Les devoirs et la chose publique dans l’oeuvre de Nicolas Mavrocordatos

Ο Λάμπρος Καμπερίδης παρουσιάζει εδώ, γραμμένη στα γαλλικά, τη μελέτη του που εξαρχής θεωρούσε ως απαραίτητο δεύτερο τόμο στην πραγματεία του Νικόλαου Μαυροκορδάτου Περί καθηκόντων βίβλος (Βουκουρέστι 1719), την οποία ο ίδιος εξέδωσε σε δίγλωσση έκδοση (ΜΙΕΤ, 2014), σε δική του μετάφραση και ερμηνευτικό σχολιασμό, επίσης στα γαλλικά. Ένα δοκίμιο για τα «καθήκοντα» (officia) στο κατώφλι του Διαφωτισμού ήταν, για τον πολύγλωσσο συγγραφέα, ο ιδεώδης συνοδοιπόρος του σύγχρονου αναγνώστη στην κατανόηση του opus magnum του Μαυροκορδάτου, ο οποίος συνέγραψε το έργο του ως πρότυπο ενός συνταγματικού δικαίου όταν ανέλαβε την ηγεμονία των παραδουνάβιων επικρατειών, με σκοπό να χρησιμεύσει ως κώδικας συνύπαρξης μιας ανασυντασσόμενης κοινωνίας στο πλαίσιο του οθωμανικού καθεστώτος. Ο βοϊβόδας της Μολδοβλαχίας ήθελε να είναι ο φορέας της δυτικής παράδοσης που νομιμοποιεί κάθε είδους ηγεμόνα, αρχιερέα, ανώτατο κρατικό διοικητή ή δικαστή να αναλαμβάνει την «αξιοπρέπεια» των καθηκόντων του, και να φέρει το «πρόσωπο» του λειτουργήματος που ασκεί ως εγγύηση για τις υπηρεσίες του στα δημόσια πράγματα (res publica). Τα πρώτα ηθικά χαρακτηριστικά των Καθηκόντων αντλούν από τις πλατωνικές αρετές, τη δικαιοσύνη, τη φρόνηση, την ανδρεία και τη σωφροσύνη. Σήμερα ο μελετητής της ιδέας των Καθηκόντων και της μαυροκορδάτειας περιπέτειας, στο πόνημά του Les devoirs et la chose publique (Τα Καθήκοντα και τα δημόσια πράγματα), διανύει μια ιστορική, φιλοσοφική, θεολογική, πολιτική και νομολογική διαδρομή συσχετίζοντας τα καθήκοντα με τις αρετές, περιδιαβαίνει τα σοφιολογικά κείμενα, ανατρέχει στις πηγές της παραινετικής λογοτεχνίας αλλά και στον λαϊκό πολιτισμό με τις μοναστηριακές επιδράσεις, ερευνά τις αλληλοεπιδράσεις στον διφυή πολιτισμικό γόνιμο χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης του 17ου και 18ου αιώνα, τη λεγόμενη «ελληνο-ρουμανική παιδεία». Η Γαλλική Επανάσταση σήμανε το τέλος της κυριαρχίας των καθηκόντων στο πολιτειακό σύστημα των παλαιών καθεστώτων. Από την εποχή των Στωικών και ως τον 18ο αιώνα, τα καθήκοντα είχαν εγγραφεί στους συνταγματικούς θεσμούς της πολιτείας και καθόριζαν το μέτρο της εμπλοκής των πολιτών ως κοινωνικών προσώπων στις σχέσεις τους με τις αρχές της εξουσίας, καθώς και στις σχέσεις τους με άλλα πρόσωπα διασφαλίζοντας την αρμονική σύνθεση της κοινωνίας. Μετά την Επανάσταση η πρωταρχική σημασία των καθηκόντων στη διάταξη της κοινωνίας μειώθηκε, για να υπερτονιστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα (droits de l’homme) που υποσκέλισαν την έννοια των καθηκόντων.