Η άλωση του Μακαλλέ

Βιγκάτα, 1935, χρονιά που έγινε ο πόλεμος στην Αβησσυνία. Στη λογοτεχνία, αυτή η εποχή αναφέρεται σαν "εγκληματική ανοησία". Τα αρωματισμένα ημερολογιάκια των μπαρμπέρηδων, υπόσχονταν την εύκολη κατάκτηση, με το χέρι ανάμεσα στα σκέλια της κατάμαυρης Τετόνια ή της όμορφης Κουλόνια. Η φωνή του Ντούτσε ακουγόταν μεταξύ μιας πόρτας που έκλεινε και μια κιλότας που κατέβαινε, ένα κουμπί ξεκουμπωνόταν και μια σεξουαλική πράξη ολοκληρωνόταν.
Τα "πρόστυχα γεγονότα" που συμβαίνουν και το σκάνδαλο που ξεσπάει γύρω από αυτά σκοτώνουν την αθωότητα ενός μικρού παιδιού που παραδόξως μοιάζει με έφηβο. Ο Μικιλίνο είναι γιος του συντρόφου Τζουτζού. Είναι ένα "μικρό παιδί". Φοράει τη στολή του γιου της Λύκαινας. Η Βίβλος και το μουσκέτο τον κάνουν τέλειο φασίστα. Η πρώτη θεία κοινωνία τον στρατολογεί στο τάγμα του Χριστού. Το παιδί ψάχνει τον εαυτό του, ανάμεσα σ’ έναν πατέρα που έχει σχέση με την υπηρέτριά τους και μια μητέρα που αφοσιώνεται σε "διεισδυτικές συζητήσεις" μ' έναν ιερέα.

Η άλωση του Μακαλλέ είναι ένα ιδιόμορφο μυθιστόρημα, που μιλάει για την τραγικότητα και την υπερβολική αποδοχή της βίας. Πρόκειται για την "ιστορία" της πονεμένης τρυφερότητας μιας προδομένης παιδικής ηλικίας.

(Σαλβατόρε Σιλβάνο Νίγκρο)






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γάλλος θεωρητικός πιστεύω ότι δεν έσφαλε επικρίνοντας τον Παζολίνι για ανεπίτρεπτες αναλογίες μεταξύ λιβιδικών ακροτήτων ή Κακού και φασισμού, όσον αφορά το γνωστό, έσχατο φιλμ του σημαντικού Ιταλού διανοούμενου. Να θυμίσω ότι η ταινία αυτή, βασισμένη στον Ντε Σαντ, περιέγραφε τελετές σεξουαλικής και ωμής βίας που λάβαιναν χώρα στο Σαλό, στην έδρα της προσωρινής φασιστικής κυβέρνησης, μετά την πτώση του Μουσολίνι.

Ο Μπαρτ είχε δίκιο γιατί απλούστατα η καταγγελία του ομοαίματου μεταξύ βίας, θανάτου ή σεξουαλικής διαστροφής και φασισμού είναι απολύτως περιοριστική, διότι αφήνει απ' έξω όλες τις άλλες κατηγορίες ιδεολογιών (και όχι μόνο, φυσικά), στις οποίες μπορούν άνετα να ανήκουν κάθε είδους «ελευθέριοι»: σαδικοί, μαζοχιστές κ.ά. Δηλαδή, σύμφωνα με την αναλογία που εγκαλεί ο Μπαρτ, ένας «δημοκρατικός» εξ ορισμού δεν μπορεί να έχει «ειδικά» ερωτικά γούστα...

Θα μπορούσα να πω βιαστικά ότι εν προκειμένω ο ικανότατος, διάσημος Ιταλός πεζογράφος Αντρέα Καμιλέρι (1925) πέφτει στην ίδια παγίδα με τον Παζολίνι. Αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι δεν κάνει τα πειράματά του σε ένα επίπεδο «απαιτητικό», όπως ο συμπατριώτης του σκηνοθέτης, γιατί αυτός αναμετράται με τα προηγούμενα μεγέθη... «ρισκάροντας» σε έναν χώρο επικίνδυνο αφηγηματικά: εκτεθειμένο στις κατηγορίες της ευκολογραφίας, ακόμα και της ελαφράς πορνογραφίας. Τα πράγματα, λοιπόν, περιπλέκονται και αξίζουν την προσοχή μας.

Ο Καμιλέρι, ως γνωστόν, είναι ένας πεζογράφος με μια ιδιαίτερη ...ωριμότητα, γιατί άρχισε να γράφει επιτυχώς μετά τα 60 του, οπότε το παρόν εγχείρημά του με αυτά τα δεδομένα (έστω, περίπου, εξωαισθητικά) μας αναγκάζουν να το εισπράξουμε σοβαρά. Δεν ακούγεται πολύ πειστική η συνηγορία -καθείς οποτεδήποτε μπορεί να σφάλει-, αλλά ας επιμείνουμε σε αυτή την ιδιότυπη προσωπικότητα και σε όσα μας προτείνει: θερμός και δεξιοτεχνικός αφηγητής, ο Κ. εντυπωσιάζει, αλλά και μας αφήνει αμφίθυμους στην «Αλωση του Μακαλέ», που είναι ένα μυθιστόρημα/ιντερμέδιο μπορώ να πω, ένα διάλειμμα, καλύτερα, μεταξύ των περιπετειών του ήρωά του, επιθεωρητή Μονταλμπάνο, και των αστυνομικών του κατορθωμάτων.

Μας κάνει να απορούμε σχεδόν, σε πρώτη φάση, με την γκροτέσκα, νατουραλιστική του φόρμα, που η ελευθεριότητά της θα μπορούσε να σε είχε βγάλει αμέσως εκτός παιχνιδιού. Γρήγορα όμως ανασυντασσόμαστε και προσέχουμε τις κινήσεις μας εντός ενός πεδίου που χαρτογραφείται με μεγάλη αναπαραστατική επιμέλεια. Το ιστορικό πλαίσιο είναι γύρω μας έκτυπο, σαν να έχει προκύψει από φιλμ εποχής, σχετικές φωτογραφίες, πλάνα του Φελίνι, ακόμα και μέσα από κλασικές νεορεαλιστικές πρόζες του μεταπολέμου (του Βιτορίνι ή του Μοράβια).

Ο εξάχρονος Μικιλίνο ζει στη Βιγκάτα, στη φανταστική πόλη του Μονταλμπάνο, κατά την περίοδο του πολέμου της μουσολινικής Ιταλίας εναντίον της Αιθιοπίας. Αμέσως, σχεδόν αυτοματικά, ο συνειρμός λειτουργεί: εποχή φασισμού-νεαρός μάρτυρας ...«Ταμπούρλο» του Γκίντερ Γκρας. Εντάξει, μπορεί να διαβάσει κανείς τα δύο μυθιστορήματα παράλληλα μέχρι το τέλος, παραβλέποντας, αν θέλετε, τον αντιποιητικό, ενίοτε, νατουραλισμό του Καμιλέρι. Αλλά η επίδραση του Γκρας, που είναι εμφανής ως προς τα εξωτερικά στοιχεία του ευρήματος, συνολικά δεν λειτουργεί χειραγωγικά. Ο Κ. ξέρει και οδηγεί τον πιτσιρικά του, τον Μικιλίνο, μέσα από άλλους σκολιούς δρόμους: ο τελευταίος έχει και αυτός βέβαια κάτι αφύσικο, όπως ο ήρωας του Γκρας. Μόνον που ο Μικιλίνο δεν μένει καθηλωμένος στην παιδική ηλικία όπως το γερμανικό του ανάλογο, αλλά έχει ενδείξεις πρόωρης, αφύσικης ωριμότητας στα σεξουαλικά του όργανα! Το εύρημα, προκλητικό έως καρικατουρίστικο, παρ' όλα αυτά δεν εισάγεται με τρόπο εντελώς μπρούτο, τουλάχιστον ώς ένα σημείο. Ειδάλλως θα τίναζε τα πάντα στον αέρα εξαρχής. Ο Κ., όμως, αφήνει την ιστορία του μικρού, που ντύνεται τη «στολή της Λύκαινας», βυθίζεται σε έναν θρησκευτικό φανατισμό και διεγείρεται σεξουαλικά ακούγοντας τους λόγους του Ντούτσε, να εκδιπλωθεί ήρεμα και τρυφερά στην αρχή, καθώς το βλέμμα του Μικιλίνο υπό χαμηλή γωνία προσπαθεί να συγκεντρωθεί στις σημασίες των ενήλικων πράξεων.

Εμφοβος όσο και γοητευμένος θαυμαστής του υπερκόσμιου και γήινου Πατέρα (του Θεού και του δικτάτορα), δεν μπορεί παρά να σωματοποιεί την αύρα τους, περνώντας την και μέσα από το υπογάστριό του, μας λέει ο ...ασεβής Καμιλέρι. Ομως έτσι δεν αντιδρούν οι πάσης φύσεως οπαδοί, οι οποίοι κυρίως μέσα από προκλητικές διαδικασίες της λίμπιντο διαχειρίζονται ή και διυλίζουν τα αισθήματά τους; Το λεξιλόγιο και μόνο κάθε οπαδού αν προσέξει κανείς θα διαπιστώσει τη λιβιδική παρουσία...

Αλλά η αφήγηση δεν ορρωδεί προ ουδενός. Ο Μικιλίνο, ως γνήσιο τέκνο του φανατισμού, μαθαίνει να συμβολοποιεί ανεξέλεγκτα, πιστεύοντας στην ιερότητα και στο απόλυτο κάποιων λόγων που εκφέρουν οι εξίσου φανατικοί -πλην λιγότερο ανώριμοι από τον μικρό- ενήλικες: οι υποκριτικοί γονείς, οι διπρόσωποι παπάδες, οι λάγνοι δάσκαλοι και στρατιωτικοί στήνουν έναν μακάβριο εν τέλει χορό πέριξ του ήρωα. Ο τελευταίος, πλανημένος από τις στρεβλώσεις που του έχουν επιβάλει, και όταν ακόμα καταλαβαίνει την απάτη, εξηγεί τα πράγματα μέσα από τους μυωπικούς φακούς των μεγαλυτέρων. Τα γυαλιά αυτά έχουν να κάνουν με τον φόνο, την περιφρόνηση του άλλου, την τρομοκρατία. Αρα ο Κ. έχει προετοιμάσει την τιμωρία του περίγυρου που απεχθάνεται, μέσα από το δικό τους δημιούργημα, τον Μικιλίνο: ένα όργανο μεταμορφωμένο σε θύτη, με όπλα γνωστά. Μιλάμε για ένα τέρας το οποίο το εργαστήριο του Φρανκενστάιν γέννησε, όχι από ιδέες τρίτων, αλλά από την οικεία σκέψη.

Ναι, ο Κ. θέλησε να προτείνει ένα ανησυχητικό μυθιστόρημα, άγριο μέσα στην, εκ πρώτης όψεως, θλιμμένα τρυφερή του γλώσσα. Ο Σικελός αυτός πεζογράφος, που έχει ενοφθαλμίσει στην πρόζα του πολλά ποιητικά στοιχεία, εδώ μοιάζει να επιζητεί πιο σκληρά ένα είδος ξεκαθαρίσματος λογαριασμών με την περίοδο του ιταλικού φασισμού, υιοθετώντας συχνά λύσεις άμεσες. Δεν εξαντλείται πάντως σε προτάσεις χονδροειδείς, αν και πρέπει να ξεχάσουμε ορισμένες σεξουαλικές περιγραφές που ταιριάζουν σε πορνογραφικά περιοδικά περιπτέρου. Καλό και το γκροτέσκο, αλλά ο «κακός» φασισμός δεν αντιμετωπίζεται με τέτοια μέσα... Εδώ είναι που αναγκάζεσαι να επανέλθεις στην αυτονόητη παρατήρηση του Μπαρτ στο μότο.

Συνοψίζοντας να σημειώσω ότι το ατού της γραφής του Κ. είναι η χρήση ενός παγιδευτικού, αφηγηματικού ρεαλισμού, που παίζει αποδοτικά με τον ήπιο υπερρεαλισμό (το εύρημα της πρώιμης σεξουαλικότητας του ήρωα). Το άνοιγμά της προς το πεδίο του «καταραμένου» ας καταλογιστεί στα αρνητικά ενός εγχειρήματος μπλοκαρισμένου περισσότερο στην ιδεολογία παρά στην αισθητική.

Η Φωτεινή Ζερβού ακολούθησε με ευαισθησία και προσοχή τις «οδηγίες» του αειθαλούς πρεσβύτη για ένα κείμενο πάνω στο διαταραγμένο σύμβολο μιας εποχής καθοδηγούμενης «αρμονίας» των πιο αντίθετων μεταξύ τους στοιχείων.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/03/2007