Εμφύλια πάθη

Τα Δεκεμβριανά, οι πυροβολισμοί στον Αγνωστο Στρατιώτη και ένα βιβλίο-σταθμός

Ο​​ι βεβαιότητες σπάνια είναι καλό πράγμα. Παρ’ όλα αυτά θα στοιχημάτιζα με σχετική άνεση ότι το βιβλίο των Στάθη Ν. Καλύβα και Νίκου Μαραντζίδη «Εμφύλια πάθη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» (και, όπως μαρτυρούν οι σχετικές λίστες, φεύγει από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων σαν ζεστή τυρόπιτα), θα αποδειχθεί ορόσημο στη βιβλιογραφία του ελληνικού Εμφυλίου.

Οι βεβαιότητες δεν αρέσουν καθόλου ούτε στους δύο διακεκριμένους καθηγητές. Διαφορετικά δεν θα έβαζαν τους εαυτούς τους σε τέτοια περιπέτεια: να αναμετρηθούν, δηλαδή, με όλες τις «βεβαιότητες» και τους «μύθους» που γέννησε η άνιση ανάγνωση της περιόδου από τη Μεταπολίτευση και μετά.

Μιλώντας για «μύθους», οι συγγραφείς του βιβλίου αναφέρονται στην ισχυρή πεποίθηση ότι τα Δεκεμβριανά υπήρξαν ένα είδος «αυθόρμητης λαϊκής έκρηξης» που προκλήθηκε εξαιτίας της αιματηρής καταστολής του συλλαλητηρίου του ΚΚΕ στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Είναι γνωστό ότι ως συμβατική αφετηρία των γεγονότων θεωρούνται οι πυροβολισμοί της Αστυνομίας στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη εναντίον του πλήθους που συμμετείχε στη διαδήλωση του ΕΑΜ και είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο περίπου 30 διαδηλωτών. Καλύβας και Μαραντζίδης χαρακτηρίζουν τα Δεκεμβριανά τρία πράγματα μαζί: «πραξικόπημα, εμφύλια σύγκρουση και επανάσταση». Αλλά, κυρίως, την «ένοπλη “απάντηση” του ΚΚΕ, που είχε οργανωθεί λίγες μέρες πριν, απέναντι στην προοπτική του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ».

Σε μια νοητή γραμμή κλιμάκωσης των γεγονότων, η συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ τη νύχτα της 27ης Νοεμβρίου αναδεικνύεται κομβικής σημασίας. Εκείνο το βράδυ δρομολογείται η παραίτηση των εαμικών υπουργών, το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου και σε μεγάλο βαθμό η ίδια η μετωπική σύγκρουση με την κυβέρνηση και τις δυνάμεις των Βρετανών.

Και «μετά την απόφαση του Σκόμπι την 1η Δεκεμβρίου να διατάξει τον αφοπλισμό των αντάρτικων σωμάτων έγινε φανερό ότι η κυβέρνηση και οι Βρετανοί δεν υποχωρούν, το ΕΑΜ διέταξε το Α’ Σώμα του Στρατού του ΕΛΑΣ να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιό του για κατάληψη της Αθήνας (...). Την ίδια μέρα ο Σιάντος διέταξε τον Σαράφη να προωθήσει περισσότερες δυνάμεις προς την Αθήνα και να επιτεθεί στις δυνάμεις του ΕΣΕ στην Ηπειρο».

Και τα γεγονότα φωτίζονται με ένα διαφορετικό φως. «Τελικά ο ρόλος της διαδήλωσης στις 3 Δεκεμβρίου ήταν αποκλειστικά συμβολικός, δυσανάλογα μικρός με τη σημασία που της αποδόθηκε αργότερα». Για να καταλήξουν οι δύο συγγραφείς: «Η τεράστια συζήτηση δηλαδή για το ποιος πυροβόλησε πρώτος δεν έχει καμία σχέση με την έκρηξη και το μέγεθος των συγκρούσεων διότι οι εξελίξεις είχαν πλέον δρομολογηθεί».

Η Καθημερινή, ΒΙΒΛΙΟ 06.12.2015

Ρωγμές στην αφήγηση για τον εμφύλιο

Το Πάσχα του 1795 ο Friedrich August Wolf, Γερμανός μελετητής του Ομήρου, υποστήριξε ότι η γραφή ήταν ακόμη άγνωστη στον Ομηρο και ότι τα ομηρικά έπη, καθώς είχαν συντεθεί από μνήμης και παραδοθεί από στόμα σε στόμα, δεν πήραν τη σταθερή μορφή τους παρά αιώνες αργότερα, και ότι, με τα δεδομένα αυτά, η ενότητα και το αδιαίρετο του Ομήρου ήταν πράγματα πολύ αμφίβολα. Ο Botiiger, φίλος του Wolf, ήθελε τότε, όπως έγραψε στον Wolf από τη Βαϊμάρη, να χτυπήσει «τις καμπάνες του κινδύνου» και να ειδοποιήσει για την «πυρκαγιά»: «Κινδυνεύει η ενότητα και το αδιαίρετο του Ομήρου! Από παντού υψώνονται φλόγες! Οποιος έχει διάθεση και καρδιά να βοηθήσει, ας τρέξει με τον πυροσβεστικό του κάδο!». Οποιος ήθελε να τη σβήσει έτρεχε με τον κάδο του. Καθώς όμως άλλοι, από αντίδραση, συδαύλιζαν ακόμα περισσότερο τη φωτιά, ο αγώνας των στοιχείων συνεχίστηκε (Wolfgang Schadewaldt, Από τον κόσμο και το έργο του Ομήρου, Α΄ τόμος, σελ.19, εκδ. ΜΙΕΤ).

Τηρουμένων των αναλογιών και ανεξάρτητα από την αξία των συμπερασμάτων, αυτό περίπου θύμισαν οι αντιδράσεις όταν, στις 20 Μαρτίου του 2004, οι καθηγητές Σ. Καλύβας και Ν. Μαραντζίδης, τάραξαν τα αγιοποιημένα νερά της «εμφυλιακής» ιστοριογραφίας με μια δημοσίευσή τους στην εφημερίδα «Τα Νέα», όπου κωδικοποιούσαν σε δέκα σημεία τα, σημαντικά κατά τη γνώμη τους, κενά στη μελέτη του Εμφυλίου. Οπου, δηλαδή, εφάρμοσαν την απλή επιστημονική μέθοδο: θέτω ερωτήματα προκειμένου να απορρίψω ή να επιβεβαιώσω υπάρχοντα συμπεράσματα ή και για να εξάγω νέα.

Τα ερωτήματα που ετέθησαν όμως, αμφισβήτησαν συμπεράσματα παγιωμένα και υπαγορευμένα από ιδεολογικές βεβαιότητες ή και κατασκευές.

Δημιούργησαν ρωγμές στο μεταπολιτευτικό μονοπώλιο της αριστερής αφήγησης ως προς τον ελληνικό εμφύλιο αλλά δεν ικανοποίησαν ούτε τη Δεξιά. Το πνεύμα με το οποίο υποδέχθηκαν ιστορικοί, διανοούμενοι, κόμματα και ημιδιανοούμενοι τα ερωτήματα και τους ισχυρισμούς τους αποτυπώνεται, με μια απλή αναζήτηση των ονομάτων τους, στην πρώτη σελίδα της Google: Βρίθει καταδικαστικών κειμένων εξ Αριστερών για το σύνολο του έργου τους –«καθηγητές του τίποτα» είναι ένας από τους πολλούς και μάλλον ακραίος χαρακτηρισμός για κάποιον που διδάσκει στο Γέιλ όπως ο Σ. Καλύβας- ενώ απουσιάζει οποιαδήποτε υπεράσπιση εκ Δεξιών.

Εξηγήσιμο για μια χώρα όπου γνωστός πανεπιστημιακός καθηγητής ιστορίας ομολογεί ότι «έγραψα κατ’ εντολήν του κόμματός μου» και όπου η πλειονότητα θεωρεί ως ιστορικά γεγονότα τους δύο βασικούς μύθους που ανέπτυξαν η Δεξιά και η Αριστερά για τον εμφύλιο δημιουργώντας μια στρεβλή πρόσληψη της Ιστορίας από το σύνολο σχεδόν της ελληνικής κοινωνίας η οποία, όπως φάνηκε και από τα συνθήματα και τις συμπεριφορές των τελευταίων ετών, δεν αντιμετωπίζει καθόλου εκείνη την περίοδο ως ένα μακρινό και σοβαρά διευκρινισμένο παρελθόν.

Οι συγγραφείς αποστασιοποιούνται από το μανιχαϊστικό δίπολο «οι κακοί δεξιοί-οι καλοί αριστεροί» που επικράτησε μεταπολιτευτικά και το αντίστροφο που επικρατούσε μεταπολεμικά στην εθνική αφήγηση, αναζητώντας και δίνοντας στοιχεία για κάθε εξιστόρηση, περιγραφή και επιχείρημα ως προς το τι συνέβη εκείνες τις άγριες μέρες. Εκτιμούν ότι «αν στο παρελθόν χρειάστηκε να ξεπεραστεί το αφήγημα των «Εαμοβουλγάρων», σήμερα είναι ανάγκη να αποδομηθεί το αντίστοιχο των «γερμανοτσολιάδων».

Ο Στάθης Καλύβας και ο Νίκος Μαραντζίδης, ασχολούμενοι εδώ και είκοσι χρόνια με τον ελληνικό εμφύλιο στο νέο τους βιβλίο «Εμφύλια πάθη», δίνουν αυτό που λέει ο τίτλος σε 526 σελίδες. Οπως εξηγούν στην εισαγωγή του βιβλίου, επιδίωξαν «να είναι όσο το δυνατόν πιο σφαιρικό, συνοπτικό και απλά γραμμένο, ώστε να απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς αλλά στην πλειονότητα του αναγνωστικού κοινού που επιθυμεί να κατανοήσει τις βασικές εξελίξεις και τα χαρακτηριστικά της δεκαετίας του ’40».

Θύματα η ήρωες

Κεφάλαια-ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στο βιβλίο, όπως εάν ήταν οι συγκρούσεις της περιόδου 1943-1949 εμφύλιος πόλεμος, τι ήταν και γιατί κυριάρχησε το ΕΑΜ, τι ήταν ο δωσιλογισμός και ποιοι ήταν οι δωσίλογοι, τι ήταν και γιατί απέτυχε η Συμφωνία της Βάρκιζας, πώς και πότε επέλεξε (ξανά) τη σύγκρουση το ΚΚΕ, πόσο σημαντική ήταν η υλική βοήθεια που έλαβε ο Δημοκρατικός Στρατός από τις λαϊκές δημοκρατίες, τι ήταν το «παιδομάζωμα» και για ποιο λόγο έγινε, απαιτούν όχι μόνο τη νηφάλια γραφή αλλά και τη νηφάλια ανάγνωση.

Απαιτούν τον αναγνώστη που θέλει να καταλάβει ότι είναι πρακτικώς αδύνατον να σφάζουν κατά συρροήν οι κομμουνιστές με κονσερβοκούτια και αναγνώστη που εκλαμβάνει ως απλοϊκή προπαγάνδα και όχι ως ιστορία, παράγραφο από βιβλίο του 1945 (ανατυπωμένο το 1976 από τις «Ιστορικές Εκδόσεις») για τα Δεκεμβριανά όπου «...ελασίτες νεκροί, γαζωμένοι από ριπή πολυβόλου, τραυματίες με κομμένα τα ποδάρια και χυμένα τ’ άντερα προχωρούσαν τραγουδώντας και πολεμώντας. Μονάχα σαν αναποδογυρίστηκαν οι ριμινίτες και πανικόβλητοι το έβαλαν στα πόδια, μονάχα σαν κατρακύλησαν απ’ τον Αράπη και άδειασαν και την τελευταία καλύβα της Καισαριανής, τότε σωριάστηκαν οι νεκροί στο χώμα και βόγγηξαν οι τραυματίες».

Τα «Εμφύλια Πάθη» χρειάζονται αναγνώστες που θέλουν να μάθουν κάτι για όλες τις πλευρές τις Ιστορίας και όχι Ελληνες που θέλουν, διαβάζοντας, να ξαναζήσουν την Ιστορία ως θύματα ή ως ήρωες, ως κυνηγοί ή ως κυνηγημένοι.

Η Καθημερινή, 4/10/2015

Εξαιρετικά εμπεριστατωμένη και ταυτόχρονα συνοπτική και συστηματική παρουσίαση των θέσεων της "αναθεωρητικής" ιστορικής σχολής για τα ζητήματα που αφορούν τον ελληνικό εμφύλιο και τα προγενέστερα ιστορικά γεγονότα. Ένα βιβλίο που συστηματοποιεί και ξεκαθαρίζει τις βασικές παραδοχές και ερμηνείες της συγκεκριμένης ιστορικής προσέγγισης η οποία φιλοδοξεί να αποδομήσει συγκεκριμένους αριστερόστροφους ιστορικούς μύθους σχετικά με την Εθνική Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά, το ΕΑΜ, το ΚΚΕ, το ΔΣΕ και πολλά άλλα καυτά ακόμα και σήμερα θέματα της εμφύλιας σύγκρουσης. Το βιβλίο είναι πολύ καλό και διαβάζεται απνευστί. Εξαιρετική η ιδέα των συγγραφέων να παραθέτουν μετά το τέλος κάθε επιμέρους κεφάλαιου κατατοπιστική βιβλιογραφία. Αξίζει να το διαβάσετε!