Το άλλο πρόσωπο της Τζοκόντας

Το βιβλίο εξιστορεί τα γεγονότα μιας απίστευτης υπόθεσης διεθνούς εγκλήματος, στα 1911, με πρωταγωνιστή έναν Αργεντινό, τον Βαλφιέρνο. Το έγκλημα αυτό αποτελεί από μόνο του ένα έργο τέχνης ενός από τα πιο ιδιοφυή ταλέντα, και βασίζεται στη κλοπή του πιο διάσημου πίνακα ζωγραφικής στον κόσμο, της Μόνα Λίζα, από το Μουσείο του Λούβρου.

Ο Martin Caparros ξετυλίγει την υπόθεση σ’ ένα μυθιστόρημα γεμάτο περιπέτειες και σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός εκπληκτικού άντρα. Ο πρωταγωνιστής, γιος μίας υπηρέτριας, αναδημιουργεί τον εαυτό του «φορώντας» διαφορετικές ανά περίπτωση μάσκες, αναμειγνύεται σε κοινωνίες όπου δεν ανήκει, όπως στην Αργεντινή της μπελ επόκ και ύστερα στο Παρίσι, ώσπου παίρνει την τελική του μορφή ως Βαλφιέρνο.

Η περιθωριακή ζωή του, η απελπισμένη αναζήτηση του εαυτού του και η προσπάθεια να κατασταλάξει σε μία ταυτότητα, κορυφώνονται στο τελικό ιδιοφυές χτύπημα της κλοπής και στην τόλμη του σαν απατεώνας και ψεύτικος μαρκήσιος να συγκαλύψει την πραγματική του καταγωγή. Το άλλο πρόσωπο της Τζοκόντας δεν είναι απλά η αριστοτεχνική εξιστόρηση μιας απίθανης ιστορίας αλλά παράλληλα και ένας συλλογισμός πάνω στη ταυτότητα, στην αξία της πλαστογράφησης και της αλήθειας.

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το παρόν μυθιστόρημα αναφέρεται στην κλοπή της «Τζοκόντας» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι από το Μουσείο του Λούβρου, που πραγματοποιήθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες στις 22 Αυγούστου 1911 (επεστράφη εκεί μέσω Ιταλίας, της πρώτης πατρίδας του έργου, το 1913), περιστατικό το οποίο προξένησε παγκόσμιο σάλο και ενέπνευσε ποικίλους συγγραφείς που επιχείρησαν να το αναπλάσουν λογοτεχνικά. Ενας από αυτούς είναι ο Μάρτιν Πέιτζ που εξέδωσε το 1984 το μυθιστόρημα Set a Thief (στα ελληνικά κυκλοφόρησε από την Αγρα το 1991 με τίτλο Ο άνθρωπος που έκλεψε την Τζοκόντα), δίνοντας στην υπόθεση αστυνομική χροιά. Ο αργεντινός συγγραφέας Μαρτίν Καπαρρός (Μπουένος Αϊρες, 1957), δημοσιογράφος, με σπουδές Ιστορίας στο Παρίσι και τη Μαδρίτη, δοκιμιογράφος και κριτικός, πήρε το θέμα της κλοπής και το επεξεργάστηκε με έναν τρόπο συναρπαστικό, αφαιρώντας του την αστυνομική πλοκή, προσθέτοντας φανταστικούς χαρακτήρες, επινοώντας σκηνές και καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα στο Παρίσι και την Αργεντινή. Ισως δεν είναι τυχαίο που το βιβλίο τιμήθηκε με το βραβείο Planeta Argentina το 2004.

Ο τίτλος είναι δύσκολο από μόνος του να φανερώσει στον αναγνώστη τις χάρες του μυθιστορήματος, τη λογοτεχνική δεινότητα του συγγραφέα του, καθώς και τον πλούτο των ιδεών που πραγματεύεται.



Βαλφιέρνο ή Μπολλίνο ή Περρόνε



Το πρωτότυπο βιβλίο τιτλοφορείται Valfierno από το όνομα του κεντρικού ήρωα, ο οποίος στην πρώτη σελίδα αυτοσυστήνεται. «Είμαι ο Βαλφιέρνο. Ας πούμε ότι είμαι ο Βαλφιέρνο. Ή, καλύτερα, ήμουν ο Βαλφιέρνο. Και ως Βαλφιέρνο ήταν που δημιούργησα κάτι το περίφημο: την ιστορία μιας ζωής». Αυτό το «κάτι το περίφημο» αφορά την κλοπή της «Μόνα Λίζα» από έναν Ιταλό, τον Βιντσέντζο Περούτζα, κάτοικο Παρισιού, εργάτη στο Λούβρο, που σχεδίασε και πραγματοποίησε μαζί με άλλους (τα ονόματα των οποίων δεν δημοσιοποιήθηκαν ποτέ) την κλοπή του πίνακα από την αίθουσα όπου ήταν τοποθετημένος. Σε κάθε περίπτωση, ο Καπαρρός χρησιμοποιεί την κλοπή του πίνακα για να μιλήσει όχι για τον λογοτεχνικά αδιάφορο Περούτζα, μα για την προετοιμασία της κλοπής από τον εγκέφαλο της επιχείρησης: τον μαρκήσιο Εδουάρδο ντε Βαλφιέρνο, ιταλικής καταγωγής, γεννημένο κάπου στην Αργεντινή ως Χουάν Μαρία Μπονάλια, αγνώστου πατρός, μεγαλωμένο σε ξένο σπίτι απ' όπου έκλεψε ένα κολιέ για να κατηγορηθεί η μητέρα του, ή Μπολλίνο, οικότροφο σε καθολικό σχολείο με ομοφυλοφιλικές εμπειρίες, ή Ενρίκε Μπονάλια, υπάλληλο σε οίκο ανοχής, ή Περρόνε, αναρχικό βομβιστή και έγκλειστο σε φυλακή, ναυτικό και υπάλληλο σε κατάστημα υφασμάτων, ή Σινιόρε.

Ο Βαλφιέρνο με δική του πρωτοβουλία αφηγείται τη ζωή του σε έναν αμερικανό δημοσιογράφο, τον Τσαρλς Μπέκερ, ο οποίος με τη σειρά του αναπαράγει τις συζητήσεις του με τον Περούτζα και τον Υβ Σοντρόν, γάλλο μετανάστη στην Αργεντινή, πλαστογράφο πινάκων, και αναπλάθει την περιπετειώδη ζωή και δράση του ήρωά του, του Βαλφιέρνο, και τη σχέση του Περούτζα με τη Βαλερί Λαρμπέν, πόρνη στα καταγώγια της Μονμάρτρης. Υπάρχουν εμβόλιμες ιστορίες στην κύρια αφήγηση της κλοπής, όπως εκείνη του θανάσιμου τραυματισμού της Μερσέντες, της αγαπημένης τού ήρωα, από τις οποίες μερικές ξεπερνούν το μέτρο της υπερβολής, π.χ. η ιστορία με τους πειρατές και τους καρχαρίες στη Μαλαισία.



Τα σκαλιά της επιτυχίας



Στην πραγματικότητα ο Καπαρρός μιλάει για την (εμφανώς θετή) πατρίδα του την Αργεντινή, μια χώρα μεταναστών που κάποτε επέτρεπε (όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής) σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο «να δημιουργηθούν - και να δημιουργηθούν ως άλλοι άνθρωποι». Βάσκοι, Ισπανοί, Εβραίοι, Ιταλοί, «χωρίς άλλα εφόδια πέρα απ' τα χέρια τους και την πείνα τους», κατέφυγαν εκεί για να βρουν την τύχη τους. Φτωχοί Λατίνοι με ευρωπαϊκές ρίζες από την επαρχία, ύστερα από τεράστιες προσπάθειες και σπουδές ανέβαιναν ένα ένα τα σκαλιά της επιτυχίας, όπως ο Ντομίνγκο Σαρμιέντο που από βοηθός σε μαγαζί κατάφερε να γίνει πρόεδρος. Κυρίως μιλάει για την αλήθεια και το ψέμα, τα πρόσωπα και τα προσωπεία τους, την πραγματικότητα και τη φαντασία, τη ζωή και την αναπαράστασή της, τη λογοτεχνία και το πώς αντικαθρεφτίζει την καθημερινότητα.

Ασφαλώς ο αναγνώστης θα θέλει να πληροφορηθεί τον λόγο της κλοπής της «Τζοκόντας». Φαινομενικά, ο Βαλφιέρνο το έκανε για τα λεφτά: πούλησε έξι πιστά αντίγραφα του πίνακα σε κροίσους των ΗΠΑ, οπότε η επιστροφή του στο Λούβρο ουδόλως τον ενόχλησε. Χάρη στα λεφτά κατάφερε να ξεφύγει από τη μάζα, να ανεβεί κοινωνικά και να δικαιολογήσει τον τίτλο που διάλεξε για τον εαυτό του. Ωστόσο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο λόγος ήταν διαφορετικός: ήθελε να διαπράξει την κλοπή του αιώνα και ταυτόχρονα, επειδή αυτό δεν του αρκούσε, ήθελε να γίνει αυτό γνωστό ώστε να καμαρώνει, να θεωρείται ένας μεγαλοφυής καλλιτέχνης στο είδος του. Εγιναν όμως έτσι τα πράγματα; Ουδείς το γνωρίζει. Το παρόν μυθιστόρημα είναι προϊόν φαντασίας, ενίοτε αχαλίνωτης, και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπιστεί.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

Το ΒΗΜΑ, 30/09/2007