Λασκαρίδαι - Παλαιολόγοι (1204-1453)

Οι «Μελέτες» του Παύλου Καλλιγά για την υστεροβυζαντινή εποχή, από τις απαρχές της περιόδου της Αυτοκρατορίας «εν εξορία» των Λασκαριδών της Νικαίας και στη συνέχεια, μετά την αναβίωση του Βυζαντίου (1261-1453), των Παλαιολόγων, είναι ένα μνημειώδες έργο, που κατά τον Σπ. Λάμπρο αποτέλεσε τομή στη νεοελληνική μεσαιωνολογική ιστοριογραφία. Είναι το μόνο, μέχρι σήμερα, αυτοτελές σύγγραμμα Έλληνα ιστορικού ερευνητή που ιστορεί μεθοδικά την τελευταία φάση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Για την πληρότητα της εργασίας του, ο Καλλιγάς δεν περιορίστηκε μόνο στη μέχρι τότε γνωστή βιβλιογραφία, αλλά αποκρυπτογράφησε και έναν αξιόλογο αριθμό άγνωστων δυτικών και ανατολικών πηγών.
Επιδίωξη του Π. Καλλιγά ήταν, χωρίς αφηρημένες σκέψεις και κρίσεις σχοινοτενείς, «…η εξέτασις των τυχών αυτού του προς την διάλυσιν βαίνοντος κράτους και η έρευνα του πολυπλόκου μέσου μίτου των ματαίων αυτού προς διάσωσιν αποπειρών και των αστόχων διπλωματικών σχέσεων προς τους ξένους, οίτινες, αντί να δίδωσι χείρα βοηθείας εις τον ναυαγούντα, συνετέλουν μάλλον εις το ταχύτερον αυτού ναυάγιον…» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιστορικός Σπ. Λάμπρος.