Όλα τα διηγήματα

O Τρούμαν Καπότε -μαζί με τον Χέμινγουεϊ σίγουρα ο πιο πολυσυζητημένος Αμερικανός συγγραφέας του 20ού αιώνα- είναι γνωστός κυρίως για το μυθιστόρημά του Εν ψυχρώ και για τη νουβέλα του Πρόγευμα στο Τίφφανυς. Eπίσης, στη φήμη του, συνέβαλε η φρενήρης ζωή του, σημαδεμένη από δύσκολα παιδικά χρόνια. Εκτός όμως από πολύκροτος μυθιστοριογράφος, υπήρξε και σπουδαίος συγγραφέας διηγημάτων, που εδώ συγκεντρώνονται όλα για πρώτη φορά. O λόγος του, πυκνός και περιγραφικός, υπηρετεί ιστορίες άλλοτε εφιαλτικές, γραμμένες με τη «λογική» ενός ονείρου (Μίριαμ, Ένα δέντρο από νύχτα, Το ακέφαλο γεράκι) κι άλλοτε ιστορίες γεμάτες χιούμορ κι αλλόκοτους χαρακτήρες, που περιγράφονται με τρυφερότητα και ζωντάνια (Η κανάτα με το ασήμι, Παιδιά στα γενέθλιά τους). O αμερικανικός νότος, όπου μεγάλωσε, του χάρισε τις καλύτερες ιστορίες του (Μια χριστουγεννιάτικη ανάμνηση, >O επισκέπτης της Ημέρας των Ευχαριστιών), ιστορίες γεμάτες λυρισμό, όπου πρωταγωνιστές είναι ο μικρός Τρούμαν και η μοναχική ηλικιωμένη θεία του, που με την απλή σοφία της δείχνει στον μικρό Τρούμαν τον κόσμο όπως είναι γι' αυτήν κι όπως θα 'πρεπε να είναι για όλους: μαγικός...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ




Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, ένας πλούσιος και διάσημος ομοφυλόφιλος καλλιτέχνης (και επιπλέον ναρκομανής) δήλωσε ότι η μεγαλύτερη επιθυμία του ήταν πάντα να τον γνωρίζουν και να τον αγαπούν όσο γίνεται περισσότεροι άνθρωποι. Και σχολίασε: «Το ίδιο ισχύει για όλους τους διάσημους με τους οποίους έχω μιλήσει. Δεν σε κάνουν σταρ τα ταλέντα σου, αλλά, κυρίως, αυτό που σου λείπει».

Στο εξώφυλλο του βιβλίου όπου συγκεντρώνονται για πρώτη φορά όλα του τα διηγήματα, ο έφηβος Τρούμαν Καπότε, φωτογραφημένος από τον Henri Cartier-Bresson.

Στο εμπροσθόφυλλο, ο πολύκροτος συγγραφέας σαράντα χρόνια αργότερα. Στην πρώτη φωτογραφία, το βλέμμα σκιασμένο από ένα αίτημα αναπάντητο. Στη δεύτερη, η αγέρωχη έκφραση εκείνων που έχουν διδαχτεί να αυτοτραυματίζονται.

Αντίστοιχα, τα διηγήματα καλύπτουν τέσσερις δεκαετίες και η χρονολογία που αναφέρεται κάτω από τον τίτλο του καθενός, μας βοηθάει να τα εντάξουμε σε αυτήν την τροχιά.

Εκδίδοντας το 1948 το «Αλλες Φωνές, άλλοι τόποι», βιβλίο που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία, παρά το τολμηρό ομοφυλοφιλικό του περιεχόμενο, ο Καπότε κερδίζει μια σημαντική μάχη ενάντια σ' έναν από τους μεγαλύτερους φόβους του, την αφάνεια.

Το 1966 ο χαϊδεμένος αιρετικός της κοσμικής Νέας Υόρκης κατοχυρώνει τη φήμη του με το «Εν Ψυχρώ», ένα «μυθιστόρημα χωρίς μυθοπλασία» για έναν μαζικό φόνο που συνέβη πραγματικά στο αγροτικό Κάνσας. Μετά απ' αυτό, υπόσχεται στο κοινό του ένα «προυστικό» μυθιστόρημα, «το καλύτερο απ' όλα τα έργα του», με τίτλο «Οταν οι προσευχές εισακούονται». Μια υπόσχεση που η συστηματική κακομεταχείριση του εαυτού του δεν του δίνει, τελικά, χρόνο να πραγματοποιήσει.

Οπως πολλοί λογοτέχνες, ο Καπότε μεγαλώνοντας ασχολείται με πολλές διαφορετικές φόρμες γραφής, από κείμενα για τον κινηματογράφο μέχρι μιούζικαλ, ενώ γράφει όλο και λιγότερα διηγήματα. Εξάλλου, αρκετά νωρίς η ζωή του είχε γίνει πολύ περίπλοκη, λόγω του καλλιτεχνικού και κοινωνικού του εκτοπίσματος και λόγω της κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών, ώστε να χωρέσει σε ένα σύντομο κείμενο.

Παρότι σε αυτήν τη συλλογή ο ίδιος ο Καπότε μπορεί να αναγνώριζε το μικρότερο από τα επιτεύγματά του, η διηγηματογραφία του, που περιλαμβάνει μια σειρά από ύμνους στην αφοσίωση αλλά και αλλόκοτα πορτρέτα μεγάλης υπαινικτικής οξύτητας, συνθέτει μια ακαταμάχητη αντίφαση.

Σε θεματολογία και τόνο τα διηγήματα είναι μοιρασμένα σε δύο ομάδες. Υπάρχουν διηγήματα για μια παιδική εποχή κρατημένη σαν φυλαχτό, όπως τα «Η κανάτα με το ασήμι», «Η πλευρά μου του Ζητήματος», «Ο επισκέπτης της Μέρας των Ευχαριστιών» και άλλα. Πρόκειται για ηθογραφίες του αμερικανικού Νότου δοσμένες από μια παιδική ματιά, περίπαθη, εννοείται, αλλά αμέριμνη ακόμα και μέσα στη δυστυχία της. Εδώ ανήκει και το απολαυστικό «Σπίτι από λουλούδια» του 1951, που ξεχωρίζει από όλη τη συλλογή, με τον ενήλικο, λατρευτικό του ερωτισμό. (:«Η Οτιλί δεν έβαζε χριστιανικές εικόνες στους τοίχους της κάμαράς της - δεν πίστευε στο Θεό αλλά σε πολλούς θεούς, του φαγητού, του φωτός, του θανάτου της ερήμωσης».)

Στον αντίποδα του τρυφερού χιούμορ αυτών των διηγημάτων βρίσκονται οι χειρουργικής νηφαλιότητας αναπαραστάσεις όσων έμαθε ανάμεσα στους πλούσιους και διάσημους: «Το Κελεπούρι», «Ανάμεσα στα μονοπάτια προς την Εδέμ» και το στιβαρό, σκληρό και λαμπερό «Μοχάβε». Αυτές εντάσσονται, με τη σειρά τους, σ' έναν ευρύτερο προσανατολισμό που αρθρώνεται απαρέγκλιτα γύρω από τη Στέρηση -«Οι τοίχοι είναι ψυχροί», «Ενα βιζόν ολόδικό της», «Κλείσε μια τελευταία πόρτα», «Μίριαμ», «Ενα δέντρο από νύχτα», «Ο Αφέντης-Δυστυχία»- με το εντυπωσιακό και εκτενέστερο όλων «Ακέφαλο Γεράκι» του 1946 να συνδυάζει τα δύο αυτά θέματα: «...Κρεμόταν πάνω από την κορνίζα του τζακιού του ο πίνακας και τις νύχτες που είχε αϋπνία έβαζε ένα ποτήρι ουίσκι και μιλούσε στο ακέφαλο γεράκι, του 'λεγε πράγματα για τη ζωή του. Ηταν, έλεγε, ποιητής που δεν έγραψε ποτέ ποίηση, ζωγράφος που ποτέ δεν ζωγράφισε, αγαπητικός που ποτέ δεν αγαπήθηκε (απόλυτα). Εν ολίγοις, κάποιος δίχως προσανατολισμό και ακέφαλος...»

Παρά κάποιες αδεξιότητες στη σύνθεση της ιστορίας («Παιδιά στα γενέθλιά τους»), οι χαρακτήρες στα διηγήματα της παιδικής ηλικίας μάς κερδίζουν με τις άδολες εμπάθειές τους. Εδώ είναι ήδη έκδηλο το ενδιαφέρον του συγγραφέα για τους «ξεχωριστούς» ανθρώπους, τους αλαφροΐσκιωτους, και τη μαγική τους σχέση με τον κόσμο. Με τον καιρό, όμως, εκείνη η μαγεία δείχνει να μεταλλάσσεται σε σκοτεινή γιορτή. Οσο η αφηγηματική καθαρότητα του Καπότε τελειοποιείται τόσο διαλέγει για στόχο της τις φιγούρες ενός σύμπαντος που καταρρέει υπό το βάρος της ίδιας του της προνομιακής περιχαράκωσης. Πρόκειται για μικρόκοσμους που δονούνται από την ξεκάθαρα προσωπική φωνή του Καπότε, όπως αυτή κατατίθεται στο «Αλλες Φωνές, άλλοι τόποι».

Εκεί, εκτινάζει τη συμβατική φόρμα του «νότιου γοτθικού μυθιστορήματος» σε όχημα μαρτυρίας της οδύνης και της αμηχανίας του. Ηδη στα διηγήματα που γειτνιάζουν χρονικά με το βιβλίο, βρίσκουμε πλήρως ενεργοποιημένες τις αντέννες του «ξένου ανάμεσά μας», στρατευμένου στο να (υπο)δείχνει τις ρωγμές του ανθρώπινου κόσμου. Οι οξύνοες, σχεδόν ειδησεογραφικές σκιαγραφήσεις του δίνουν κατά κανόνα εξαιρετικά αποτελέσματα και ο αναγνώστης μπορεί, από την απόσταση ασφαλείας του, να γευτεί την πικρή ικανοποίηση αυτής της γραφής.

Εχει ειπωθεί ότι η λογοτεχνία είναι η ίδια μια αθεράπευτη νόσος, που μπορεί όμως να λειτουργήσει θεραπευτικά επάνω στην παθογένεια των πραγματικών (δηλαδή τυχαίων) συνθηκών. Η λογοτεχνία, λοιπόν, προσομοιάζει σε κάποιου τύπου νηπενθές, όπως είναι το αλκοόλ και το όπιο. Αναρωτιέται κανείς αν οφείλουμε να είμαστε ευγνώμονες στον Καπότε για το πόσο ανεπίδεκτος αποδείχτηκε και στις δύο θεραπείες και στις δύο αρρώστιες.



ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/03/2007