Η αποκλεισμένη

Το ύφος του διηγήματος είναι νεφελώδες, η ιστορία ασαφής με συνεχή μπρος-πίσω στον χρόνο. Οι χαρακτήρες δεν αναγνωρίζονται εύκολα πράγμα που κάνει την υπόθεση δυσνόητη. Ολόκληρο το κείμενο έχει συνεχή ξεσπάσματα κακίας κατά της λαϊκής εξουσίας και των κομμουνιστών και πιθανότατα για αυτό απέκτησε αναγνώριση στην Δύση. Ακόμα και στο μπερδεμένο, παρεμβαλλόμενο θεατρικό με θέμα την έρευνα για κάποιον φόνο. Εκεί παρουσιάζει σαν κύριο κίνητρο αριστερών Γιουγκοσλάβων ανταρτών (το μεγαλύτερο αντάρτικο κίνημα κατά των Γερμανών στην Ευρώπη και από παλιά ανταγωνιστών των Αλβανών) για την δίκη και την εκτέλεση κάποιου, απλώς την «μαύρη ζήλια».
Ωστόσο, οι θρηνωδίες του Κανταρέ για το καθεστώς του πρώην βασιλιά Ζέγκου είναι γελοίες. Δεν αφορούν κανένα λαϊκό ήρωα. Είναι ένας γόνος Οθωμανών κοτζαμπάσηδων που εκμεταλλεύτηκε τους Βαλκανικού πολέμους για να γίνει αρχηγός του κράτους, αυτοανακυρήχθηκε βασιλιάς (χωρίς να αναγνωριστεί από καμία κυβέρνηση της Ευρώπης) και κυβέρνησε δικτατορικά σχεδόν σαν αρχηγός συμμορίας μέχρι την εκδίωξή του από τους Ιταλούς το 1939. Αυτά δεν εμποδίζουν τον συγγραφέα να γράψει για τους κομμουνιστές ότι τα «ανακριτικά γραφεία έσταζαν αίμα» ενώ παρομοιάζει την δικτατορία του προλεταριάτου με τον «καρκίνο». Προφανώς σε σύγκριση με το προηγούμενο αγγελικό καθεστώς. Γράφει ότι «οι χειροπέδες είναι δικές σας, εμείς τα όνειρα έχουμε»! Δεν ξέρει τίποτα για τους αιώνες με τις αλυσίδες, τις κρεμάλες, τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις. Για τα κλουβιά, τις φυλακές, τα υπόγεια των μεγάρων, των πύργων των αρχόντων, των συγγενών του βασιλιά, των «ευγενών», των επικυρίαρχων Τούρκων. Εκτός αν αυτά ακριβώς είναι τα «όνειρα που έχει» και ο ίδιος ο συγγραφέας. Στενοχωριέται για τα χαμένα «παλάτια του βασιλιά και των πριγκιπισσών». Θέλει να λυπηθούμε την Λίντα που «της είχαν υφαρπάξει το σπίτι, τα κτήματα, τα κοσμήματα» και θα μπορούσε να καταλήξει «δασκάλα δημοτικού» (!) ή ακόμα χειρότερα «αρμέχτρα συνεταιρισμού» (!). Τι υποβιβασμός, και μάλιστα χωρίς κοσμήματα !
Το βιβλίο είναι τελικά ένα από τα πιο κακογραμμένα, στρατευμένα αντικομμουνιστικά κείμενα που κυκλοφόρησαν χωρίς κανένα άξιο λόγου λογοτεχνικό περιεχόμενο.

Με την ιστορία της Λίντα Μπ., ο Κανταρέ μας μεταφέρει στην αλήστου μνήμης εποχή του Χότζα στη γειτονική Αλβανία – μιαν εποχή που σήμερα κανείς δεν θέλει να θυμάται και πολύ περισσότερο δεν νοσταλγεί. Και δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο έργο του μια ελληνική θεματική προκειμένου να συνθέσει τη δική του αλληγορία. Αυτήν τη φορά επιστρατεύει τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, για να διηγηθεί την ιστορία μιας νεαρής Αλβανίδας στην εποχή του ιδιόρρυθμου κομμουνισμού, η οποία ονειρεύεται ένα ταξίδι στην πρωτεύουσα της χώρας, τα Τίρανα, ένα ταξίδι που βασίζεται στην επιθυμία της να γνωρίσει από κοντά τον θεατρικό συγγραφέα Ρουντιάν Στέφα. Ωστόσο, το ταξίδι αυτό είναι απαγορευμένο στη νεαρή ηρωίδα λόγω της πολιτικής δυσμένειας στην οποία έχει πέσει ο πατέρας της μέσα στο καταπιεστικό καθεστώς. Ο αποκλεισμός αυτός θα σταθεί η αφορμή ευφάνταστων εξελίξεων στην πλοκή του μυθιστορήματος. Η νεαρή, μέσα στην απελπισία που της δημιουργεί ο ασφυκτικός περιορισμός (ας θυμηθούμε ότι στην Αλβανία εκείνης της εποχής δεν ταξίδευε κανείς και ήταν ερμητικά αποκομμένη από τον υπόλοιπο κόσμο) εύχεται για τον εαυτό της μια θανατηφόρο αρρώστια προκειμένου να μεταφερθεί στο νοσοκομείο των Τιράνων, αποζητώντας τη λύτρωση μέσω του ίδιου της του θανάτου.

Το Ποντίκι, 8.3.2013

Βραβευμένος επίσης με το βραβείο Μπούκερ (στη διεθνή του εκδοχή), καθώς και με άλλα σημαντικά διεθνή βραβεία, ο Αλβανός συγγραφέας Ισμαήλ Κανταρέ, αφού διέγραψε μια αμφιλεγόμενη συγγραφική και πολιτική πορεία κατά την κομμουνιστική περίοδο της Αλβανίας, κέρδισε σχετικά νωρίς τη διεθνή αναγνώριση. Στο μυθιστόρημά του «Η αποκλεισμένη» (βραβείο Balkanika 2009), που κυκλοφορεί φέτος στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Νίκου Αναγνώστου, μεταφέρει τη δράση στη σκοτεινή περίοδο του κομμουνιστικού καθεστώτος, στην εποχή των επιτροπών και των ανακρίσεων, των παρακολουθήσεων και των καταδοτών.

Ο κεντρικός ήρωας, ο θεατρικός συγγραφέας Ρουντιάν Στέφα, του οποίου το τελευταίο θεατρικό έχει σκαλώσει στα φίλτρα της λογοκρισίας του καθεστώτος, βρίσκεται ξαφνικά εμπλεγμένος σε μία μυστηριώδη υπόθεση αυτοκτονίας. Η αρχική του σύνδεση με το γεγονός αφορά την ερωτική σχέση που διατηρούσε με τη Μιγκένα, μια νεαρή κοπέλα που του ζήτησε σε μια εκδήλωση να υπογράψει ένα βιβλίο του για λογαριασμό μιας φίλης της και μεγάλης θαυμάστριας του Ρουντιάν, η οποία ζει στην επαρχία. Η θαυμάστρια του συγγραφέα, Λίντα Μπ., αποδεικνύεται ότι ανήκει σε οικογένεια «θιγμένων» απ’ το καθεστώς και διανύει περίοδο πενταετούς εκτοπισμού, στη διάρκεια του οποίου δεν της επιτρέπεται να βρεθεί στα Τίρανα. Ο αποκλεισμός της βιώνεται από την ίδια (αλλά και παραλληλίζεται από τον Κανταρέ) ως θάνατος. Σε μια ειρωνική αντιστροφή της ζωής και του θανάτου, η κοπέλα εύχεται να προσβληθεί από καρκίνο του μαστού, γιατί κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν την έστω σύντομη επίσκεψή της σε νοσοκομείο των Τιράνων, ενώ, όταν ο γιατρός τής ανακοινώνει πως είναι υγιής, εκείνη αντιμετωπίζει την είδηση σαν θανατική καταδίκη.

Παρόμοιες ειρωνικές εξελίξεις και περιπλοκές διατρέχουν όλο το μυθιστόρημα, μαζί με έναν ευρηματικό παραλληλισμό προς τον μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Καθώς η πλοκή προχωρά, μέσα από ανακρίσεις, εμβόλιμα αποσπάσματα του επίμαχου θεατρικού έργου και εσωτερικούς μονολόγους του συγγραφέα, αποκαλύπτεται βαθμιαία το βάθος της ακούσιας εμπλοκής του Ρουντιάν στην υπόθεση, ενώ ο ασφυκτικός έλεγχος του καθεστώτος στη ζωή των ανθρώπων αποτυπώνεται από τον Κανταρέ σαν μηχανισμός που, μέσα από τις αλυσιδωτές του συνέπειες, παράγει τελικά ενοχή.

Εφημερίδα των Συντακτών, 7/7/2013