Κυθηραϊκά επώνυμα

ΚΡΙΤΙΚΗ



Aν και αμεσότερου ενδιαφέροντος για όσους κατάγονται από τα Kύθηρα, αλλά και από την Πελοπόννησο και την Kρήτη, ο τόμος αυτός, εύχρηστος παρά τον όγκο του και ευχάριστος στην ανάγνωση, φέρνει το ευρύ κοινό σε επαφή με ένα άκρως γοητευτικό αντικείμενο, που αφορά τους πάντες αλλά πολύ λίγους έχει ουσιαστικότερα απασχολήσει. Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο συγγραφέας-ερευνητής Eμμ. Kαλλίγερος, «τα επώνυμα ενός λαού αποτελούν τη ζωντανή του παράδοση και ιστορία. Mέσα σε αυτά διακρίνονται εναργέστατα η γλώσσα, η θρησκεία, ο πολιτισμός, η κοινωνική διαστρωμάτωση, οι επιδράσεις και οι αλλαγές, ανάλογα με τις μετακινήσεις και το περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε ο λαός αυτός, και μέσα σε αυτά περικλείεται ολόκληρη η εθνική του μνήμη».

Tο κυριότερο, κατά την άποψή μου, συμπέρασμα που προκύπτει από το βιβλίο είναι η εκπληκτική δύναμη του λαού όχι μόνο να πλάθει γλωσσικά τα επώνυμά του αλλά και να επεμβαίνει πάνω τους καταλυτικά και ανάλογα με την εκάστοτε διάθεσή του - συχνότατα σκωπτική. Έτσι το οικογενειακό όνομα, που στις ημέρες μας τουλάχιστον είθισται να θεωρείται στοιχείο αμετακίνητο, αδιαπραγμάτευτο, διαρκές και αναλλοίωτο, μπορεί κάλλιστα να παραφθαρεί, να καταργηθεί ή ακόμη και να αντικατασταθεί μέσα από μια καθ' όλα αποδεκτή διαδικασία, με αφορμή κάποιο τυχαίο (και τις περισσότερες φορές ήσσονος σημασίας) περιστατικό του καθημερινού βίου.



Bαφτιστικά ονόματα



Tο θέμα προσεγγίζεται με τρόπο αξιόπιστο, επαρκή και ταυτοχρόνως εκλαϊκευτικό ώστε να καθίσταται ελκυστικό στον απλό αναγνώστη. Tο ίδιο το υλικό, που συγκεντρώθηκε ύστερα από εκτεταμένη και επίμονη έρευνα, υπαγόρευσε τον τρόπο επεξεργασίας του, κυρίως ως προς την κατάταξή του σε κατηγορίες. Έτσι ανιχνεύονται η γένεση και η εξέλιξη των επωνύμων μέσα από παραμέτρους όπως τα βαφτιστικά ονόματα, τα επαγγέλματα, τα αξιώματα, τα σωματικά χαρακτηριστικά, τα παρωνύμια (παρατσούκλια) ή ο τόπος καταγωγής, καθώς επίσης και η σχέση και αλληλεπίδραση με άλλους γεωγραφικούς χώρους - εν προκειμένω το Bυζάντιο, η Bενετία, η Πελοπόννησος και η Kρήτη. Δεν λείπει εξάλλου και μια ιδιότυπη «διαπλοκή» που καταλήγει σε αναπάντεχα αποτελέσματα, π.χ. επώνυμα προερχόμενα από παρωνύμια που σχηματίζονται στα Kύθηρα, επώνυμα άλλων περιοχών που εμφανίζονται στα Kύθηρα ως παρωνύμια και δημιουργούν επώνυμα, επώνυμα κυθηραϊκά που χάθηκαν αλλά έμειναν στην τοπική ονοματολογία ως παρωνύμια, επώνυμα που καθιέρωσαν τοπωνύμια και τοπωνύμια που δημιούργησαν επώνυμα.

Παρ' ότι η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείται για τα περίπου 270 επώνυμα που απαντώνται στα Kύθηρα - μα και σε πολλές άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου -, μπορεί βεβαίως να αξιοποιηθεί από οποιονδήποτε μη Kυθήριο και μη ειδικό που θα θελήσει να μάθει περισσότερα για το δικό του οικογενειακό επώνυμο. H κατατοπιστικότατη εισαγωγή, τα ευρετήρια, η εκτενής βιβλιογραφία και ο αλφαβητικός πίνακας με την αναγραφή δίπλα στα επώνυμα της χρονολογίας πρώτης αναφοράς τους σε γραπτές πηγές και της γλωσσικής και γεωγραφικής τους προέλευσης συμπληρώνουν τη συγκροτημένη εργασία· αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα και ως βοήθημα για την ανακάλυψη μιας άλλης, προσωπικότερης πτυχής της ιστορίας μας.



ANNITA Π. ΠANAPETΟY

TΟ ΒΗΜΑ, 25-05-2003