33χ3χ33 ποιήματα, θραύσματα, δοκίμια

Ο Κάμμινγκς (1894-1962) δεν συγκαταλέγεται στην πρώτη σειρά των μοντερνιστών ποιητών, που μονοπωλείται συνήθως από τον Έλιοτ, τον Πάουντ και τον ύστερο Γέητς, και ολοκληρώνεται με τον Στήβενς, τον Γουίλλιαμς και τη Μουρ. Βρίσκεται όμως στην αιχμή του μοντερνιστικού πειραματισμού, ενώ είναι και άφθαστος λυρικός και σατιρικός συγγραφέας.





Παρότι ελάχιστα γνωστός στη χώρα µας, ο E.E. Cummings συγκαταλέγεται ανάµεσα στους σηµαντικότερους αµερικανούς ποιητές του 20ού αιώνα και θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους του µοντερνιστικού κινήµατος. Ο Πάουντ τον θεωρούσε ως τον "µείζονα λυρικό της γενιάς του", σηµειώνοντας ότι ο Cummings έχει γράψει µερικά από τα ωραιότερα και δραστικότερα ερωτικά ποιήµατα της δυτικής λογοτεχνίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στη γνωστή ταινία του "Η Χάνα και οι αδερφές της", ο Γούντυ Άλλεν βάζει τον Μάικλ Κέην να χαρίζει στην αγαπηµένη του τα άπαντα αυτού του "κατ’ εξοχήν ερωτικού ποιητή"!Τριαντατρία ποιήµατα, τρία δοκίµια και τριαντατρείς αφορισµοί του Cummings -που απέδιδε µεγάλη σηµασία στη συµβολική των αριθµών-, έχουν συγκεντρωθεί σ’ αυτό τον εξαιρετικά κοµψό, δίγλωσσο τόµο σε µετάφραση και επιµέλεια του ποιητή Χάρη Βλαβιανού.

"Ποιητής είναι κάποιος που αισθάνεται, και που εκφράζει τα συναισθήµατά του µε λέξεις. Αυτό µπορεί να ακούγεται εύκολο. Δεν είναι. Πολλοί νοµίζουν ή πιστεύουν ή ξέρουν ότι αισθάνονται - αλλά αυτό είναι νοµίζω ή ξέρω ή πιστεύω· όχι αισθάνοµαι. Και η ποίηση είναι αισθάνοµαι - όχι ξέρω ή πιστεύω ή νοµίζω. Σχεδόν οποιοσδήποτε µπορεί να µάθει να νοµίζει ή να πιστεύει ή να ξέρει, αλλά ούτε ένας δεν µπορεί να µάθει να αισθάνεται. Γιατί; Επειδή, όποτε νοµίζεις ή πιστεύεις ή ξέρεις, είσαι κάποιος άλλος: αλλά τη στιγµή που αισθάνεσαι, δεν είσαι παρά µόνο ο εαυτός σου.Το να µην είσαι παρά µόνο ο εαυτός σου -σ' έναν κόσµο που πασχίζει µέρα-νύχτα, να σε κάνει τον οποιονδήποτε άλλο- σηµαίνει να δώσεις τη σκληρότερη µάχη που ένας άνθρωπος µπορεί να δώσει· και µη σταµατήσεις ποτέ να τη δίνεις. (...)

(Απόσπασµα από το δοκίµιο "Συµβουλή σε νεότερους ποιητές" που δηµοσιεύεται στον παραπάνω τόµο.)







ΚΡΙΤΙΚΗ



Η υπογραφή του θυμίζει ιντερνετική διεύθυνση και τα ποιήματά του διαβάζονται σαν να γράφτηκαν χθες. Ο ίδιος, ωστόσο, γεννήθηκε το 1894 και πέθανε το 1962, σε ηλικία 68 ετών, έχοντας αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του στην ποίηση. Επιμένοντας να σχηματίζει πάντα με πεζά γράμματα το όνομά του και ακολουθώντας το πανίσχυρο ρεύμα του μοντερνισμού των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα, όπως το διαμόρφωσαν ο Τ. Σ. Ελιοτ, ο Εζρα Πάουντ, ο Ουάλας Στίβενς, αλλά και ο ίδιος, ο ε. ε. κάμινγκς (e.e. cummings) ελάχιστα έχει συζητηθεί και μεταφραστεί στην Ελλάδα. Και τούτο, παρά το πολύστροφο πνεύμα του και τις πολλαπλές του επιδόσεις, που συγκεράζουν τον υψηλό μορφολογικό πειραματισμό, το βαθύ λυρισμό και την άγρια, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό σάτιρα. Από αυτή την άποψη αποτελεί ευτύχημα που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας τη μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού, ο οποίος μας παραδίδει όχι μόνο ποιήματα, αλλά και σύντομα δοκίμια ή γνωμικά θραύσματα του ε.ε. κάμινγκς, συνοδευμένα από μιαν εμπεριστατωμένη όσο και πυκνή εισαγωγή στο έργο του -εισαγωγή που μας διευκολύνει τα μάλα να κάνουμε μια πολύ καλή πρώτη γνωριμία μαζί του.



Η μαγεία του έρωτα



Η αγάπη σε όλες τις μορφές της (σεξουαλική ή ρομαντική και ιδανική) είναι το θέμα που διάλεξε να τονίσει και να φωτίσει στον ε.ε. κάμινγκς ο Βλαβιανός. Κάτι, βέβαια, που ούτε από δική του έμπνευση έπραξε ούτε τυχαία. Η αγάπη είναι ένα από τα κυρίαρχα μοτίβα του Αμερικανού ποιητή και επηρεάζει από την αρχή ώς το τέλος (και με έναν εντελώς χαρακτηριστικό τρόπο) τη δουλειά του. Κόβοντας αιφνιδιαστικά στη μέση το στίχο του, διασπώντας απρόσμενα τις εικόνες του, ξεκινώντας τις φράσεις του από τη μέση ή αφήνοντάς τες από σκοπού ανολοκλήρωτες, συσκοτίζοντας απότομα το νόηματά του, εναλλάσσοντας κάθε τόσο την ελευθερόστιχη φόρμα του με την παραδοσιακή ρίμα και επιφυλάσσοντας σε όλες τις περιπτώσεις μιαν ανοιχτή σε ποικίλες ερμηνείες έκβαση για το μύθο του, ο ε.ε. κάμινγκς οδηγείται πάντα στο ίδιο πράγμα: κυκλώνει από τους πιο διαφορετικούς δρόμους την αγάπη, για να καταφέρει εν κατακλείδι να αποστάξει το άπαν της ουσίας της. Τι ακριβώς, όμως, είναι η αγάπη για τον ε.ε. κάμινγκς; Μα, περίπου τα πάντα. Είναι η μαγεία της νύχτας καθώς κατεβαίνει να τυλίξει με τον πέπλο της τους ερωτευμένους. Είναι το περπάτημα ενός κοριτσιού στους δρόμους μιας πολύβουης και άξενης πολιτείας. Είναι οι σπασμοί του κορμιού στην πρώτη ή στην πολλοστή επαφή με τον άλλο. Είναι η απολυτότητα με την οποία μπορεί να αγκαλιαστούν δύο συγκλονισμένες από τον πόθο και την επιθυμία υπάρξεις. Είναι, τέλος, η δυνατότητα της εκτέλεσης ενός ανείπωτου θαύματος, που έρχεται να απογειώσει τη ζωή πάνω στην πιο δύσκολη και σκοτεινή της ώρα.


Ας μη φανταστούμε πάντως πως ο ε.ε. κάμινγκς στήνει το κύκλωμα της αγάπης άνευ όρων. Το ποιητικό του φρόνημα δεν είναι η απροϋπόθετη αισιοδοξία, ούτε η εν γένει πίστη στις θετικές δυνάμεις της ψυχής, που θα επιδοθούν από μόνες τους και ανεμπόδιστα στο αγαθοποιό τους έργο. Και κάτι τέτοιο το αποδεικνύει αμέσως η απειλητική παρουσία του θανάτου σε πολλά από τα ποιήματα του. Ενας θάνατος ψυχρός σαν λεπίδα, αλλά και βεβαιότερος ως προοπτική από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο -ένας θάνατος που ούτως ή άλλως και με κάθε τρόπο θα καταβροχθίσει και θα κατασπαράξει κάποια στιγμή (νωρίτερα ή αργότερα) τα πάντα. Εδώ, όμως, σε αυτήν τόσο βαριά, καταθλιπτική και αδιέξοδη καμπή ο ποιητής θα περάσει γι' άλλη μια φορά στην αγάπη και θα δείξει το βάρος της ως λυτρωτικού μηχανισμού από κάθε είδους δεινό -ακόμα κι αν το δεινό είναι ο θάνατος, ακόμα κι αν ο μηχανισμός της λύτρωσης δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από μιαν εξαιρετικά υψηλής ευαισθησίας μνήμη: «Σε πείσμα κάθε πράγματος / που αναπνέει και κινείται, αφού ο Ολεθρος / (με λευκά μακρύτατα χέρια / συγυρίζοντας κάθε πτυχή) / θα λειάνει εντελώς τα μυαλά μας / - προτού αφήσω την κάμαρά μου / γυρίζω, και (σκύβοντας / μέσα από το πρωί) φιλάω / αυτό το μαξιλάρι, αγαπημένη μου / όπου τα κεφάλια μας έζησαν και υπήρξαν».


Το ξέρουμε όλοι καλά πως όταν είναι να διαβάσουμε έναν ξένο ποιητή όλη τη δουλειά, προκειμένου να τον καταλάβουμε, να τον εννοήσουμε και, πρωτίστως, να τον συναισθανθούμε την αναλαμβάνει η μετάφραση: η μετάφραση είναι που θα μιλήσει για τα πιο εσωτερικά και ανύποπτα χαρακτηριστικά του, η μετάφραση είναι που θα αναδείξει τις γλωσσικές και τις εικονοποιητικές του ικανότητες, η μετάφραση είναι που είτε θα μας βάλει χωρίς αναστολές και προστριβές στον κόσμο του είτε θα μας πετάξει από το πρώτο λεπτό έξω και θα μας αποκλείσει μια για πάντα από τα σύμβολα και τα σημαδεμένα υλικά του. Η μετάφραση του Βλαβιανού παραπέμπει χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό στην πρώτη περίπτωση και η δίγλωσση έκδοση βοηθάει όσους έχουν επαφή με τα αγγλικά να το πιστοποιήσουν αμέσως. Ακρίβεια, πλαστικότητα, εφευρετικότητα, παιγνιώδης διάθεση και σωστός όσο και ιδιαίτερα εκφραστικός γλωσσικός χρωματισμός αποτελούν τα εκ των ων ουκ άνευ στοιχεία της. Ας προσθέσω εδώ την ευχέρεια ανταπόκρισης σε ποικίλα περίπλοκα προβλήματα, την άνεση της ισότιμης κίνησης ανάμεσα σε πολύ διαφορετικές ποιητικές καταστάσεις, καθώς και τη φραστική καθαρότητα και στιλπνότητα.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 18/02/2005