Νεοελληνικός διαφωτισμός

Είναι οριστικώς πλέον πιστοποιημένο ότι τα γενικά πλαίσια του φιλοσοφικού status του Νεοελληνικού Διαφωτισμού αντιστοιχίζονται με τα πλαίσια της φιλοσοφίας του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και δείχνουν την άμεση σχέση αλλά και την επίδραση που δέχθηκε η νεοελληνική σκέψη από την ευρωπαϊκή. Η εδραία όμως αυτή θέση δεν πρέπει να οδηγήσει σε μια αποκλειστική, γραμμική και μονοσήμαντη διάσταση της διασύνδεσης των δύο διαφωτισμών με ισχυρό πομπό τον ευρωπαϊκό και ευήκοο ή βαρήκοο δέκτη τον νεοελληνικό. Αντίθετα, υποστηρίζουμε ότι εκτός από την πλούσια πηγή του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού έτρεξαν και άλλα νάματα προς το ρεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τα οποία εκπήγασαν από μια δυσχερή και προβληματική συνέχεια της νεοελληνικής σκέψης. Σταθερό πάντως χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι η σταδιακή αλλαγή του οντολογικού πλαισίου και η δυναμική στροφή της φιλοσοφίας προς τις φυσικές επιστήμες. Η στροφή αυτή απαιτεί αναμφιβόλως την εγκατάλειψη της αριστοτελικής λογικής αλλά και της μετέπειτα καρτεσιανής νοησιαρχίας και την αντικατάστασή τους από μια εμπειρική-πειραματική μέθοδο. Η τελευταία συνδέει άρρηκτα τη φυσική με τη φιλοσοφία, ως "φυσική" ή "πειραματική φιλοσοφία", και οδηγεί στον Ι. Newton και τον J. Locke. Αλλά η σύνδεση αυτή της φιλοσοφίας με τις φυσικές επιστήμες -που θεμελιώνεται στη δυνατότητα αποδειξιμότητας και πρακτικών εφαρμογών- οδηγεί παράλληλα τη φιλοσοφική έρευνα στη σύνδεσή της με την πρακτική ζωή. Επομένως έχουμε έναν περιορισμό της μεταφυσικής και μετατόπιση του ενδιαφέροντος, λόγω του πειραματικού χαρακτήρα, στη σύνδεση φιλοσοφίας και κοινωνικής πράξης. Η πρακτικότητα αυτή διατρέχει κάθε έκφανση της ζωής, άρα υπεισέρχεται και στον προσανατολισμό της γνώσης, η οποία πραγματώνει τη φιλοσοφία ως όργανο της γενικής παιδείας που οδηγεί στη χειραφέτηση και τη γενική κριτική και όχι ως ένα συγκεκριμένο σύστημα θέσεων. Έτσι η φιλοσοφία γίνεται "υγιής φιλοσοφία" και επιτυγχάνεται η άρση των προκαταλήψεων και η κατάκτηση της ελευθερίας της φιλοσοφικής σκέψης, το φιλοσοφείν απροκαταλήπτως και ελευθέρως.