Η συμμορία της συγκίνησης ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Προσευχή χωρίς επουράνιους αποδέκτες

Η πάλη του Καλού και του Κακού μετά την 11η Σεπτεμβρίου

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η διεθνής τρομοκρατία έγινε για τους κατοίκους της Δύσης το άλλοθι του τρόμου. Με άλλα λόγια, επικυρώθηκε -παίρνοντας μια αυταπόδεικτη και ασφαλώς αποτρόπαιη μορφή- η εγγενής ανασφάλεια κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. Σε έναν κόσμο που καταρρέει από τη συντριπτική απώλεια της αυτοπεποίθησής του, η ανάγκη να απαλυνθεί κάπως αυτός ο εκτεταμένος, άναρχος και ακατάσχετος τρόμος γίνεται αδήριτη. Πού, όμως, μπορεί να αναζητηθεί το αντίδοτο για την απάθεια του δυτικού ανθρώπου πέρα από την αφυπνιστική επίδραση της βίας; Ο Δημήτρης Καπετανάκης φαίνεται πως έχει σκεφτεί πολύ την απάντηση, η οποία συνιστά τον μυθοπλαστικό πυρήνα του δεύτερου μυθιστορήματός του, εξίσου συναρπαστικού με τον «Ιππότη της Βαρύτητας» (2005). Η συγκίνηση, το μάγεμα του νου, το λιώσιμο της λογικής και του ορθολογισμού, η ικανότητα του ανθρώπου να κλονίζεται τόσο συναισθηματικά όσο και νοητικά είναι τα μόνα δραστικά αναλγητικά για την έμφοβη ύπαρξή του. Αλλωστε, όπως πολύ σωστά μας υπενθυμίζει ο συγγραφέας, η συγκίνηση αποτελεί τη θεμελιακή προϋπόθεση της πίστης, είτε αυτή ιδωθεί αποκλειστικά υπό ένα θρησκευτικό πρίσμα είτε σε μια ευρύτερη θεώρηση. Ωστόσο, είμαστε, άραγε, σήμερα πραγματικά ανοιχτοί στη συγκίνηση; Μπορεί η διαίσθηση και το συναίσθημα να παραμερίσουν τη σκέψη ή, αλλιώς, μπορεί η συσσωρευμένη γνώση να επιτρέψει την αποδοχή του άλογου;

Από διώκτης, διωκόμενος

Αυτά ακριβώς τα ερωτήματα ταλανίζουν τον πρωταγωνιστή του Καπετανάκη, τον Αρνό Αμορί, έναν Γάλλο μυστικό πράκτορα. Ο ήρωας πολλές φορές θα δοκιμάσει να απεγκλωβιστεί από τα ερμηνευτικά εργαλεία της νόησης για να εκτεθεί άοπλος στην εκφοβιστική μαγεία του υπερφυσικού. Διακεκριμένος στις «εκκαθαρίσεις συμμοριών» και αναμεμειγμένος σε ύποπτο βαθμό στις τρομοκρατικές ενέργειες ισλαμιστών φονταμενταλιστών, ο Αμορί αναλαμβάνει την καταδίωξη μιας σπείρας η οποία φέρεται να σχετίζεται με έξι παράδοξα συμβάντα, που μοιάζουν να κατισχύουν των φυσικών νόμων. Τα περιστατικά έχουν λάβει χώρα την τελευταία πενταετία, σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Κοινός παρονομαστής των χτυπημάτων της συμμορίας η εκστατική συγκίνηση που καταλείπουν στα θύματά τους. Τύποις, ωστόσο, θύματα καθώς η δράση της ομάδας δεν έχει βλαπτικές συνέπειες, ενώ μόνο σε δύο περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί ποινικά κολάσιμη. Με την αρωγή ενός ευφυούς προγράμματος υπολογιστή, ικανού να συσχετίζει όλες τις ανομίες που έχουν διαπραχθεί παγκοσμίως, με την επωνυμία «Βιβλίο του Ενώχ» (απόκρυφο βιβλίο του 2ου αι. π.Χ. που αναφέρεται στη φύση και στις πράξεις των έκπτωτων αγγέλων και περιλαμβάνει προφητείες για τη συντέλεια του κόσμου), ο Αμορί καταφέρνει να εντοπίσει την πενταμελή συμμορία. Οταν, όμως, βρίσκεται ενώπιον του παντοδύναμου αρχηγού της συνειδητοποιεί ενεός ότι όχι μόνον δεν υπήρξε ο διώκτης, παρά το θήραμα, αλλά και ότι ανεπίγνωστα λειτούργησε σαν εμπνευστής της ομάδας. Εν ολίγοις, ο Αμορί προβάλλει σαν το συμμετρικά αντίθετο ομοίωμα του ένθεου αρχηγού. Αν ο τελευταίος αντιστοιχεί στον Ιησού, εκείνος δεν είναι παρά ο εντολοδόχος του Σατανά.

Ο Καπετανάκης, επιμερίζοντας μαεστρικά τη μυθοπλασία σε πολιτικό, θεολογικό, επιστημονικό και φιλοσοφικό επίπεδο, διερευνά τη μορφή που θα όφειλε να υιοθετήσει ένας Μεσσίας προκειμένου να παρηγορήσει τον σημερινό τρομοκρατημένο άνθρωπο. Ενας Μεσσίας που θα τον προσανατόλιζε στο «βασίλειο της συγκίνησης» χωρίς να απαιτεί σε αντάλλαγμα την ελευθερία της βούλησης. Βέβαια, ο συγγραφέας σαρκάζει δεόντως τον μυθιστορηματικό του Μεσσία ο οποίος, καίτοι καλοπροαίρετος, οραματίζεται την ανθρωπότητα κυριολεκτικά βυθισμένη στο σκοτάδι.

Η ιστορία της βίαιης καταστολής της αίρεσης των Καθαρών, υποστηρικτών των δύο αρχών, δύο ισότιμων θεών, Καλού και Κακού, από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τον 13ο αι. μ.Χ., διατρέχει την αφήγηση, υποδεικνύοντας πλαγίως τον προσανατολισμό της. Η αναμέτρηση Καλού και Κακού προσλαμβάνει διάσταση υπαρξιακή στο μέτρο που ισοδυναμεί με την αρχέτυπη σύγκρουση ύλης και πνεύματος. Παραπλεύρως, απηχεί τη διαπάλη της επιστήμης με τη μεταφυσική. Οι ήρωες του Καπετανάκη ενώ εμφανίζονται άριστα καταρτισμένοι περί των επιστημονικών προόδων, είναι συνάμα εξαιρετικά ενδοτικοί στον νοητικό πειρασμό του υπερφυσικού.

Αναξιόπιστος αφηγητής

Αν ο Αμορί έχει εωσφορική ισχύ, στο χώρο της μυθοπλασίας η παντοδυναμία του επιτείνεται από την ιδιότητά του ως αφηγητή. Τα όσα διαβάζουμε συνιστούν στο μεγαλύτερο μέρος τους τη γραπτή ανασύνθεση από τον Αμορί του χρονικού της καταδίωξης της συμμορίας. Κανείς ασφαλώς δεν εγγυάται την αξιοπιστία του. Ο πρώτος που την αμφισβητεί, ο ίδιος. Συνεπώς, τα όσα εξιστορεί θα μπορούσαν να εκληφθούν σαν ένα αλληγορικής υφής φιλοσοφικό αφήγημα το οποίο, σημειωτέον, σύμφωνα με τον γράφοντα, «ο καθένας θα μπορούσε να το έχει γράψει». Και πράγματι, αν προσέξει κανείς την περίεργη διάρθρωση των περιεχομένων συμπεραίνει την πολλαπλότητα των αφηγητών. Αλλά και η ίδια η υπόσταση του Αμορί, πέρα από αμοραλιστική, είναι και άυλη, καθώς αυτοσυστήνεται σαν «οντότητα γραφής». Ο Καπετανάκης μοιάζει να προτρέπει διακριτικά τον αναγνώστη του να διυλίσει από την παραδοξότητα των επεισοδίων τους εγκατεσπαρμένους συλλογισμούς· συλλογισμούς που εκκινούν από το πεπερασμένο αιτίου και αιτιατού και την παράλυση της λογικής μπροστά στον γρίφο των αμετάβλητων φυσικών νόμων για να οδηγηθούν στα αναπότρεπτα ψεύδη που παρεισδύουν σε μιαν αφήγηση κατ' επίφαση ρεαλιστική.

Μολονότι η αλληγορική επένδυση του μυθιστορήματος καταφρονεί σκοπίμως την αληθοφάνεια, δεν είναι άστοχο να επισημανθούν ορισμένες ασυνέπειες. Παραδείγματος χάριν, όταν ο ήρωας περιλαμβάνει στην αφήγησή του τη μεταφρασμένη (από διερμηνέα) μαρτυρία ενός Ελληνα παπά δεν πείθει η σαρκαστική, καταφανώς, χρήση της επίσημης καθαρεύουσας. Οπως, επίσης, δεν πείθει η πιστή απόδοση του λαϊκού ιδιώματος ενός αγράμματου Ναυπλιώτη καπετάνιου. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις είναι προφανές πως η διερμηνεία δεν θα μπορούσε να μεταφέρει αυτές τις γλωσσικές αποχρώσεις. Από το άλλο μέρος, σε αρκετά σημεία δεν αποσαφηνίζεται σε ποια γλώσσα συνεννοούνται τα μέλη της συμμορίας, στιχομυθίες των οποίων γίνονται κατανοητές από αλλοεθνείς δευτεραγωνιστές.

Οι σποραδικές, ωστόσο, αστοχίες, δεν επιφέρουν τον παραμικρό τριγμό στην περίτεχνη κατασκευή του μυθιστορήματος - του οποίου τα θεμέλια στηρίζονται, χάρη σε εύστοχους υπολογισμούς, τόσο στην ιλιγγιώδη δράση όσο και στον φαεινό στοχασμό, θέλγητρα εξίσου ακαταμάχητα.

Στην έξοχη προσευχή που κλείνει το μυθιστόρημα, το «Αμήν» (που, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας, σημαίνει αλήθεια) επικαλείται την ελευθερία της σκέψης, έναν κόσμο απαλλαγμένο από «το άχθος των Θεών» που θα μεταστοιχειώνει τους φόβους του σε επιθυμία για γνώση και όχι στην ανάγκη συγχώρεσης και μιας άνωθεν σωτηρίας. Εναν κόσμο που θα φοβάται πάντα χωρίς όμως ψευδαισθήσεις, γνωρίζοντας κατά τις δεήσεις του πως «ο Θεός είναι συναίσθημα» και πως το μόνο λυτρωτικό θαύμα στο οποίο οφείλει να προσδοκά είναι η συγκίνηση.

ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/02/2008