Άρια ντα κάπο

Η Άρια ντα κάπο, σαν την ομώνυμη φόρμα του μπαρόκ, εκτυλίσσεται σε τρία μέρη. Αρχίζει μ' ένα πολυεθνικό πλήθος φοιτητών σε κάποιο κονσερβατουάρ του εξωτερικού, συνεχίζει ισορροπώντας μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας και καταλήγει στο παρελθόν. Ενιδάμεσα, ο χρόνος που περνά, οι άνθρωποι που συναντιούνται και χάνονται ή δε μπορούν πια να συναντηθούν: συνθέτες του 18ου αιώνα και ποπ τραγουδίστριες του '60 δίπλα στους σύγχρονους ήρωες, πριμαντόνες που κάποτε μεσουρανούσαν, ενώ σήμερα δεν είναι πια παρά ένα μικρό λήμμα στα εξειδικευμένα λεξικά· όμως, πέρα και πάνω απ' όλα αυτά, η μουσική, η καλύτερη πλευρά όλων τους, ο πιο καταστροφικός τους έρωτας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Με αφηγηματικά γυμνάσματα σε οικείους της θεματικά χώρους, όπως η μουσική και η γαλλική λογοτεχνία, κάνει την πρώτη εμφάνισή της η Ευ. Καραμπατάκη. Από το μελόδραμα εμπνευσμένος ο τίτλος της συλλογής και η διάταξη των 12 διηγημάτων ακολουθεί τη μορφή που ευνόησαν οι συνθέτες του μπαρόκ, την άρια ντα κάπο· A-B-A ή και A-B-A', όπου A το κυρίως θέμα, το οποίο και επαναλαμβάνεται αυτούσιο ή σε παραλλαγή ως κλείσιμο, μετά την παρεμβολή του δευτέρου θέματος B της αυτής περίπου διάρκειας και γραμμένου σε σχετική τονικότητα με το πρώτο. Κυρίως θέμα για την Καραμπατάκη η σχέση με τη μουσική. Στο πρώτο μέρος πρόκειται για τη σχέση μιας συντροφιάς σπουδαστών, που φοιτούν στο ωδείο κάποιας ευρωπαϊκής πόλης «η οποία σπανίως βλέπει άνοιξη» και διαθέτει, πέραν του κονσερβατουάρ, και ευρωϋπαλλήλους. Μάλλον συνιστά αναφορά στις Βρυξέλλες, πόλη που έτσι και αλλιώς εμπνέει ελάχιστες περιγραφές και δεν κατονομάζεται. Ενώ στο τρίτο μέρος η σχέση του καλλιτέχνη με τη μουσική μετατοπίζεται σε παλαιότερους αιώνες με ήρωες τον Χέντελ, τον Μότσαρτ, τον Ροσίνι και «θρυλικές πριμαντόνες της όπερας» ή και ευνοούμενες υψιφώνους για τις οποίες γράφτηκαν μεγάλες άριες. Ασαφέστερο δείχνει το δεύτερο θέμα. Στις ιστορίες της μεσαίας ενότητας, μόλις που αναφέρεται η σχέση με τη μουσική, ενώ προέχουν τα παίγνια από το ερωτικό παιχνίδι στα παιχνίδια των συναναστροφών, που ήταν της μόδας στα παρισινά σαλόνια.

H συγγραφέας δοκιμάζει μορφικές παραλλαγές, ποικίλλοντας ανάλογα με το θέμα την αφηγηματική φωνή και την εστίαση. Επίσης, στις ιστορίες της αλλάζει ο χρόνος και δευτερευόντως, ως επακόλουθο, ο τόπος, με αποτέλεσμα σύγχρονες ιστορίες να εναλλάσσονται με αφηγήσεις εποχής. H «άρια» της Καραμπατάκη ανοίγει με τις αφηγήσεις μιας μαθητευόμενης υψιφώνου. Τέσσερις ιστορίες με σπουδαστικά βιώματα, που θα μπορούσαν να τοποθετηθούν και στις Βρυξέλλες, κάπου στις αρχές του 1990. Ανάλογη με τον κεντρικό ήρωα η πνοή της κάθε διήγησης. Ενας κομψός άντρας κάποιας ηλικίας, φέρων παλαιό τίτλο ευγενείας, «με καριέρα στα λυρικά θέατρα της Ευρώπης» και τέσσερις γάμους στο ενεργητικό του, έναντι ενός νεαρού, μαθητευόμενου τενόρου από το Ιλινόις, ψηλού και σωματώδους, με προτίμηση στους άνδρες. Αν και περισσότερο ενδιαφέρουν τη συγγραφέα η ατμόσφαιρα και οι συναισθηματικές καταστάσεις· ένας, εκ του μακρόθεν, έρωτας ή η ψυχική δοκιμασία της σκηνής με το κοινό στην πλατεία. Ανάλαφρο το πρώτο μέρος της «άριας» μετά συναισθηματικής συγκίνησης αρτυμένο, αν και, κατά διαστήματα, λίγο φλύαρο με προφανή ευρήματα, όπως η παραβολή ενός ροζ παλτού με την ομοφυλοφιλία.

Σε αντίθεση με το δεύτερο μέρος που συνίσταται από άνισα κομμάτια. Δύο επιπλέον ιστορίες της ίδιας αφηγήτριας· στην πρώτη, ακόμη μαθητευόμενη, την απασχολούν ερωτικές πλεκτάνες αλλά και η μουσική, ενώ στη δεύτερη, δέκα χρόνια αργότερα, στην Ελλάδα πλέον, ως πολιτιστική συντάκτρια εντύπου, ειδική σε μουσικά θέματα, αναζητεί τα ίχνη μιας τραγουδίστριας, αστέρι τα χρόνια πριν από την απριλιανή δικτατορία. Ευτυχώς, ο τόνος και μαζί η πυκνότητα της διήγησης αλλάζουν στις ιστορίες εποχής, όπου η συγγραφέας πλάθει μετά φαντασίας διηγήσεις για τις κυρίες της γαλλικής καλής κοινωνίας και του πνεύματος τον 17ο αιώνα.

Σε παρελθοντικούς αιώνες που αποδεικνύονται γόνιμοι για τη συγγραφική έμπνευση και οι τρεις τελευταίες ιστορίες. Μόνο που η Καραμπατάκη αποφασίζει να εγκαταλείψει τις κοσμικές των γραμμάτων, τη Μαντάμ ντε Σεβινιέ και τη Μαντάμ ντε Λαφαγέτ, μαζί με τις λογοτεχνικές Αρκαδίες τους και τα ιδεαλιστικά μυθιστορήματά τους, για να καταπιαστεί με τα πάθη των μουσικών. Εντελέστερη «η ιστορία εικασιών» για τον Τζιοακίνο Ροσίνι, που σταμάτησε να συνθέτει στο μέσο του βίου του, μόλις 37 ετών, στην οποία εμπλέκονται οι πριμαντόνες της ζωής του αλλά και η γαστρονομία. H ιστορία γειώνεται στο παρόν της μαθητευόμενης υψιφώνου, που πλάθει τις διαφορετικές εκδοχές ακούγοντας το «Ultimo ricordo» από τα «Γεροντικά αμαρτήματα του Ροσίνι». Αν και η ακρόαση της μουσικής απαιτεί απόλυτη απορρόφηση, οπότε μια μυθοπλαστικώς ευτυχέστερη λύση θα ήταν να φαντασιώνει την ιστορία της απολαμβάνοντας, saignant, ένα «tournedos Rossini» στο Maison du Cygne της Grande Place.

Ακολουθεί «η ιστορία της αντιζηλίας» ανάμεσα σε δύο πριμαντόνες, όταν στο Λονδίνο κυριαρχούσε ο Χέντελ. Και «μια τελευταία ιστορία», και πάλι με δύο υψιφώνους, αλλά τον Μότσαρτ ανάμεσά τους, που ζωντανεύει καθώς η μαθητευόμενη αφηγήτρια δοκιμάζεται στις ίδιες άριες. Αυτές είναι οι ιστορίες περί έρωτος και μουσικής της Καραμπατάκη, και μερικές από αυτές, με ηρωίδες precieuses και σοπράνο, αρτιώνονται σε διηγήματα, καθώς ποικίλλονται με αποσπάσματα βιογραφιών και ημερολογίων. Γιατί, βεβαίως, δεν αρκεί μια ιστορία να διαθέτει συγκίνηση και κάποιες σκέψεις περί ματαιότητας, αν παραμένει μια επίπεδη και χαλαρή αναπαράσταση της πραγματικότητας.



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 06-07-2003