Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών

Η Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών (1785), το πρώτο από τα τρία κύρια ηθικά έργα του Καντ, παρουσιάζει προγραμματικά τις κυριότερες έννοιες, θέσεις και αρχές της ηθικής φιλοσοφίας του. Θα ακολουθήσουν η Κριτική του πρακτικού Λόγου (1788), η οποία παρέχει τη συστηματική θεμελίωση της ηθικής, και η Μεταφυσική των ηθών (1797), η οποία περιλαμβάνει την εφαρμογή της επί της φιλοσοφίας του δικαίου και του ειδικού μέρους της ηθικής.

Η Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών αναπτύσσει μιαν εντελώς πρωτοποριακή ηθική φιλοσοφία, η οποία δεν αποβλέπει στην ατομική εγωιστική ευτυχία, αλλά στο να γίνει ο άνθρωπος ενεργητικά άξιος της ευδαιμονίας και της ανθρώπινης φύσης. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ηθικής αυτής είναι ότι: στηρίζεται στον ορθό Λόγο? δεν ασχολείται με το τι κάνουν πράγματι οι άνθρωποι, αλλά με το ηθικά εύλογο και τις αληθινές αξίες, ανεξάρτητα από την κυρίαρχη, συμβατική ή κατεστημένη ηθική. Θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει την ηθική αυτή σε έναν βασικό κανόνα: «πράττε έλλογα» ή «πράττε ως έλλογο ον» είτε (σε φανερή ομοιότητα με την στωική ηθική): «να ζεις σύμφωνα με τον ορθό Λόγο και την φύση». Εισάγει μιαν απολύτως νέα έννοια της ελευθερίας ως ανεξαρτησίας από την φυσική και κάθε άλλη αναγκαιότητα (συμπεριλαμβανομένης ιδίως της κοινωνικής και ψυχικής), ως αυτονομίας και ως αυτενέργειας. Συνάμα δεν παραβλέπει ότι απευθύνεται σε ανθρώπους, δηλ. σε πεπερασμένα, ατελή, εύθραυστα (και απλώς δυνάμει έλλογα) όντα που εξαρτώνται από πλήθος αναγκών.

Εναντίον της καντιανής ηθικής διατυπώνεται πλήθος αντιρρήσεων, κριτικών και επιφυλάξεων, λ.χ. ότι είναι υπέρμετρα νοησιαρχική, φορμαλιστική, «κονστρουκτιβιστική» και αποκλειστικά δεοντοκρατική, ή ακόμα και ότι παραγνωρίζει την ανάγκη του ανθρώπου για την ευτυχία. Η μελέτη της Θεμελίωσης είναι δυνατόν να συμβάλει στην, εν μέρει τουλάχιστον, αναίρεση των προκαταλήψεων και παρανοήσεων αυτών.

Η Θεμελίωση της μεταφυσικής των ηθών αναγνωρίζεται καθολικά -από κοινού, λ.χ., με τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη- ως ένα από τα σπουδαιότερα κλασικά και θεμελιακά έργα της ηθικής φιλοσοφίας. Σε σύγκριση με τα άλλα δύο έργα της καντιανής ηθικής τριλογίας, η Θεμελίωση είναι γραμμένη σε ένα ύφος πολύ πιο γλαφυρό, λαγαρό και κατανοητό, πράγμα που την καθιστά την καλύτερη εισαγωγή στο έργο του Καντ. Για την απόδοση του απαιτητικού αυτού έργου, για το οποίο έχει ειπωθεί εύστοχα ότι χαρακτηρίζεται από «ζωντάνια, ελαστικότητα, και ορμή» (Ερνστ Κασσίρερ), ο μεταφραστής επιδίωξε την μέγιστη δυνατή ακρίβεια και πιστότητα, συνάμα όμως και την φυσικότητα και τη ροή της ελληνικής λαλιάς.

Η μετάφραση του Κώστα Ανδρουλιδάκη (ο οποίος έχει μεταφράσει μεγάλο μέρος του έργου του Καντ στα ελληνικά) έχει γίνει από το γερμανικό πρωτότυπο με βάση την έκδοση της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου και τις κυριότερες νεότερες κριτικές εκδόσεις. Στο περιθώριο της μετάφρασης παρατίθεται η σελιδαρίθμηση της έκδοσης της Ακαδημίας του Βερολίνου, στην οποία γίνονται διεθνώς οι παραπομπές στο έργο του Καντ. Τα σχόλια της έκδοσης περιέχουν: α) κριτική του κειμένου· β) διευκρινίσεις όρων και εννοιών· γ) στοιχειώδη πραγματολογικά στοιχεία για τα πρόσωπα και τα έργα τους που μνημονεύονται στο κείμενο· δ) σύντομα ερμηνευτικά σχόλια με εννοιολογικές διασαφήσεις καθώς και συσχετισμούς με αντίστοιχα χωρία σε άλλα έργα του Καντ. Σε πλήθος περιπτώσεων τα σχόλια τούτα αποτελούν πρωτότυπη ερευνητική συμβολή της παρούσας έκδοσης.

Στο ιδιαίτερα κατατοπιστικό διεξοδικό Επίμετρο παρουσιάζονται συνοπτικά η παράλληλη πορεία της σταδιακής διαμόρφωσης της ηθικής θεωρίας του Καντ και η γένεση της Θεμελίωσης, ορισμένες από τις κυριότερες έννοιες, θέσεις, αρχές και ζητήματα της καντιανής ηθικής αλλά και μερικές από τις διαδεδομένες κριτικές οι οποίες της έχουν ασκηθεί? τέλος, επιχειρείται μια σύντομη αποτίμηση της σημασίας του έργου και της επίδρασής του στη μετέπειτα εξέλιξη της ηθικής. Η έκδοση συμπληρώνεται με Χρονολόγιο του βίου και των έργων του Καντ, με ευρετήρια προσώπων και εννοιών καθώς και με εκτεταμένη διεθνή Βιβλιογραφία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Συντομογραφίες

Πρόλογος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ. Μετάβαση από την κοινή έλλογη ηθική γνώση προς τη φιλοσοφική

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ. Μετάβαση από την ηθική φιλοσοφία προς τη μεταφυσική των ηθών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. Μετάβαση από τη μεταφυσική των ηθών στην κριτική του καθαρού πρακτικού λόγου

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Α/. Η γένεση της Θεμελίωσης

Β/. Δομή και περιεχόμενο

Γ/. Θεμέλια της ηθικής

Δ/. Ηθικές αρχές

Ε/. Θεμελίωση της ηθικής;

ΣΤ/. Κριτικές της καντιανής ηθικής και ανοικτά ζητήματα

Ζ/. Επίδραση και σημασία

Η/. Η ελληνική έκδοση

Χρονολόγιο

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο