Το χέρι του σημαιοφόρου

"Το χέρι του σημαιοφόρου" θεωρείται «χρονοδιάγραμμα» με όψη μυθιστορήματος, από το οποίο διαρρέουν διάφορα επουσιώδη ερωτήματα όπως: ποιος είναι ο σημαιοφόρος; Είναι ο Ιάγος; Ο σημαιοφόρος του εχθρού; Ο σκοτωμένος Μάλτε Λάουριτς Μπρίγκε ή ένα πρόσωπο παροδικό στη ρέμβη κάποιας εναλλασσόμενης γυναίκας; Μήπως είναι μια καταβύθιση στην αρχαιολογία της ιστορίας όπου η ανοησία των ανδρών και η αδιαφορία των γυναικών επινοούν την πλοκή της; Και το χέρι του; Μήπως κι αυτό είναι απλώς μια γυναικεία εφεύρεση;

Πλήθη ανθρώπων σε πλήρη σύγχυση από την αρχαία Κίνα ως την απόλυτη πολιτισμική σύγκρουση του εγγύς μέλλοντος συσσωρεύονται στις σελίδες του διασχίζοντας μελανόπτερα όνειρα και πολλαπλά επίπεδα: κείμενα, υπερκείμενα, υποκείμενα και διακείμενα, εικόνες, ειδήσεις, αλληλογραφίες, αποκαλύψεις και συγκαλύψεις διχάζουν την κοινή γνώμη.

Με δομή ηλεκτρονικής εφημερίδας, παράλληλες δράσεις και παρεμβολές, σχηματίζεται ένα σώμα που τα κρύβει όλα λέγοντας τα πράγματα με το όνομά μας. Μια σάγκα της ανυπαρξίας, γι' αυτούς που δεν συγκινούνται με τη νεοελληνική μεγαλοπρέπεια και τη λογογραφία των υποτασικών ευωνύμων. Για κείνους που δεν παραδίδονται σε καμιάς μορφής "αγιότητα" ή παράδοση - ούτε καν της λογοτεχνικής.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ποιοι μπορεί να είναι η Θάλεια Δροσινού και ο Ελπιδοφόρος Καληδώνης; Με ποιο σκοπό κινούνται ασταμάτητα και προς πάσα κατεύθυνση ο Χαράλαμπος και ο Αριστείδης Βορρέας και πώς συναντιούνται κατά τον πιο απροσδόκητο ή κατά τον πιο αναμενόμενο τρόπο η Μαρία Κασσαβέτη, η Αμαντίν, η Χρυσάντζα, ο Λουίζος Ρενιέρης, η Ρίνα και η Πορφυρία; Κι ακόμη, τι ψάχνουν και τι ζητούν από τη ζωή τους η Ζαμπέλα, ο Βίκτωρ και ο Θεολόγος Ανακτορίας ή Λόης, καθώς και η Τζελίνα και η Μάντα ή Αδαμαντία; Οι βασικοί ήρωες στο «Χέρι του σημαιοφόρου», που αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα του Δημήτρη Καλοκύρη (θα δούμε γρήγορα πώς ακριβώς αντιλαμβάνεται, αλλά και εφαρμόζει στην πράξη ο συγγραφέας έναν τέτοιον όρο), ουδόλως βιάζονται να απαντήσουν σε τέτοιου τύπου ερωτήματα, μια και η δουλειά τους είναι μάλλον να προκαλούν απορίες παρά να δίνουν λύσεις. Αν χρειάζεται να σκεφτούμε τους πρωταγωνιστές του βιβλίου χρονικά, εύκολα θα τοποθετήσουμε τους περισσότερους κάπου στα μέσα του 20ού αιώνα, αλλά η παρατήρηση έχει μόνο σχετική σημασία, με δεδομένο ότι η αφήγηση πραγματοποιεί συχνά τεράστια άλματα στον χρόνο και στις εποχές, ενώ δεν διστάζει να αναμείξει πρόσωπα και πράγματα των πλέον ετερογενών ενοτήτων και περιόδων, σε ένα διαρκές παιχνίδι σύντηξης και ανταλλαγής, όπου τα πάντα είναι δυνατόν να αντικατασταθούν από τα πάντα, το ένα να γίνει εν ριπή οφθαλμού πολλά και χίλιοι διαφορετικοί κόσμοι να αποτελέσουν μέσα σε μία και μόνο στιγμή ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύμπαν.



Ολοι με όλα



Οσοι έχουν παρακολουθήσει τον Καλοκύρη κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης ποιητικής του πορείας, που έχει εκβάλει αρκετές φορές και προς την πρόζα (μια πρόζα η οποία έρχεται να επιβεβαιώσει και να ενισχύσει τις ποιητικές του αρχές), θα εξοικειωθούν χωρίς δυσκολίες με όσα επιχειρεί και στο μυθιστόρημά του -ένα μυθιστόρημα όπου όλοι και όλα, ανεξαρτήτως του χώρου και του χρόνου αναφοράς τους, μπορεί, όπως το έλεγα και πρωτύτερα, να επικοινωνούν μεταξύ τους, χωρίς, παρ' όλα αυτά, την παραμικρή εγγύηση για την ασφαλή επέκταση και ολοκλήρωση της επικοινωνίας τους, μια και τα υλικά του ιστού, ο οποίος τα συνδέει, είναι εξαρχής ευπαθή και απρόθυμα για συνεχή ανταπόκριση. Ετσι, ήρωες που κάνουν μια πολύ κοντινή επαφή σε μιαν ορισμένη εξέλιξη του μύθου, τείνουν λίγο αργότερα σχεδόν να διαγράψουν ο ένας την ύπαρξη του άλλου, ενώ καταστάσεις που δείχνουν σε μια φάση προσιτές και φίλιες εξακοντίζονται στην αμέσως επόμενη στο απώτερο διάστημα, για να μη βρεθούν ποτέ ξανά μαζί επί της γης.

Είναι προφανές πως ο Καλοκύρης μεταφέρει στη μυθιστορηματική του σκηνή την κεντρική ιδέα, όχι μόνο των ποιημάτων, αλλά και της υπόλοιπης πρόζας του. Η λογοτεχνία είναι εδώ ένα πεδίο διαρκούς αναμέτρησης με τις λέξεις και τα σχήματα της δημιουργικής επινόησης και σε ένα τέτοιο πεδίο όλα είναι επιτρεπτά, υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι έχουν τη δυνατότητα να δώσουν τα κλειδιά για την ερμηνεία και την κατανόηση της σύνθεσης και της παραγωγής τους. Προκειμένου να ξεκινήσει αυτή τη διαδρομή, ο Καλοκύρης πιάστηκε από τον υπερρεαλισμό και τον Μπόρχες, αλλά πάει, νομίζω, πολύ καιρός που τόσο ο υπερρεαλισμός όσο και ο Μπόρχες μοιάζουν με μακρινά μόνο ίχνη πάνω στο σώμα της δουλειάς του. Εκείνο το οποίο έχει πρωτεύσει από χρόνια στα βιβλία του, είναι η επιστράτευση του δημιουργικού χάους: η γενναιόφρων, όπως το έχω ήδη δις αναφέρει, προσπάθεια για συγκατοίκηση των πιο διαφορετικών στοιχείων κάτω από κοινή στέγη, σε μια ατέρμονη διαδικασία ανασύνθεσης και αναχώνευσης, που αφαιρεί από τον λαϊκό μύθο την ιστοριογραφία και την ιστορία της λογοτεχνίας -τις τρεις βασικές πηγές έμπνευσης και άντλησης του Καλοκύρη-, την πραγματική τους βάση, για να τις συνενώσει σ' ένα φαντασιακό πανόραμα.



Πέραν του υπερρεαλισμού και του Μπόρχες



Και στο σημείο αυτό η μπορχεσιανή φαντασία, με την οικουμενικότητα της βιβλιοθήκης της, αλλά και η υπερρεαλιστική παράδοση, με τη θεμελίωσή της στον αιφνιδιασμό της λογικής ανακολουθίας και στη δύναμη του ασύνδετου ή του παράξενου και του παράταιρου, παίζουν μόνον έναν επικουρικό ρόλο, μια και στην πραγματικότητα όλα τα φώτα είναι ριγμένα αλλού: στο περιστρεφόμενο πρίσμα της αφήγησης, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο εναλλάσσονται οι επιφάνειές του μπροστά μας. Στο εσωτερικό του πρίσματος θα βρούμε μια πληθώρα γενών: από ιστορικό χρονικό, δοκίμιο, φιλοσοφική πραγματεία, γεωγραφική σπουδή και ταξιδιωτικό αφήγημα μέχρι βιογραφικά και εγκυκλοπαιδικά λήμματα και τεχνοκριτικές ή συνταγές μαγειρικής. Η εναλλαγή, από την άλλη πλευρά, των περιστρεφόμενων επιφανειών του στα μάτια του αναγνώστη σημαίνει ότι σε κάθε κεφάλαιο (κάποτε και σε κάθε σελίδα) του βιβλίου κάποιο από τα είδη γραφής τα οποία περιέχονται στο πρίσμα κάνει την εμφάνισή του στο κεντρικό πλάνο του μύθου, για να τον εκτρέψει από το κανάλι του και να στερήσει τους πρωταγωνιστές του από το νόημα της οιασδήποτε συντεταγμένης υπόστασης ή παρουσίας τους.

Εχω την εντύπωση πως μέσα από έναν τέτοιο δρόμο ο Καλοκύρης αγγίζει την πεμπτουσία του, γράφοντας ένα μυθιστόρημα με το οποίο παρωδεί την οποιαδήποτε παραδεδομένη μέθοδο για να γράψουμε μυθιστόρημα, τινάζοντας στον αέρα όλες τις πεποιημένες συμβάσεις: τον αγώνα για τη συγκρότηση ευδιάκριτης πλοκής, το στοίχημα για τη σκιαγράφηση ψυχολογίας ή χαρακτήρων, αλλά και την ανάγκη για εσωτερική (έστω και σε στοιχειώδες επίπεδο) δικαιολόγηση των τεκταινομένων. Φυσικά, το έχουμε καταλάβει, τίποτε δεν είναι τυχαίο στο «Χέρι του σημαιοφόρου» -και χαίρεται κανείς με την καρδιά του τόσο τη ζωντάνια όσο και το ευφρόσυνο πνεύμα της αποδομητικής του διάθεσης. Σε κάθε περίπτωση, ένα έργο δεξιοσύνης και ωριμότητας.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/03/2007