Πρόγευμα στο Τίφφανυς

Το «Πρόγευμα στο "Τιφφανυς"» είναι ένα σύντομο μυθιστόρημα για μια μεγάλη πόλη και μια εύθυμη κοπέλα που τη λένε Χόλλυ Γκολάιτλυ. Η Χόλλυ είναι call-girl με χαρακτηριστικό παρελθόν -κατάγεται από τα βάθη της αμερικανικής επαρχίας- και ξεφαντώνει στη Νέα Υόρκη, απολαμβάνοντας την ανωνυμία. Ο Τρούμαν Καπότε περιγράφει εδώ την ανέμελη ζωή μιας νεοϋρκέζικης κοινότητας -τα πάρτι, τις φιλίες, τις απογοητεύσεις και τις κρίσεις- που θυμίζει τον κύκλο της Σάλλυ Μπόουλς στο «Αντίο Βερολίνο». Η Χόλλυ ψάχνει την ευτυχία -όπως η Σάλλυ- στα πιο απίθανα μέρη και, κατά κάποιον τρόπο, τη βρίσκει· ο Τρούμαν Καπότε -όπως και ο Κρίστοφερ Ίστεργουντ- υποστηρίζει πως η ευτυχία βρίσκεται πράγματι στα πιο απίθανα μέρη. Το «Πρόγευμα στο "Τιφφανυς"» είναι ένα νεανικό μυθιστόρημα που λάμπει σαν τη φωταγωγημένη Νέα Υόρκη και σαν τη βιτρίνα του περίφημου κοσμηματοπωλείου στην Πέμπτη Λεωφόρο. Η Χόλλυ ερωτοτροπεί με τα διαμάντια του Τίφφανυς, που δεν είναι παρά μια μεταφορά για την αιωνιότητα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο «Πρόγευμα στο Τίφανις» ο Καπότε, ακολουθώντας μια συνήθη τακτική πολλών συγγραφέων, ιδίως Αμερικανών, εκθέτει ευθύς εξαρχής τη συγγραφική του πρόθεση και, εντεύθεν, τη λογοτεχνική σύμβαση. Ειδοποιεί τον αναγνώστη: «Είμαι συγγραφέας και γράφω μια ιστορία, την οποία πρόκειται να σου διηγηθώ».

Αυτό το είδος αφήγησης -ακριβέστερα: αυτός ο τρόπος έναρξης της αφήγησης- έχει τα πλεονεκτήματά του και τα μειονεκτήματά του: διαθέτει το (φαινόμενο) πλεονέκτημα της ειλικρίνειας (και τα δύο μέρη γνωρίζουν ότι πρόκειται για μια σύμβαση), αλλά και το (νομιζόμενο) μειονέκτημα της απομάγευσης: ο αναγνώστης ειδοποιείται, από μιας πρώτης αρχής, για το ψεύδος της σύμβασης.

Ο Τρούμαν Καπότε, ένα από τα πιο γνήσια τέκνα της αμερικανικής σχολής του μυθιστορήματος, μας παρουσιάζει εδώ την ιστορία της Χόλι Γκολάιτλι. Η Χόλι, μια νεαρή στάρλετ από τα βάθη της αμερικανικής επαρχίας, ζει στη θορυβώδη Νέα Υόρκη το ψέμα της ζωής: με ανεξιχνίαστο παρελθόν και όχι πολλά υποσχόμενο παρόν, ανάμεσα στο αλκοόλ και τον καπνό, τα μπαρ και τα πάρτι, διάγει έναν βίο που μοναδικό σκοπό έχει την απόλαυση και τη λήθη. Κύριοι μάρτυρες αυτής της ζωής, ο Τζο Μπελ, ιδιοκτήτης του μπαρ της γειτονιάς, και, βέβαια, ο γείτονας-αφηγητής-συγγραφέας, που τη βλέπουν να εναλλάσσει ασταμάτητα ερωτικούς συντρόφους ή να επιδίδεται σε ασύστολες οινοποσίες.

Η αμερικανική πεζογραφία του 20ού αιώνα, και όλως ιδιαιτέρως η μυθιστοριογραφία κατά το δεύτερο ήμισύ του, είναι κατ' εξοχήν η μυθιστοριογραφία της πόλης, του αστικού τοπίου. Παράλληλα είναι μια λογοτεχνία που επηρεάστηκε (αλλά και επηρέασε) από τον κινηματογράφο πολύ περισσότερο απ' ό,τι η αντίστοιχη ευρωπαϊκή, ιδίως μετά τον Χεμινγουέι και τον Ντος Πάσος. Ετσι, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι πολλά από τα ευρήματα που έχουμε συνηθίσει στον κινηματογράφο τα βρίσκουμε και στο «Πρόγευμα» του Καπότε (ούτε ότι το ίδιο το βιβλίο έγινε ταινία με πρωταγωνίστρια την Οντρεϊ Χέπμπορν):

Και πρώτα απ' όλα, η αναδρομική αφήγηση. Βεβαίως ο διαταραγμένος χρόνος και η αναδρομή στο παρελθόν είχαν επινοηθεί πολύ πριν από τον Καπότε. Ωστόσο η τεχνική αυτή γνώρισε την αποθέωσή της στον κινηματογράφο, με τα περίφημα φλας μπακ, που αποτύπωναν συνήθως τον εσωτερικό χρόνο του ήρωα, ακριβώς όπως στο «Πρόγευμα» όλη η διήγηση είναι ένα μεγάλο, μακροσκοπικό φλας μπακ του συγγραφέα-αφηγητή με αφορμή μια υποτιθέμενη φωτογραφία της Χόλι και τη συνακόλουθη συζήτηση με τον μπάρμαν Τζο Μπελ.

Ενα άλλο τέτοιο στοιχείο είναι η (μετωπική) εμφάνιση του συγγραφέα μέσα στο κείμενο της διήγησης. Ακριβώς όπως μας έκλεινε το μάτι μέσα στις ταινίες του ο Χίτσκοκ, έτσι και ο Καπότε δεν διστάζει να κάνει την εμφάνισή του, ρητή και εμφατική, μέσα στο βιβλίο. Θα ήταν ίσως υπερβολικό να μιλήσουμε εδώ για αυτοαναφορικότητα, καθώς δεν το επιτρέπει ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αυτή η εμφάνιση. Θα ήταν ίσως πιο σωστό να πούμε ότι ο συγγραφέας κάνει ένα ελκυστικό παιχνίδι με τον αναγνώστη σχετικά με το (ανύπαρκτο) προσωπείο του.

Από τη γεμάτη κραιπάλες όμως ζωή της Χόλι δεν λείπουν οι πινελιές του τραγικού -και είναι αυτές, νομίζουμε, που δίνουν αξία στην όλη αφήγηση. Η απελπισμένη παιδική της ηλικία, ο παράταιρος, πρώιμος γάμος της, η άφιξη στη Νέα Υόρκη του πρώην συζύγου της ή η αγγελία θανάτου του αγαπημένου της αδελφού συνιστούν μικρές τραγικές παρενθέσεις στην όλο ψεύτικο λούστρο ζωή της πρωταγωνίστριας. Και ίσως όλη η ομορφιά της νουβέλας -και οπωσδήποτε ένα κομμάτι της δεξιοτεχνίας του συγγραφέα- συνίσταται ακριβώς στη μετρημένη χρήση του τραγικού στοιχείου, το οποίο υπεισέρχεται μόνο κατ' εξαίρεση, αλλά αποτελεσματικά, στην όλη εξέλιξη της διήγησης. Ο Καπότε ξέρει να δίνει τον ακριβώς απαραίτητο -ελάχιστο- αριθμό πληροφοριών για τους ήρωές του, περισσότερο υπαινισσόμενος παρά εξηγώντας, κι αυτή του η λιτότητα, σχεδόν γεωμετρική, είναι ένα από τα στοιχεία που κατέταξαν το βιβλίο στη χορεία των κλασικών.

Η αμερικανική λογοτεχνία, όπως και ο αμερικανικός πολιτισμός στο σύνολό του, χαρακτηρίζεται από μια μεγαλύτερη απλότητα και ορμητικότητα απ' ό,τι η ευρωπαϊκή. Νεότερα παιδιά της Ιστορίας, οι Αμερικανοί δοκιμάζουν τα πάντα στο αμόνι της αποτελεσματικότητας.

Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι, πέρα από την αρχική αναδρομή, η αφήγηση, μολονότι παρελθοντική, είναι απολύτως γραμμική και αδιατάρακτη. Καμία παλινωδία ή αντιστροφή δεν ρυτιδώνει τον αφηγηματικό χρόνο της νουβέλας, κανένα παιχνίδι δεν υποκρύπτεται πίσω από αυτά που μας προβάλλει ο συγγραφέας σε πρώτο πλάνο.

Για τον ίδιο ακριβώς λόγο το «Πρόγευμα» ξεδιπλώνει τις μεγαλύτερες αρετές του. Εξηγούμαστε: αυτό το πρακτικό πνεύμα απλότητας που χαρακτηρίζει τον αμερικανικό πολιτισμό στο σύνολό του, οδήγησε, στο πεδίο της λογοτεχνίας, σε έργα λιγότερο ή περισσότερο γειωμένα στο πραγματικό. (Είναι χαρακτηριστικό πως ο αμερικανικός μοντερνισμός υπήρξε λιγότερο μαχητικός και προωθημένος από τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό. Εξίσου ενδεικτικό είναι πως, εξαιρέσει του Φόκνερ και των παλαιότερων κλασικών των αμερικανικών γραμμάτων, οι περισσότεροι Αμερικανοί συγγραφείς είναι απολύτως προσδεδεμένοι στην πραγματικότητα.) Ομως είναι ακριβώς αυτά τα έργα -σε αντίθεση με εκείνα που εξερευνούν άλλες περιοχές της, πλατύτατης, γνωστικής χειρονομίας του μυθιστορήματος- που χρειάζονται συμπαγείς χαρακτήρες, προσεκτική και ευρηματική σκηνοθεσία και μια έρρυθμη πλοκή. Ο Τρούμαν Καπότε και το «Πρόγευμά» του τα διαθέτουν όλα αυτά -μαζί με το συγκρατημένο τραγικό στοιχείο- με το παραπάνω.

Η μετάφραση του Ανδρέα Αποστολίδη -όπως όλες οι μεταφράσεις του που έχουμε συναντήσει μέχρι σήμερα- μεταφέρει ανεπίληπτα τον τραχύ αμερικανικό λόγο της μεγαλούπολης.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/11/2004