Confiteor

Το βιβλίο είναι σαφέστατα υπερ-εκτιμημένο.
Ο τρόπος γραφής είναι πρωτοποριακά παράδοξος,
κάνοντας την ανάγνωσή του πάρα πολύ κουραστική.
Δε θα το πρότεινα εύκολα σε κάποιον
και σε καμία περίπτωση δε θα μιλούσα για αριστούργημα...

Αύγουστος ‘17
Το πήρα πριν τα Χριστούγεννα. Είχα σκοπό να το διαβάσω τις μέρες εκείνες. Διάβασα τις πρώτες 30 σελίδες. Αισθάνθηκα κάτι να μην πάει καλά. Μάλλον έφταιγε η γλώσσα. Βέβαια στο οπισθόφυλλο γράφει «με υπέροχη γλώσσα»· μάλλον εγώ δεν είχα καταλάβει σωστά, με δυσκόλευε. Το άφησα στην άκρη. Το ξανάπιασα το καλοκαίρι, έχοντας άνεση χρόνου.
Ξαναδιάβασα με μεγάλη προσοχή και συγκέντρωση το πρώτο κεφάλαιο· A CAPITE (η μετάφραση του τίτλου προφανώς θεωρήθηκε περιττή, έστω και σε υποσημείωση - το ίδιο ισχύει και σε άλλα σημεία του βιβλίου). Η δομή της διηγηματικής γλώσσας απόλυτα ξένη με ό,τι γνωρίζουμε και με ότι περιμένουμε από ένα μυθιστόρημα. Υπάρχουν διάλογοι αλλά και λείπουν απόλυτα από κει που πρέπει, αντικαθιστώμενοι από πλάγιο λόγο χωρίς σημεία στίξης. Ενώ το πρώτο πρόσωπο κυριαρχεί στην αφήγηση, αλλάζει σε τρίτο πρόσωπο μέσα στην ίδια παράγραφο, αφήνοντας τον αναγνώστη να αναρωτιέται ποιος είναι τελικά ο αφηγητής.

«Το γραφείο αυτό είναι ο κόσμος μου, η ζωή μου... Όταν έτρεχα με κοντά παντελονάκι μέσα στο διαμέρισμα, μου απαγορευόταν η είσοδος εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις. Αλλιώς έπρεπε να μπω παράνομα. Ήξερα όλες τις γωνιές... Όμως, κάθε φορά που έμπαινα νόμιμα, έπρεπε να συμπεριφέρομαι σαν επισκέπτης, με τα χέρια πίσω από την πλάτη ενώ ο πατέρας μού έδειχνε το τελευταίο χειρόγραφο που βρήκα σ΄ ένα φτωχομάγαζο στο Βερολίνο, κοίτα εδώ και προσοχή πού βάζεις τα χέρια, μη με αναγκάζεις να σε μαλώσω. Ο Αντριά έσκυψε πάνω από το χειρόγραφο με μεγάλη περιέργεια.» (σελ 12).

Η αντιγραφή του μικρού αποσπάσματος είναι ακριβέστατη. Γιατί το φυσιολογικό «βρήκε», έγινε «βρήκα»; Σε μία κανονική αφήγηση θα υπήρχε διάλογος· κι ο Αντριά, ο οποίος είναι αυτός που διηγείται, στο τέλος της παραγράφου γίνεται τρίτο πρόσωπο.
Θεώρησα ότι θα αλλάξει κάπως αυτός ο τρόπος της γραφής. Όμως διαψεύστηκα· μέχρι την τελευταία σελίδα είναι γραμμένο έτσι. Βέβαια η παρουσίαση στο οπισθόφυλλο σημειώνει ότι «...ο Αντριά, λίγο πριν χάσει τη μνήμη του, προσπαθεί να ανασυνθέσει την οικογενειακή ιστορία...» αλλά νομίζω ότι κανείς δεν φαντάζεται ότι οι 700+ πυκνογραμμένες σελίδες φαίνονται να είναι πραγματικά γραμμένες από έναν άνθρωπο που έχει μνήμη η οποία ανακαλεί αποσπασματικά γεγονότα. Μόνο γι΄ αυτό ο συγγραφέας έπρεπε να πάρει τα βραβεία που αναφέρεται ότι πήρε.
Επειδή, κατά τα άλλα, η μεγάλη έκταση και η φλυαρία της διήγησης –θα μπορούσε να είχε περιοριστεί στη μισή περίπου – αλλά, κυρίως, ο τρόπος που επέλεξε για την ανάπτυξή της, κατέστησαν το βιβλίο ως το κοπιωδέστερο μυθιστόρημα που διάβασα ποτέ. Και μόνο η ιστορία του βιολιού να υπήρχε –η οποία θυμίζει την πλοκή της ταινίας The red violin – δεν θα αφαιρούσε τίποτε από την ιστορική αφήγηση.

«Ο Αϊζάια Μπερλίν άφησε το βιβλίο στο τραπεζάκι και είπε διαβάζω καθημερινά, και καθημερινά συνειδητοποιώ ότι μου μένουν ακόμα άπειρα πράγματα να διαβάσω. Πού και πού, πρέπει και να ξαναδιαβάσω, παρόλο που ξαναδιαβάζω μόνο ό,τι αξίζει να ξαναδιαβαστεί.
«Και τι κάνει ένα βιβλίο να αξίζει να ξαναδιαβαστεί;» Τώρα ο Μπερνάτ θύμιζε λίγο τον Αντριά.
«Η ικανότητα του συγγραφέα να συναρπάζει τον αναγνώστη, να τον εντυπωσιάζει με την ευφυΐα που βρίσκει στο βιβλίο που ξαναδιαβάζει, ή με την ομορφιά που εκπέμπει. Βέβαια, η απόφαση να ξαναδιαβάσουμε ένα βιβλίο μάς οδηγεί, αναπόφευκτα, σε μια αντίφαση».
«Τι εννοείς, Αϊζάια;» παρενέβη η tante Αλίν.
«Ένα βιβλίο που δεν αξίζει να ξαναδιαβαστεί δεν άξιζε καν να διαβαστεί».
(σελ. 527)

Δεν είμαι κριτικός, κάτι θα ξέρουν περισσότερο αυτοί που δίνουν τα βραβεία. Ένας απλός αναγνώστης είμαι, που θεωρώ ότι έχασα πέντε μέρες από το καλοκαίρι μου, για να διαβάσω ένα best seller που δεν αξίζει καν να διαβαστεί.

Αριστουργηματική γραφή. Πρωτότυπη δομή. Δεν θα διαφοροποιηθώ από όσους έχουν προηγηθεί στο να γράψουν κριτική γι΄αυτο το βιβλίο: εξαιρετικό από κάθε άποψη.

Πολυεπίπεδο, δαιδαλώδες, απαιτεί την πλήρη προσοχή και αφοσίωση του αναγνώστη, ο οποίος δεν θα ησυχάσει αν δεν το ολοκληρώσει. Και πάλι όμως θα το σκέφτεται για μέρες...

Απλά εξαιρετικό...