Στο βλέμμα της

Με έκπληξη είδε μια γυναίκα που της έμοιαζε. Θα μπορούσαν να είναι δίδυμες. Σήκωσε το πιστόλι ξέροντας ότι δε θα ήταν εύκολο να το χρησιμοποιήσει, θα ήταν σαν να πυροβολούσε τον εαυτό της.
Η Κριστίνα Βέντελ, η γοητευτική τριανταπεντάχρονη αστυνομικός, βρίσκεται στη δίνη του κυκλώνα προσπαθώντας να ανακαλύψει αυτούς που την εκβιάζουν, να αποδείξει την αθωότητά της σε μια δολοφονία και να προλάβει έναν νέο φόνο. Ταυτόχρονα, μετά από πολύ καιρό, ερωτεύεται με πάθος...

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια Γερμανίδα κομισάριος, μια Ιταλίδα αστυνομικός, ένας Ρώσος σκακιστής, ένας Κούρδος επαγγελματίας δολοφόνος, μια Βραζιλιάνα ρεσεψιονίστ, μια Ελληνίδα φοιτήτρια, ένας Κενυάτης νοσοκόμος... Απορεί κανείς αν στη Στοκχόλμη ζουν ακόμη Σουηδοί, αφού στα έργα του Θ. Καλλιφατίδη, Ελληνα μετανάστη στη Σουηδία, προβάλλονται έντονα η πολυφυλετικότητα και ο πολυπολιτισμός της. Στην τριλογία του «Ο έκτος επιβάτης» (2003), «Ενα απλό έγκλημα» (2003) και «Στο βλέμμα της» (2006), η οποία γράφτηκε κατευθείαν στα ελληνικά, ο συγγραφέας διατηρεί τα σκανδιναβικά του βιώματα στον τρόπο γραφής και παρουσίας των προσώπων, ακολουθώντας τα ίχνη του Χέντινγκ Μάνκελ, ο οποίος στηρίζει τα αστυνομικά του μυθιστορήματα πάνω στην κοινων(ιολογ)ική ανάλυση της πατρίδας του.


Το μωσαϊκό που οικοδομείται δεν είναι χαοτικό, αλλά με κεντρόφυγες τάσεις, οι οποίες δεν διασπούν ανεπανόρθωτα το βασικό άξονα της αφήγησης, απλώνεται ένας ιστός λαών, πολιτισμών και νοοτροπιών· μέσα απ' αυτόν προβάλλονται τα προβλήματα μιας βορειοευρωπαϊκής κοινωνίας, η οποία μέχρι πρόσφατα εμφανιζόταν ως ο επίγειος Παράδεισος σε ντόπιους και ξένους. Οι φόνοι δεν είναι τα μόνα εγκλήματα που ρυτιδώνουν το πρόσωπο της Σουηδίας, καθώς οι βαθύτερες δομές του κράτους, αλλά και η κοινωνική ευαισθησία των κατοίκων της έχουν πληγεί από τις αλλαγές που επήλθαν σε όλη τη Γη. Η πορνεία και η γενικότερη διαφθορά, η ανεργία που φέρνει αναξιοπρέπεια και μιζέρια, ο αλκοολισμός, η μοναξιά και τα ψυχολογικά επακόλουθά της, που δεν μπορούν να κρυφτούν πίσω από τη βιτρίνα μιας ονειρικής Εδέμ, είναι το μόνιμο σκηνικό του Καλλιφατίδη.


Στα δύο προηγούμενα έργα του όλα αυτά τα προβλήματα τα αντιμετωπίζει με στοχαστική διάθεση, μεταφέροντας στο χαρτί τη φιλοσοφική του παιδεία. Στο συγκεκριμένο, αντιθέτως, τέτοιες πινελιές είναι κατά πολύ ελαττωμένες, ενώ περισσότερο αφήνονται τα ίδια τα γεγονότα -οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων, οι οποίοι συνθέτουν το παζλ των φόνων που διαλευκάνθηκαν- να αποκαλύψουν το κοινωνικό υπόβαθρο της εγκληματικότητας και της προσωπικής δυστυχίας του καθενός. Οι τόνοι κρατιούνται σε χαμηλό επίπεδο κι έτσι δεν φορτίζεται μελοδραματικά η ατμόσφαιρα, αλλά ο αναγνώστης -χωρίς σοκ και δέος- ανακαλύπτει μέσα σ' αυτό το σκηνικό την πίσω πλευρά των πραγμάτων.


Οι ήπιοι τόνοι, οι οποίοι εσκεμμένα έχουν επιλεγεί, δεν επιδεικνύουν έντονα τα βουβά δράματα που βιώνουν οι ήρωες. Κάτι τέτοιο γίνεται αντιληπτό και αιτιολογείται από τον αναγνώστη, αφού ο τελευταίος συνειδητοποιεί τις σκοπιμότητες του συγγραφέα: η αφήγηση να αποστασιοποιηθεί από τα συναισθήματα κάθε προσώπου, χωρίς να τα κουκουλώσει, κι έτσι η ιστορία του αυτή καθεαυτή να αφεθεί να σκιαγραφήσει την καθημερινή τραγωδία των χαρακτήρων του. Από την άλλη, όμως, αυτή η απουσία έντασης εξασθενίζει τον παλμό που θα έπρεπε να μεταδίδεται στον αποδέκτη, όχι ενός στεγνού -όπως άλλα- αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά ενός έργου που ποντάρει σε βαθύτερους προβληματισμούς πάνω στον άνθρωπο και την κοινωνική του συμπεριφορά.



Ο φόνος ως συνεκτικός δεσμός



Πέρα από τα έργα που τηρούν την κλασική γραμμή εξιχνίασης του φόνου με λογικά και αφηγηματικά τεχνάσματα, πορεύεται παράλληλα και το είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος που χρησιμοποιεί τον εκάστοτε φόνο ως βάση για να διερευνήσει άλλου είδους κοινωνικά, πολιτισμικά ή ψυχολογικά προβλήματα. Ετσι, η αστυνομική πλοκή παραμερίζεται, χωρίς ωστόσο να ατονεί σε τέτοιο βαθμό που να μην προσελκύει πια το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Απλώς η ταχύτητα της δράσης μειώνεται, το μυστήριο περιορίζεται και η πορεία προς την αποκάλυψη του ενόχου περνά μέσα από μικρά επεισόδια, άσχετα εν πολλοίς με τον φόνο αυτόν καθεαυτόν, που ολοκληρώνουν όμως το ψηφιδωτό της κοινωνικής πραγματικότητας, μέσα στην οποία εξελίσσεται η έρευνα. Ο προβληματισμός για τη ζωή των απλών ανθρώπων καθιστά το έργο του Καλλιφατίδη όχι απλώς ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με έξυπνη πλοκή, αλλά περισσότερο ένα πεζογράφημα με εμβαθύνσεις κάτω από την κορυφή του παγόβουνου.


Ο χαρακτήρας τώρα που καλείται να εξιχνιάσει τα εγκλήματα είναι βέβαια επαγγελματίας (η κομισάριος Κριστίνα Βέντελ και η ομάδα της), αλλά δεν παρουσιάζεται ατσαλάκωτος και άτρωτος. Είναι μια γυναίκα που δεν διακρίνεται για την ψυχρή λογική της, παρασύρεται από τα συναισθήματά της (ερωτεύεται μάλιστα τον δράστη), φθείρεται και παλινδρομεί... είναι πολύ ανθρώπινη, με πάθη, αλλά και λάθη στους συλλογισμούς της. Η ταπείνωσή της μάλιστα από μια ομάδα κακοποιών την κάνει να φαίνεται τρωτή, γεγονός όμως που δεν μειώνει καθόλου την αποτελεσματικότητά της. Από την άλλη, ο δράστης των δύο φόνων είναι γνωστός σχεδόν από την αρχή του έργου ...αυτό επομένως που απομένει να ξεκαθαρίσει είναι πώς θα αποκαλυφθεί η ταυτότητά του, γεγονός που δεν επιτυγχάνεται χωρίς αστοχίες.



Τα κενά και τα άλματα



Ενα κείμενο στηριγμένο σε ένα δαιδαλώδες δίκτυο προσώπων και ιστοριών θα έπρεπε να διέπεται από δεξιοτεχνική ευστροφία, για να συμπλέξει τα επιμέρους τμήματα σε έναν βασικό άξονα που θα οδηγήσει στο τέλος. Κάτι τέτοιο δεν επιτυγχάνεται, γιατί απουσιάζουν από την πλοκή οι γέφυρες που θα καλύψουν κενά και χάσματα, άλλοτε μικρά κι άλλοτε μεγάλα. Οι συνδέσεις των γεγονότων δεν έρχονται αβίαστα και οι συλλογισμοί των στελεχών της αστυνομίας δεν διακρίνονται για την εγκυρότητά τους. Τα συμπεράσματα, με άλλα λόγια, που εξάγονται δεν προκύπτουν από τέλεια λογικές συνάψεις, πράγμα που εν μέρει προκαλεί την απορία του αναγνώστη. Αυτή η αναμενόμενη αλλά ανέφικτη αλληλουχία κλονίζεται και από σωρεία συμπτώσεων που βοηθούν το έργο της αστυνομίας σαν από μηχανής θεός.


Θα ήθελε περισσότερη υπομονή, ώστε να καλυφθούν τα κενά, και οι μεταβάσεις από το ένα σημείο της έρευνας στο επόμενο να είναι πιο ομαλές. Ακόμα κι αν η έκταση έτσι αυξανόταν, το κέρδος θα ήταν μια πιο σφιχτή, χωρίς ρωγμές πλοκή. Ο παράγοντας τύχη, που στη ζωή μπορεί πολλές φορές να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, στο μυθιστόρημα φαίνεται άτοπος, καθώς υπονομεύει τη νομοτέλεια του έργου. Ακριβώς γι' αυτό, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα χρειάζεται να μην αφήνει τις συγκυρίες να οδηγούν την υπόθεση, αλλά όλα τα στοιχεία να δένουν με άρτιο και συνεκτικό τρόπο.


Παρά τις όποιες επιφυλάξεις ο Θ. Καλλιφατίδης κατορθώνει να γράψει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με αρετές κοινωνικού προβληματισμού, να προβληματίσει τόσο για τον ένοχο όσο και για την κοινωνία που τον εκτρέφει, να κρατήσει αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον και ταυτόχρονα να μην προβεί σε μια ταχύτητα δράσης τέτοια που να ισοπεδώνει όλα τα υπόλοιπα. Μένοντας σταθερός στα βασικά του γνωρίσματα δεν προδίδει τις προσδοκίες του αποδέκτη να περιμένει το τέλος χωρίς χασμουρητά και να συναντά ερωτήματα, τα οποία αναζητούν απάντηση.



ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/05/2006