που πρόκειται αναγακαία να διαστρέψει στην πράξη, επιχειρεί να εκθέσει και το ανά χείρας βιβλίο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η παλινωδία του Στέλιου Ράμφου από την ησυχιότητα της Μελέτης Θανάτου στη σπουδή της ασθμαίνουσας ζωής κι απ' τις φτερούγες των Ερημικών Πελεκάνων στις τουρμπίνες των ταχυκίνητων αεροπλάνων σκανδάλισε, είναι αλήθεια, τους περισσότερους από τους παλιούς του φίλους. Ο Καημός του Ενός, από τα τελευταία κεφάλαια του οποίου συντελείται η αθόρυβη στροφή του συγγραφέα προς τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία και πρακτική, όφειλε να συνταχθεί με τον αγχώδη βηματισμό των πολλών. Σ' αυτούς απευθύνεται άλλωστε η επικαιρική αρθρογραφία του Ράμφου στην Καθημερινή και ο ανεπιφύλακτος εγκωμιασμός της νέας τάξης πραγμάτων, που στάθηκε αφορμή για την εκτάκτως πολυμέτωπη όσο και εξόχως πολυσήμαντη αντίκρουση του Γιάννη Καλιόρη. Η μεταστροφή ωστόσο, ο δρόμος για τη Δαμασκό κατά το συγγραφέα (με τη λοξή επαναχάραξη αλλά και τον ευθύ προσανατολισμό της ως λεωφόρου προς τη Νέα Υόρκη πλέον θα προσθέταμε εμείς) δεν είναι τόσο αιφνίδια. Ο Καλιόρης υποδεικνύει (εν παρόδω) τα οδόσημά της στα οποία και θα επιμείνω.


Σε μια σημαδιακή του συνέντευξη υπό τον τίτλο «Οδεύουμε προς ακμή» («Ερουρέμ», τεύχος 1, 1995) ο Ράμφος εμφανίζεται πεπεισμένος ότι τα πεπρωμένα του Ελληνισμού ξαστερώνουν, αρκεί βέβαια να συγχρονιστεί με το πνεύμα των καιρών η ελληνικότητα, ν' αναστήσει το νεκρό γράμμα της παράδοσης και να διαρρήξει τα νεκρά της σύμβολα, «να κόψει χρόνο και δρόμο» προς την εξατομίκευση. Εν συνεχεία το αίτημα της εξατομίκευσης με όρους εντοπιότητας υποσκελίζεται από την ανάγκη υπερβάσεως των εθνικών ορίων, το ιδιαίτερο ψυχικό στίγμα απεμπολείται χάριν της «απελευθερωμένης» διεθνούς οικονομίας, το ιθαγενές πρόταγμα χλομιάζει μπροστά στη σιδηρά απαίτηση «προσαρμογής των μικρών κυρίως κρατών στην ενιαία παγκόσμιο λογική». Τώρα η προγραμματική αισιοδοξία του Ράμφου αλλάζει πολιτικό υποκείμενο υποδαυλισμένη από τη βούληση της δυνάμεως. Σε μια διαστροφική ανάγνωση της Χαρούμενης Επιστήμης του Νίτσε, το όνειρο εκχωρείται στο εξορθολογιστικό τέχνημα και ο λογισμός στην πλαστογραφημένη (ευφημιστικώς δημιουργική) λογιστική των μεγάλων επιχειρήσεων. Η επέλαση των βαρβάρων νομιμοποιείται με κατεπείγουσα προθυμία -γιατί στην εξαιρετική ομώνυμη ταινία ο οπτασιαστής παραδίδει μεν τα σκήπτρα στο χρηματιστή αλλά στην επιθανάτια σκιά μιας μελαγχολικής εγκαρτέρησης, ενώ η χειρονομία της παράδοσης από τον Ράμφο θυμίζει φαλκιδευμένο αλεξανδρινό θρίαμβο σε εποχή ρωμαϊκής παντοδυναμίας. Ο ίδιος προσομοιάζει με τους καβαφικούς Πρέσβεις απ' την Αλεξάνδρεια που μαθαίνουν καθυστερημένα πως: Στη Ρώμη δόθηκε ο χρησμός· έγειν' εκεί η μοιρασιά. Η ακμή φέρει υποχρεωτικά πλέον το μανδύα της παγκόσμιας αυτοκρατορίας. Οι ΗΠΑ κρατούν τα ηνία του κόσμου κατέχοντας το χωροχρόνο, βεβαιώνει ο Ράμφος. Αλλά παρασιωπά ότι ηνιοχούν στο χρόνο λεηλατώντας απηνώς το ζωηφόρο χώρο της ανθρωπότητας ολόκληρης και εκβιάζοντας στον αγώνα προτεραιότητας τους πραγματικούς ή δυνητικούς ανταγωνιστές τους παρόμοια με τον Αντίλοχο (στα Ομηρικά Αθλα επί Πατρόκλω) που σε μια στενωπό εκβιάζει με την απειλή συγκρούσεως των αρμάτων τον Μενέλαο, τον αναγκάζει να κρατήσει τ' άλογά του πίσω και περνάει μπροστά υπεξαιρώντας τη νίκη του στην αρματοδρομία. Ο θαυμασμός του Ράμφου για τ' αμερικανικά πρωτεία της ταχύτητας πιθανώς θα μετριαζόταν λοιπόν αν έστρεφε την προσοχή του από τη δυναστική λαχτάρα του αποτελέσματος στη φύση της πρώτης και τον κακοποιό τόκο του δευτέρου.


Ο Καλιόρης πάντως, ολωσδιόλου αμέτοχος σ' αυτόν το θαυμασμό, στρέφει τη δική μας προσοχή από το τρόπαιο στην αποτρόπαια κτήση του καθελκύοντας ένα ογκώδες δοκίμιο με χαλαρή δομή αλλά αυστηρή ενοιακή οργάνωση των θέσεών του, θεματική ευρύτητα και γεωμετρημένες συγκεφαλαιώσεις της επιχειρηματολογίας του, ποικίλες και αποκαλυπτικές παραθλάσεις στην οπτική του (έξοχη ανάμεσά τους η διεκτραγώδηση των συνθηκών της εξατομίκευσης στο γαλλικό μυθιστόρημα του δέκατου ένατου αιώνα) και απαρέγκλιτη κεντρική στόχευση. Με πληθώρα αδιαμφισβήτητων στοιχείων, και καταλυτικών ως προς την αποδεικτική τους ισχύ συσχετισμών, ο Καλιόρης δείχνει ότι αυτονομημένη από τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου και καπηλευόμενη τις επιθυμίες του η θρυλούμενη απελευθέρωση της αγοράς επιβάλλει την αντιστοιχούσα σ' αυτήν κοινωνία του αγοραίου. Υπό την αναισθητική επίδραση και τον ουδέτερο ερματισμό του «προϊόντος» το αγαθό μεταπίπτει σε εμπόρευμα και η διαφήμιση, σωστή μεσίτρα επιπλωμένων συνειδήσεων, το προάγει ψυχαναγκαστικά σε είδος αναγκαίο προς αγορά, υποχρεώνοντας ταυτόχρονα το υποκείμενο της εκβιαστικής κατανάλωσης να εσωτερικεύσει τον ορισμό που ο συγγραφέας διαλέγει από το πλούσιο οπλοστάσιο του Οσκαρ Ουάιλντ: Κυνισμός είναι να ξέρεις την τιμή όλων των πραγμάτων χωρίς να γνωρίζεις την αξία κανενός. Η αδήριτη αναγκαιότητα που διέπει από καταβολής τον καπιταλισμό και εξακτινώνεται σήμερα σε πλανητική διάσταση είναι η διόγκωση των μεγεθών. «Οι τρόποι και οι εκφάνσεις παραλλάσσουν, ο πυρήνας όμως μένει αμετάλλακτος: σκοπός η συσσώρευση, κίνητρο το κέρδος, κινητήρας ο ανταγωνισμός, μέσον η ανταγωνιστικότητα, τρόπος η παραγωγικότητα, αποτέλεσμα η αποδοτικότης -διευρυμένη κάθε φορά ανακύκλωση του ομοίου μέσα στο καινούργιο υπό τον πολυπλόκαμο αστερισμό του χρήματος και της διαβρωτικής συμβολικής του». Παρόμοιες διαπιστώσεις ο Καλιόρης τις επιγράφει ως χρήσιμες κοινοτοπίες. Απολύτως αναγκαίες πάντως, αφού τόσο πολλοί ανάμεσά μας εξακολουθούν να θεωρούν τα κλοπιμαία της ληστρικής οικονομίας της αγοράς τιμαλφή του κοινωνικού πλούτου, ν' αποδίδουν τα θαύματα της επιστήμης στους μαστροπούς της, να ταυτίζουν την τεχνική εξέλιξη με την αφασία των εικονικών παραδείσων, να συγχέουν την πρόοδο με την ασύστολη εκβιομηχάνιση και να συνάπτουν την ευημερία με το (εξοργιστικά άνισο πλην στατιστικά ισομερισμένο) κατά κεφαλήν εισόδημα ξεχνώντας αυτό που γνωρίζει και ο τελευταίος υπάλληλος πιλοποιείου: ότι ανάλογα με το κεφάλει πάει και το καπέλο!


Με προορατική διεισδυτικότητα σκιαγραφεί τις συνθήκες του παγκόσμιου ανταγωνισμού ο συγγραφέας και ιδιαίτερη έμφαση αποδίδει στην οικονομική, στρατιωτική και πολιτική επικυριαρχία των ΗΠΑ, οι οποίες, νομιμοποιώντας την ισχύ τους (κατά το πρότυπο της Πολιτικής Θεολογίας του Καρλ Σμιτ) ως αποκλειστική πηγή δικαίου, διοικούν με την πειθανάγκη μιας άλλοτε υφέρπουσας και εκάστοτε ρητής απειλής και επιβάλονται με το πέλμα της βίας -αν και η φτέρνα τους επισημαίνει ο Καλιόρης, συμφωνώντας επιφυλακτικά με τον Ε. Τοντ ως προς την αναυθεντικότητα των αυτοκρατορικών γνωρισμάτων των ΗΠΑ, είναι πάντα τρωτή. Εξίσου τρωτή είναι βέβαια και η κοινωνική ισορροπία στο εσωτερικό της πλανητικής υπερδύναμης, γιατί, παρά τις ποικίλες και εν μέρει αποτελεσματικές πρακτικές χειραγώγησης του πληθυσμού, οι ανισότητες διευρύνονται εκρηκτικά. Η δικαιοσύνη χωρίς ελευθερία καταλήγει σε στρατοπεδικές κοινωνίες, σημειώνει ο Καλιόρης, και η ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη, σε ζούγκλα. Φαίνεται ωστόσο ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες επιτεύχθηκε ένας πρωτοφανής συνδυασμός, συνέπεια του οποίου είναι η εξάπλωση των γκέτο προς δύο κατευθύνσεις: την αναρχούμενη βία και την κλιμακούμενη εγκληματικότητα των υποαστείων (suburbia) και την ασφυκτικώς αστυνομευόμενη ασφάλεια των πολυτελών οικισμών όπου εγκαταβιώνουν οι προνομιούχοι του πλούτου και της πλήξης.


Συντριπτική είναι η κριτική του Καλιόρη απέναντι στην επαγγελλόμενη και ήδη παρούσα «διαφάνεια» της νέας τάξης πραγμάτων: ψυχικός εκθεατρισμός και εξευτελιστικό ξεγύμνωμα, ένα ανατριχιαστικό αμάλγαμα κρυψιβουλίας και ανελέητης διαπόμπευσης. Οπως και στην πληθωρική τηλεθέαση έτσι και στο αχανές Διαδίκτυο η ανεπίλεκτη ποσότητα επιβάλλεται διά του όγκου, ακυρώνοντας την ουσιώδη μεταξύ των προσώπων σχέση με την ισοπεδωμένη επικοινωνία και καταπνίγοντας τη γνώση με τον ορυμαγδό της καταιγιστικής πληροφορίας. Η χύδην και νομαδικού τύπου καταπληροφόρηση όλων για τα πάντα, η αποχαυνωτική διαφάνεια της ασημαντότητας δηλαδή, αποβαίνει μεγάλο σχολείο αδιαφάνειας για όσους, και αυτοί είναι μόνον οι ισχυροί της ημέρας, έχουν τα μέσα να θεσμοθετούν τη μυστικότητα των χειρισμών τους. Εξού και οι συνωμοσιολογικές εμμονές με τις οποίες τα πρόβατα αυταπατώνται ότι μετέχουν της ευωχίας των αρπακτικών, το θέριεμα της συναφούς παραφιλολογίας και η αποθέωση του αποκρυφισμού σε μια εποχή αποστειρωμένης και πολιτικά ορθής καθαρολογίας.



ΗΡΑΚΛΗΣ Δ. ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/02/2005