Το άρωμα της νύχτας

Ο αστυνόμος Μονταλμπάνο βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής του. Η απόλυτη ανάγκη του για μοναξιά, όσο περνάνε τα χρόνια και δεν αποφασίζει να «νοικοκυρευτεί» κι αυτός, όπως όλος ο κόσμος, δημιουργεί προστριβές και συγκρούσεις με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Ταυτόχρονα, και όπως συνήθως, έχει να αντιμετωπίσει μια δύσκολη υπόθεση εξαφάνισης προσώπων που, «εξ επαγγέλματος», παρέσυραν δεκάδες μικρούς επενδυτές και «οικειοποιήθηκαν» τις καταθέσεις τους - χρήματα που συνήθως αποκαλούμε «τους κόπους μια ζωής».
Ωστόσο, αυτή η ιστορία δε μοιάζει «αστυνομική». Βήμα βήμα, με υπομονή και πολλή σκέψη ο Μονταλμπάνο αντιλαμβάνεται ότι η υπόθεση αυτή δεν κρύβει αυτό που εκ πρώτης όψεως αφήνει να εννοηθεί - δηλαδή μυστήριο.
Πρόκειται για την τραγωδία της αφοσίωσης. Της απόλυτης πίστης σε κάτι ή σε κάποιον, που καταλήγει σε μονομανία, σε αδιέξοδο, σε δράμα. Για την πεισματική άρνηση της απώλειας αν και όλα συνηγορούν υπέρ της αποδοχής της.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια απάτη, από κείνες που συναντά κανείς πιο συχνά στα μεσογειακά νερά -ιδίως τα ελληνικά και τα νοτιοϊταλικά- παρά στα βόρεια κλίματα: ένας χρηματιστής, αφού πρώτα πείσει τους πελάτες του με μία επί μακρόν τίμια συμπεριφορά, εξαφανίζεται συναποκομίζοντας ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Γύρω από αυτή την απάτη, στο γνώριμο χώρο της γενέθλιας Σικελίας -όπου η δικιά του Βιγκάτα παίζει, όπως πάντα, πρωταρχικό ρόλο-, στήνει ο Καμιλέρι την τελευταία του ιστορία:

Ο χρηματιστής Γκαργκάνο το σκάει, και μαζί του εξαφανίζεται ο βοηθός του Πελεγκρίνο, όπως βεβαίως και το αξιοσέβαστο ποσό που έχει συγκεντρώσει από τους πελάτες του. Την αναζήτησή τους και την πιθανή εξιχνίαση κάποιου φόνου αναλαμβάνει ο -διαβόητος πια- αστυνόμος Μονταλμπάνο, ως συνήθως κατά παράβαση τής καθ' ύλην και κατά τόπο αρμοδιότητάς του.

Η λαϊκή λογοτεχνία, μια εκδοχή της οποίας υπηρετεί ο Ιταλός συγγραφέας -συγγενής αλλά ουσιωδώς διαφορετική από τη λαϊκή ανώνυμη αφήγηση-, έχει ορισμένα, πολύ συγκεκριμένα, χαρακτηριστικά: μια ρέουσα και εύκολα προσλήψιμη αφήγηση (ανυποψίαστη όμως αφηγηματολογικά)· στέρεους χαρακτήρες και πυκνή δράση (δίχως όμως να μπορεί να νοήσει τη μυθιστορηματική αφήγηση χωρίς αυτά τα δύο στοιχεία, περιορίζοντας το μυθιστόρημα στη βασανιστική, μέσα στην κοινοτοπία της, εξίσωση: χαρακτήρες + πλοκή = μυθιστόρημα)· ευρεία απήχηση, συνήθως, στο πλατύ κοινό (που στο όνομά της όμως έχουν επινοηθεί όλες οι, κοινόχρηστες πια, συνταγές των μπεστ σέλερ). Μια λογοτεχνία εντέλει ψυχαγωγική, που σπάνια καταφέρνει να καταλογογραφηθεί στα κατάστιχα της ιστορίας της λογοτεχνίας, η οποία, περίπου αποκλειστικά, δείχνει να προτιμά τη λόγια συνιστώσα της.

Ευτυχώς, ο Καμιλέρι ανήκει στην καλή εκδοχή της λαϊκής λογοτεχνίας: στη ρέουσα αφήγηση προσθέτει στοιχεία αφηγηματολογικού παιχνιδιού· στους στέρεους χαρακτήρες και την πυκνή δράση, που οπωσδήποτε δεσπόζουν στο μυθιστόρημα, προσθέτει στοιχεία που τα υπονομεύουν· όσο για την ευρεία απήχησή του (είναι ο συγγραφέας με τις υψηλότερες πωλήσεις στη γειτονική Ιταλία), αυτή δεν είναι αποτέλεσμα μπεστσελερίστικων συνταγών, αλλά μιας πλούσιας αφηγηματικής φλέβας και μιας προ πολλού κατακτημένης τεχνικής.

Επιπλέον ο Καμιλέρι, μολονότι λαϊκός συγγραφέας, δεν υποτιμά τους τρόπους -σαφώς λόγιους- μιας λογοτεχνίας που παλιότερα ονομάστηκε νεοτερική, αλλά που μερικά στοιχεία της διαδόθηκαν ευρέως στο σύγχρονο μυθιστόρημα (όπως ακριβώς, με τη σειρά της, η λαϊκή λογοτεχνία κληροδότησε στο σύγχρονο μυθιστόρημα άλλα, εξίσου σημαντικά, στοιχεία): ανάμεσα στους τρόπους αυτούς, εξέχοντα ρόλο στο «Αρωμα της νύχτας» παίζει η περιβόητη διακειμενικότητα.

Ο Καμιλέρι, εκτός του ότι βάζει σ' αυτό το βιβλίο του πρόσωπα από άλλα μυθιστορήματά του -σ' ένα σχήμα οιονεί αυτο-διακειμενικότητας-, εισάγει πρόσωπα όπως ο Μπόμπιο και ο Ταμπούκι σε μια κίνηση περίπου αυτοπαθούς παρωδίας. Στο τέλος του βιβλίου, με περισσή επιδεξιότητα, διαπλέκει το κείμενό του με ένα διήγημα του Φόκνερ (το «Αφιέρωμα στην Εμίλια» από τη συλλογή «Αυτοί οι δεκατρείς», όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο συγγραφέας στο επιλογικό σημείωμά του), εντάσσοντας σε αυτό μάλιστα την κάθαρση και την τελική λύση, αφού ο αστυνόμος Μονταλμπάνο βρίσκεται, κατά τρόπο μυστηριώδη αλλ' όχι ανεξήγητο, να ζει μέσα στο (φανταστικό) κόσμο του συγκεκριμένου διηγήματος.

Ο επιθεωρητής Μονταλμπάνο λοιπόν, μαζί με τους στενούς συνεργάτες του, τον Αουτζέλο και τον Φάτσιο, αναλαμβάνουν την εξιχνίαση αυτής της διπλής εξαφάνισης, με φόντο πάντα το σικελικό τοπίο και μέσα από σκόπιμα στημένους λαβυρίνθους, ψυχολογικού κυρίως τύπου. Παράλληλα, ως δευτερεύουσα δράση, παρεμβάλλεται η ιστορία τής περίπου υιοθεσίας του μικρού Φρανσουά εκ μέρους του Μονταλμπάνο, ιστορία που θα χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης προς τον αστυνόμο ο ανώτερος αστυνομικός διοικητής, και η οποία χρησιμεύει στον Καμιλέρι για το ξεδίπλωμα ενός βοηθητικού συναισθηματικού μοτίβου παράλληλα με την πρωτεύουσα πλοκή.

Στο σημείο αυτό δεν μπορεί κανείς ν' αποφύγει τον πειρασμό να μην αντιβάλει τον Μονταλμπάνο του Καμιλέρι με τον Καρβάλιο τού, προσφάτως τεθνεώτος, Μονταλμπάν. Οι ομοιότητες σ' αυτή την καθαρώς μεσογειακή σύγκριση, πολλές: από το ιδιαίτερο βάρος που δίνουν και οι δύο στη γαστρονομία μέχρι το σαρκαστικό πνεύμα και την πνευματώδη ειρωνεία τους, και πολλά ακόμη που δεν ενδιαφέρουν τον αναγνώστη. Αν κάπου υπερέχει ο Ισπανός, αυτό είναι η εμπρόθετη απόρριψη της «λογοτεχνικότητας» του πρωταγωνιστή του, ζήτημα που δεν έχει λύσει ακόμη ο Ιταλός συνάδελφός του.

Η Βιγκάτα, η πόλη της Σικελίας όπου διαδραματίζονται όλες σχεδόν οι περιπέτειες του επιθεωρητή Μονταλμπάνο, είναι πόλη φανταστική, επινοημένη από τον ίδιο τον Καμιλέρι, για να χωρέσει μέσα σ' αυτήν όλα όσα θέλει να πει και αφορούν τη Σικελία. Διότι, ανάμεσα στα άλλα, η φανταστική, συμβολική Βιγκάτα του (σε πείσμα των φανατικών της μυθιστοριογραφικής αληθοφάνειας) λέει περισσότερα για τη «σικελικότητα» και τους κοινούς τόπους που την περιβάλλουν (απηνής διώκτης των οποίων είναι ο Ιταλός συγγραφέας) απ' όσα ενδεχομένως το απολύτως υπαρκτό Παλέρμο.

Στο τέλος, ως συνήθως, ο επιθεωρητής Μονταλμπάνο θα καταφέρει να λύσει το μυστήριο -αυτή τη φορά με πιο απροσδόκητο τρόπο και με τη συνδρομή, όπως προείπαμε, του Φόκνερ.

Εμείς όμως θα έχουμε βγει πιο κερδισμένοι από κείνον, αφού θα έχουμε διαβάσει ένα άριστο δείγμα στιβαρής λαϊκής λογοτεχνίας (αρκετά υποψιασμένο για να μην υποκύπτει σε αφηγηματικές αφέλειες, και αρκετά οργανωμένο ώστε να μην ενδίδει στις συνήθεις μπεστσελερίστικες προχειρότητες) από έναν λαϊκό μεν συγγραφέα, ικανό όμως να ασκείται στην πιο καυστική σάτιρα ή να στήνει πνευματώδεις μπλόφες και διαγραμματειακές παγίδες.

Η μετάφραση του Φώτου Λαμπρινού αποδίδει με επάρκεια και ικανότητα τη γλώσσα του πρωτοτύπου, μολονότι -όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο μεταφραστής- οι δυσκολίες που πηγάζουν από τη χρήση της προσωπικής ιδιολέκτου του συγγραφέα δεν λείπουν.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/12/2003