Χώρος δυνατών θέσεων

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο ποιητής, για να είναι ποιητής, δηλαδή για να δίνει μορφή στα πράγματα (έστω και μ' έναν ορισμένο δικό του τρόπο), οφείλει να διανοείται, να σκέφτεται και κατά συνέπεια να λαμβάνει υπόψη του το αριστοτελικό «εικός» όχι λιγότερο απ' όσο είναι υποχρεωμένος να το κάνει ο επιστήμονας. Και να λαμβάνει υπόψη του το αληθινό και το πραγματικό, ακόμη και όταν τα «αρνείται», όπως κάνει ο Σπύρος Κανιούρας στο «Χώρο δυνατών θέσεων».

Η μυστικιστική «αισθητική του άμορφου» που ζητάει να αντιστρέψει τις σχέσεις του περιεχομένου προς το περιέχον, μας κάνει να υποχωρήσουμε μπροστά σ' αυτό που μπορεί να περάσει για παραφροσύνη των εικόνων. Μα υπάρχει τίποτα πιο νοοκρατούμενο από τις ειρωνικές του «φαντασίες», που εντοπίζουν τις οδύνες και κάνουν και ξανακάνουν φανταστικές ανατομίες επιτείνοντας το ρήγμα με την αιτιότητα, απομακρύνοντας κάθε οργανική αιτιολογία; Ε, λοιπόν, οι φαντασίες αυτές δεν είναι, δεν μπορούν να είναι καθαρές φαντασίες. Ίσα ίσα, οι φαντασίες αυτές, δίχως καμία σχέση με τις οργανικές διεργασίες, είναι πολύ διεισδυτικές και πολύ μεστές από σημασία, για να είναι μόνο εικόνες χωρίς να είναι μαζί και στοχασμοί. Και αυτά χωρίς να λογαριάσουμε ότι ο ειρωνικός τους χαρακτήρας (όταν τον έχουν) είναι, αν όχι τίποτε άλλο, ένας χαρακτήρας τυπικά έλλογος. Ο ποιητής δεν υποχωρεί μπροστά στην αντιστροφή των σχέσεων περιεχομένου-περιέχοντος. Δίχως καν να σκεφτεί ότι δημιουργεί σκάνδαλο στο ορθολογικό πνεύμα, ενάντια στον κοινό νου, βιώνει την ανατροπή των διαστάσεων, την αντιστροφή της προοπτικής της τοπο-υποταγής. Αναδιπλωμένος στη φούχτα της ποιητικής στιγμής, μας γνέφει να ταλαντευτούμε σ' αυτήν την ύλη της δυνατότητας του «γίγνεσθαι-εν».

Οι χώροι του άρρητου, γεωμετρικοί τόποι του πραγματικού στα έγκατα της ποίησης του Σπύρου Κανιούρα, συνδέονται με ιδιοφυΐα. Οι σκιές και οι σιωπές, το είναι και το μηδέν έχουν λεπτές αντιστοιχίες με την αρχέγονη αταξία, τις αμπώτιδες των φράκταλς, την παλίρροια του χρόνου. Ολα ακτινοβολούν ήρεμα το έρεβος. Τελικά, στο επίπεδο της ακοής, έχουμε μια απέραντη ηχητική συμπύκνωση «διαλεκτικής βεβαιότητας», την εκρηγνυόμενη διάχυση ενός κόσμου που αναθρώσκει αχούς κι αλάλητα φωνής.

Χαρτογραφώντας τους τριγμούς μιας επώδυνης πρόθεσης ύπαρξης, ο ποιητής επισημαίνει συστηματικά αυτό που ξεπερνά την επιφάνεια του αισθητού, τα όρια του όντος και του μη όντος. Εξοστρακισμένα φωνήματα, ρήματα πυροκροτητές, αγρύπνιες διφθόγγων, αιωρήσεις του ανέλπιστου, δεν πλέκουν παρά μόνο μια υφή. Η παραμικρή παρήχηση οραματίζεται την κατάρρευση των ορίων. Η κίνηση της ύλης προετοιμάζει το χάος των πραγμάτων. Οι υλακές και οι ψίθυροι είναι συναφείς. Δεν λένε, δεν κρύβουν, αλλά σημαίνουν μια οντολογία της προαίσθησης. Μας ωθούν στην προ-ακοή, στο χωρόχρονο του διφορούμενου είναι. Μας ζητούν να συνειδητοποιήσουμε τις πιο ανεπαίσθητες ενδείξεις. Τα πάντα είναι ενδείξεις προτού γίνουν φαινόμενα σ' αυτό τον κόσμο των διαλυμένων ορίων. Όσο πιο ανεπαίσθητη είναι η ένδειξη τόσο πιο μεστή από νόημα είναι, αφού επισημαίνει ταυτόχρονα μια απαρχή και μια τελευτή. Αν τις νοήσουμε σαν απαρχές, όλες αυτές οι ενδείξεις φαίνονται ν' αρχίζουν και να ξαναρχίζουν αδιάκοπα το έργο. Δεχόμαστε στοιχειώδη μαθήματα ιερού πάθους για το άπειρο και το καθολικό. Ο άνθρωπος και ο κόσμος, ο άνθρωπος και ο κόσμος του, στροβιλίζονται κοντά με ορμή μετάβασης, γιατί ο ποιητής ξέρει να μας τους προσδιορίζει στις στιγμές της πιο μεγάλης τους εγγύτητας. Όλα αυτά ακούγονται, προ-ακούγονται στη διαλυτική δίνη των αναστροφών μιας ποίησης που «εντροπεί» στο μέλλον κι «ενθαλπεί» στο παρελθόν.

Αλλά τι βραδύτητα στοχασμού θα έπρεπε να ξέρουμε ν' αποκτήσουμε για να βιώσουμε την εσωτερική απεραντοσύνη της! Όλες οι λέξεις που ψηλαφούν το μεγαλείο των ήχων και των δυνάμεων που ανοίγουν ή καθηλώνουν, έτοιμες πάντα ν' αντιστραφούν, ν' ανταλλάξουν την εχθρότητά τους είναι κλειδιά του σύμπαντος, του διπλού σύμπαντος του «α-οργικού» κόσμου και της ζέουσας ανθρώπινης ψυχής.

ΘΑΝΑΣΗΣ Γ. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001