Στο διάβα του πολυτάραχου 20ού αιώνα

«Ολόκληρη η ανθρωπότητα, καθημαγμένη, πέρασε με δέος κι ελπίδα το κατώφλι του 21ου αιώνα.
»Σε μιαν εποχή που ο κόσμος έγινε μικρός, που οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί, που οι άνθρωποι μπορούν να βρίσκονται σε συνεχή επαφή και επικοινωνία, χάρη στην τεχνολογία, χάρη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το σύστημα, καταχρώμενο τις δυνατότητες που του παρέχει το κεφάλαιο και η τεχνολογία, δελεάζει το άτομο και το κατευθύνει στη μεθοδευμένη αποξένωση από τα δρώμενα της κοινωνικής ζωής, από τα ιδανικά και την πολιτική δραστηριότητα, και το καθοδηγεί στην προσαρμογή σε μια ζωή φαύλη και ανεύθυνη, στον καταναλωτισμό και στην εξιδανίκευση της δύναμης του χρήματος και στη μοναδική επιδίωξη: την απόκτησή του, θεμιά και αθέμιτα· το καθοδηγεί επίσης στην απώλεια κάθε άμεσης επικοινωνίας με το συνάνθρωπό του, στα ναρκωτικά και στον εθισμό της επικοινωνίας μονάχα με τα ηλεκτρονικά μέσα, που τον οδηγούν στην αδράνεια, στον εγωκεντρισμό, στην απανθρωπιά, στην αδιαφορία, στη βία, στην εγκληματικότητα και στην αποξένωση.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Ο Λυκούργος Καλλέργης μιλάει για το πρόσφατο βιβλίο του και το θέατρο

«Ονειρευόμουνα να γίνω Πατριάρχης»

Ο Λυκούργος Καλλέργης με τον Κάρολο Κουν το 1934, τον πρώτο καιρό της γνωριμίας και συνεργασίας τους

ΠΛΗΡΗΣ, ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ, ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ,
ΕΧΕΙ ΦΤΑΣΕΙ Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ ΤΑ 94
ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΤΑ ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΕ ΣΕ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
ΔΕΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ

Είναι χαρούμενος. Και καμαρώνει. Λίγες ημέρες πριν, ευτύχησε να αποκτήσει τον πρώτο του εγγονό. Θα έχει το όνομά του: Λυκούργος Σταύρου Καλλέργης.

Η χαρά του Λυκούργου Καλλέργη είναι διπλή. Γιατί ευτύχησε να δει εγγόνι στα 94 χρόνια του. Από τον γιο του, τον Σταύρο, που τον απέκτησε έχοντας περάσει τα 60, από την κατά δεκαετίες νεώτερη σύζυγό του, ηθοποιό- αρχιτέκτονα- επιχειρηματία Τζένη Κολλάρου ενώ είχε ήδη μία κόρη, την Ισμήνη, από τον πρώτο, νεανικό του γάμο με την ηθοποιό και αγωνίστρια της Αριστεράς Μαρία Φωκά, κόρη που του έχει δώσει τρεις εγγονές και επτά δισέγγονα.
Τυχερός άνθρωπος ο Καλλέργης. Στη ζωή και στην τέχνη του. Αλλά το άξιζε. Άντρας με σοβαρότητα και κύρος, πνευματικός άνθρωπος του θεάτρου, ένας πάντα ωραίος, κομψός, αρχοντικός Κύριος, έπαιξε γύρω στους πεντακόσιους ρόλους στο θέατρο αφήνοντας το στίγμα του, έκανε πολύ ραδιόφωνο, έκανε κινηματογράφο, έκανε τηλεόραση, πέρασε στη σκηνοθεσία, δίδαξε νέους ηθοποιούς σε δραματικές σχολές και μετέφρασε αρκετά θεατρικά έργαανάμεσά τους το κύριο σώμα των θεατρικών του Τσέχωφ. Ο Λυκούργος Καλλέργης έγινε για πολλές γενιές Ελλήνων ο «διαμεσολαβητής» για να κοινωνήσουν τον αθάνατο Ρώσο και οι μεταφράσεις του ακόμα παίζονται- φέτος ο Σπύρος Ευαγγελάτος, τον «Βυσσινόκηπο, σε μετάφραση Καλλέργη τον έχει ανεβάσει.

Παράλληλα ο Λυκούργος Καλλέργης ζυμώθηκε με την πολιτική. Γιος του Κρητικού σοσιαλιστή δημοσιογράφου και ηγέτη Σταύρου Καλλέργη, για πολλά χρόνια ασχολήθηκε με τον συνδικαλισμό στον χώρο του για να εκλεγεί, τελικά, το 1977 και βουλευτής με το ΚΚΕ.
Όλη αυτήν την πλούσια ζωή ο Λυκούργος Καλλέργης την έκανε ένα αφήγημα γλαφυρό που μπλέκεται με τα κοινωνικοπολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα του 20ού αιώνα. Το χορταστικό αυτό βιβλίο είδε το φως πρόσφατα.

«Δεν είναι αυτοβιογραφία», επιμένει. «Είναι ένα πόνημα ιστορικοκαλλιτεχνικό που αναφέρεται στα βιώματα και στην πορεία μου αλλά εξετάζει κριτικά και την Ιστορία και τις εξελίξεις του τραγικού 20ού αιώνα μέσα στα πλαίσια του οποίου πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου, με την πολύχρονη θητεία μου στο θέατρο, στον πολιτισμό, στον συνδικαλισμό, στην πολιτική».

Το θέατρο πώς προέκυψε στη ζωή σας;

«Το θέατρο δεν το είχα σκεφτεί.
Αλλά διάβαζα πάρα πολύ. Τα πάντα- μέχρι και την Αγία Γραφή.
Με πολλές φιλοδοξίες και όνειρα.
Αφηρημένα όλα... Ακόμα και...
Πατριάρχης ονειρευόμουνα να γίνω. Ένας φίλος μου είδε σε μια εφημερίδα πως ιδρύεται η "Λαϊκή Σκηνή" η οποία δημιουργεί και δραματική σχολή όπου μπορούνε να πάνε όσοι θέλουν ένα διδαχτούνε. Μου λέει: "Δεν πας;"».

Και πήγε- ήταν 1933. Σε μία αίθουσα του παλιού Δημοτικού Θεάτρου θα στεγαζόταν η σχολή. Ο Γιάννης Τσαρούχης, ο δημοσιογράφος Διονύσης Δεβάρης και ο Κάρολος Κουν, οι ιδρυτές της «Λαϊκής Σκηνής». 20 Απριλίου 1934 και ο Λυκούργος Καλλέργης, στα είκοσι του, πρωτοπατάει το σανίδι: Πανάρετος στην «Ερωφίλη» του Χορτάτζη σε διδασκαλία Κουν.
Όταν το ΄36 η «Λαϊκή Σκη νή» θα διαλυθεί, ξανοίγεται αρχίζοντας από τον θίασο της Κατερίνας. Η σκιά του Κουν τον ακολουθεί. Όταν εκείνος ιδρύει το «Θέατρο Τέχνης» ο Λυκούργος Καλλέργης θα είναι εκεί: Ρέλινγκ στην ιστορική εναρκτήρια παράσταση της «Αγριόπαπιας» του Ίψεν, μέσα στην Κατοχή, τον μαύρο χειμώνα του ΄42.
Θα παραμείνει στο «Θέατρο Τέχνης» ολόκληρη τη δύσκολη πρώτη περίοδο, μέχρι τη διάλυσή του το 1950.
Τα χρόνια αυτά ο Κουν ήταν για τους μαθητές του ένας Θεός.Τον απομυθοποιήσατε κάποια στιγμή;

«Εγώ, τουλάχιστον, ποτέ δεν τον θεοποίησα, γι΄ αυτό και δεν τον απομυθοποίησα. Ήταν μία ρεαλιστική πρωτοποριακή θεατρική κίνηση συνόλου το "Θέατρο Τέχνης". Βέβαια, πάντα για μας, ήταν ο σοφός Δάσκαλος. Ήταν αυτός που μας έμαθε ότι ο ηθοποιός πρέπει να δουλεύει σ΄ όλη του τη ζωή, να καλλιεργεί το μυαλό του, να αναπτύσσει τα χαρίσματά του, να βελτιώνει τα εκφραστικά του μέσα και τον χαρακτήρα του, να υψώνεται σαν μία ηθική και πνευματική προσωπικότητα στον χώρο του πολιτισμού, να είναι σαν ιερέας που διακονεί και αδιάκοπα να αισθάνεται την παρουσία της σκηνής όπως ο ιερέας αισθάνεται κάθε στιγμή την παρουσία του ιερού βωμού, να είναι δάσκαλος του ήθους και του ορθού λόγου, να μη χάνει ποτέ το θάρρος και την πίστη του».

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΝ ΓΛΙΤΩΣΑΝΕ

Μιλούμε με τον Λυκούργο Καλλέργη για την αριστερή ιδεολογία του «Η πορεία του πατέρα μου, ιδρυτή του πρώτου σοσιαλιστικού κόμματος στην Ελλάδα, υπήρξε καθοριστική και για την προσωπική μου πολιτική πορεία αλλά και την κοινωνική μου δράση και ζωή. Βέβαια, τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών και των κοινωνικών εξελίξεων».

Γλιτώσατε, πάντως, τις συλλήψεις και τις εξορίες...
«Ναι, παραδόξως, Ίσως γιατί ήμουν ήδη γνωστός από το θέατρο. Έπαιξα κι έναν ανακριτή και οι άνθρωποι της Ασφάλειας που κυκλοφορούσαν με βλέπανε με κάποια συμπάθεια». Γελάει. «Αφού ήμουνα και στο Εθνικό τόσα χρόνια...».

Όταν ζητούσαν πιστοποιητικό εθνικοφροσύνης... «Μου το ζήτησαν κι εμένα. Αλλά δεν υπέγραψα ποτέ. Σηκώθηκα και έφυγα όταν μου το ζήτησαν. Αλλά με ξανακαλέσανε. Και με πήραν με σύμβαση έργου».

«Οι γυναίκες τον γλιτώσανε», επεμβαίνει η Τζένη Καλλέργη που είναι μαζί μας. Γελάμε. «Ούτε η Μαρία η Φωκά, η πρώτη του γυναίκα που δικάστηκε μαζί με τον Μπελογιάννη και πήγε φυλακή, μαρτύρησε τίποτα»«ερχότανε σπίτι μας ο Μπελογιάννης, ο Πλουμπίδης, η Έλλη Παππά και συνεδριάζανε τότε», τη συμπληρώνει«ούτε η ανιψιά του, η Μάρω Καλλέργη, η κόρη του αδελφού του, του Σωκράτη, όταν την έπιασαν στη δικτατορία με προκηρύξεις και τη βασάνισαν, ομολόγησε πως ο Λυκούργος τις είχε γράψει

ΕΝΑΣ ΚΟΜΨΟΣ ΝΕΑΡΟΥΛΗΣ

«Μπαίνουμε στον νέο αιώνα μετέωροι. Ηθικά, πνευματικά, ιδεολογικά. Έχοντας πίσω μας την κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού", τη μόνη φωτεινή ελπίδα που υπήρχε στο παρελθόν και που χάθηκε για το παρόν και για το μέλλον και για τους νέους και για τους παλιούς. Οι νέοι, για την ώρα, βαδίζουν χωρίς ιδανικά και οι παλιοί με τα ιδανικά τους σκόρπια στους τέσσερις ανέμους», λέει ο Λυκούργος Καλλέργης

Η πρώτη εικόνα που είχε από τον Κουν: «Ήταν τότε καθηγητής αγγλικών στο Αμερικανικό Κολέγιο όπου είχε ανεβάσει ήδη κάποια έργα. Ο Δεβάρης μάς μιλούσε με πολύ θαυμασμό γι΄ αυτόν. Τον αποκαλούσε "σπουδαίο σκηνοθέτη και σοφό δάσκαλο". Κι εμείς περιμέναμε να δούμε κάποιον ηλικιωμένο σοφό καθηγητή με γένια και γκρίζα μαλλιά. Και, ξαφνικά, μπαίνει μια μέρα ένας νεαρούλης- κάπου είκοσι έξι χρόνων θα ήταν τότε- με ρεπούμπλικα, ψηλός, κομψός... Φοβερός δάσκαλος και φοβερά καταρτισμένος. Μας κατέπληξε η πολυμάθειά του, οι γνώσεις του γύρω από το θέατρο και περισσότερο η πίστη του σ΄ αυτό, η σεμνότητά του και ο "φανατισμός" του, που μας συντάραζε και μας εμψύχωνε».

Γιώργος Δ. Κ. Σαρηγιάννης, Τα Νέα, 19/1/2008