Η εξαφάνιση του Πατό

Βιγκάτα, 21 Μαρτίου του 1890. Είναι Μεγάλη Παρασκευή, όταν στη μικρή πόλη συμβαίνει κάτι το περίεργο: ο Αντόνιο Πατό, διευθυντής της τράπεζας Τρινακρία, πολίτης ευυπόληπτος, σύζυγος πιστός και τρυφερός πατέρας, εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια της παραδοσιακής αναπαράστασης της Ταφής του Χριστού. Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι απόγινε ο Πατό. Να είναι νεκρός ή να εξαφανίστηκε με δική του πρωτοβουλία; Να έχασε τη μνήμη του και να χάθηκε, ή μήπως έπεσε θύμα -όπως μερικοί υποψιάζονται- της σικελικής μαφίας;



Ένα απολαυστικό μυθιστόρημα του Αντρέα Καμιλέρι που κινείται ανάμεσα στο κλασικό αστυνομικό έργο και την κωμωδία, δομημένο ολόκληρο με ιδιωτικές επιστολές, δημοσιεύματα του τύπου, ανακοινώσεις του επίσημου κράτους, συνθήματα στους τοίχους και κουτσομπολιά του απλού κόσμου -ένας ολόκληρος κόσμος φτιαγμένος από αναπάντεχες και εξαιρετικά διασκεδαστικές
καταστάσεις.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Αντρέα Καμιλέρι: Ο χαλαρός τρόπος γραφής του σπάει κατεστημένες αρχές του αστυνομικού μυθιστορήματος

Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Αντρέα Καμιλέρι

Ο Πατό υποδύεται τον Ιούδα και πρέπει, σύμφωνα με το έργο, να «ανοίξει η γη και να τον καταπιεί», να φύγει δηλαδή από την καταπακτή εκτός σκηνής. Ο Πατό δεν φεύγει απλώς από τη σκηνή, εξαφανίζεται

ΑΝ ΚΑΤΙ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΜΟΥ ΚΑΝΕΙ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΤΡΕΑ
ΚΑΜΙΛΕΡΙ, ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΔΙΑΒΑΖΩ, ΕΙΝΑΙ
Η ΧΑΛΑΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ. ΟΣΟΥΣ ΕΧΟΥΝ ΣΥΝΔΕΣΕΙ ΤΟ
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΜΕ ΜΙΑ ΣΦΙΧΤΗ ΔΟΜΗ, Η ΟΠΟΙΑ
ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ ΕΥΘΥΒΟΛΑ ΚΑΙ ΜΕ ΓΡΗΓΟΡΟ ΡΥΘΜΟ ΠΡΟΣ ΤΗ ΛΥΣΗ
ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ, Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΑ
ΚΑΜΙΛΕΡΙ ΘΑ ΤΟΥΣ ΞΕΝΙΣΕΙ, ΙΣΩΣ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΕΙ.
ΑΛΛΑ...

Ο Καμιλέρι έχει έναν νωχελικό τρόπο αφήγησης, που ταιριάζει στο μεσογειακό αξίωμα «και αύριο μέρα είναι». Οι χαρακτήρες του κινούνται χαλαρά, οι αστυνομικοί του έχουν κι άλλες δουλειές, προσωπικές, οικογενειακές, γι΄ αυτό και αφήνουν εύκολα κάτι που θα έπρεπε να κάνουν οπωσδήποτε σήμερα για αύριο.
Τα περισσότερα αστυνομικά μυθιστορήματα του Καμιλέρι εκτυλίσσονται, ως γνωστόν, σε μια φανταστική πόλη της Σικελίας, τη Βιγκάτα. Η Βιγκάτα είναι η πιο νωθρή πόλη που έχω συναντήσει σε αστυνομικό μυθιστόρημα. Η δουλειά είναι πάρεργο άλλων ασχολιών, τα ωράρια δεν είναι ωράρια εργασίας, αλλά φαγητού, και η συναίνεση των κατοίκων περιορίζεται στους ρυθμούς της ζωής και σε τίποτα άλλο.

Χαλαροί ρυθμοί

Αυτός ο χαλαρός τρόπος ζωής μεταφέρεται στα μυθιστορήματα του Αντρέα Καμιλέρι ως χαλαρός τρόπος γραφής, που σπάει ορισμένες κατεστημένες αρχές του αστυνομικού: τη μεγαλούπολη που σφύζει από ζωή, το έγκλημα που καραδοκεί σε κάθε γωνία της και τον σεληνιασμένο αστυνομικό, για παράδειγμα ο επιθεωρητής Ρέμπους του Ίαν Ράνκιν, που τρέχει να το προλάβει, να το αναχαιτίσει ή τουλάχιστον να το διαλευκάνει. Η Βιγκάτα βρίσκεται στη Σικελία, και ο χρόνος στη Σικελία κυλάει διαφορετικά, το έγκλημα είναι ένα αναγκαίο κακό, και ο αστυνόμος Μονταλμπάνο σπάνια στερείται ένα φαγητό στην τρατορία του Έντσο και μια βουτιά στη θάλασσα, επειδή κάποιος είχε την ατυχή έμπνευση να σκοτώσει ένα συνάνθρωπό του.
Τα δύο μυθιστορήματα του Αντρέα Καμιλέρι, που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στην Ελλάδα, Η Εξαφάνιση του Πατό (Καστανιώτης) και το Ή λιος του Αυγούστου ( Πατάκης) έχουν και τα δύο ως χώρο δράσης τη Βιγκάτα, αλλά με απόσταση περίπου εκατόν δέκα χρόνων μεταξύ τους.
Αυτή η χρονική απόσταση έχει μια ευεργετική συνέπεια για όσους θελήσουν να διαβάσουν και τα δύο μυθιστορήματα. Θα διαπιστώσουν, από τις πρώτες κιόλας σελίδες, ότι μέσα σ΄ αυτά τα εκατόν δέκα χρόνια δεν έχει αλλάξει τίποτα στη Βιγκάτα. Η ίδια νωθρότητα, τότε όπως και τώρα, η ίδια υποκριτική αθωότητα, που κρύβει κακήν κακώς τη συνενοχή, η ίδια πολυπραγμοσύνη της συγκάλυψης.

Ο «Ιούδας» εξαφανίζεται

Η «Εξαφάνιση του Πατό» έχει ως αφετηρία μια σύντομη μνεία του Λεονάρντο Σάσα στο μυθιστόρημα του « Στον καθένα αυτό που του αξίζει». Ο Πατό, ένας καθ΄ όλα ευυπόληπτος πολίτης, διευθυντής της Τράπεζας Τρινακρία, της Βιγκάτα, εξαφανίζεται στη διάρκεια μιας παράστασης της «Ταφής», ενός έργου του Φιλίπ ντ΄Οριόλ, που εξιστορεί τα Πάθη του Χριστού και παίζεται κάθε Μεγάλη Παρασκευή στη Βιγκάτα. Ο Πατό υποδύεται τον Ιούδα και πρέπει, σύμφωνα με το έργο, να «ανοίξει η γη και να τον καταπιεί», να φύγει δηλαδή από την καταπακτή εκτός σκηνής. Ο Πατό δεν φεύγει απλώς από τη σκηνή, εξαφανίζεται χωρίς ν΄ αφήσει κανένα ίχνος. Ο τότε αστυνομικός διευθυντής της Βιγκάτα σε συνεργασία με τον λοχαγό των καραμπινιέρων αναλαμβάνουν να λύσουν το μυστήριο.
Αντί να το λύσουν όμως, το περιπλέκουν ακόμα περισσότερο, ενώ αυξάνονται, όπως είναι φυσικό, και οι εμπλεκόμενοι: οι προϊστάμενοι του αστυνομικού διευθυντή και του λοχαγού των καραμπινιέρων, ο νομάρχης, ο γραμματέας του υπουργείου Εσωτερικών, η οικογένεια του Πατό και μια άλλη οικογένεια στο Παλέρμο, ο αριστοκράτης της περιοχής, παπάδες, επίσκοποι και εκκλησιαστικά όργανα, και ων ουκ έστι τέλος.

Ο Αντρέα Καμιλέρι έρχεται αυτή τη φορά με ένα αλλιώτικο μυθιστόρημα. Δεν υπάρχουν ούτε περιγραφές, ούτε διάλογοι, ούτε κυνηγητά, όλα αυτά που χαρακτηρίζουν ένα κανονικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία μέσα από την ειδησεογραφία των εφημερίδων, τις αναφορές του αστυνομικού διευθυντή και του λοχαγού των καραμπινιέρων προς τους προϊσταμένους τους, τις οδηγίες των προϊσταμένων προς αυτούς, και την αλληλογραφία μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών του κράτους και της Εκκλησίας.

ΔΙΑΠΛΟΚΗ, ΔΙΑΦΘΟΡΑ, ΑΞΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ

Θα συνιστούσα στους φανατικούς του αστυνομικού να διαβάσουν την «Εξαφάνιση του Πατό» και το «Ήλιος του Αυγούστου» παράλληλα ή το ένα μετά το άλλο. Θα διαπιστώσουν πως η διαπλοκή, η διαφθορά και η συνενοχή δεν είναι απαραιτήτως εποχικά φαινόμενα, αλλά μπορούν να έχουν και ιστορία και στέρεες βάσεις, ν΄ αποτελούν σχεδόν σταθερές «παραδοσιακές αξίες». Και πως η εξάλειψή τους δεν είναι απλά θέμα αλλαγής κομμάτων στην εξουσία, όπως διακηρύττουν σ΄ εμάς κάποιοι αφελείς, πολιτικοί, τηλεοπτικοί και άλλοι.

ΧΛΕΥΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ!

Η «Εξαφάνιση του Πατό» είναι πολύ παραπάνω από ένα συναρπαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα σατιρικής λογοτεχνίας που διάβασα τα τελευταία χρόνια. Ο Αντρέα Καμιλέρι χλευάζει μέσα από τα επίσημα έγγραφα τα πάντα: την αστυνομία και τους καραμπινιέρους, το επίσημο κράτος, τον Τύπο, την Εκκλησία, την υποκρισία της ευτυχισμένης οικογενειακής ζωής και του ευυπόληπτου πολίτη. Στην κυριολεξία, δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Η σάτιρα από σάτιρα προσώπων και καταστάσεων εξελίσσεται σταδιακά σε σάτιρα ύφους, που εισχωρεί μέσα στα επίσημα έγγραφα και τα ειρωνεύεται εκ των έσω.

Πέτρος Μάρκαρης, Τα Νέα, 18/8/2007